دکتر محمد قلی مجد برای نشان دادن مناسبات ایران با غرب به ویژه بریتانیا تلاش گسترده‌ای کرده تا اسناد وزارت خارجه ایالات متحده را بررسی کند.

وی در این بررسی‌ها، بخش قابل توجهی را به مسائل خرید اسلحه ایران از ۱۹۲۸ به بعد داده است. همانطور که در شماره‌های پیشین خواندید، گزارش‌های دقیقی ارائه شده از طرف سفیران آمریکا در تهران علاوه بر موضوع دادوستد اسلحه، چگونگی وضعیت ارتش ایران نیز ترسیم شده است. در بخش چهارم گزارش می‌خوانیم که چگونه روس‌ها با اطلاع از فقدان نیروی زرهی لشگرهای ایران به سرعت آذربایجان و خراسان را تصرف کردند و ...
کل نفرات نیروی زمینی 126.400 نیرو، (منهای 750/9 پرسنل ژاندارمری) بود. نیروی زمینی به 18 لشگر تقسیم می‌شد و 448 توپ (از جمله توپ‌های اشنایدر مدل 1901) و 76 توپ ضدهوایی داشت.
ارتش ایران یک تیپ مکانیزه شامل سه هنگ مکانیزه- همگی مستقر در تهران- داشت. تعداد ۱۰۰ تانک، ۲۴ خودروی زرهی و ۵۰ کامیون‌ زرهی که در خدمت نیروی زمینی بود (لشگر زرهی ایران) همگی در تهران مستقر بودند و نه در مرزهای ایران (جدول شماره ۱/۹).
آمادگی واقعی نیروی زمینی را از قدرت محدود لشگرهای مسوول حفاظت از مرزهای شمالی (جدول شماره 2/9)، یعنی مرز دوهزار کیلومتری با همسایه شمالی ایران، اتحاد شوروی، می‌توان فهمید. با توجه به اینکه هیچ‌یک از این لشگرها خودروی زرهی نداشتند و اینکه توپ‌های توپخانه‌ را اسب‌ها می‌کشیدند و اینکه تقریبا هیچکدامشان توپ ضدهوایی و پدافند هوایی نداشتند، مرزهای شمالی ایران عملا بی‌دفاع بود.
وقتی روس‌ها در تاریخ ۲۵ اوت ۱۹۴۱ به ایران حمله کردند، فقط با مقاومت بسیار اندکی در گیلان مواجه شدند. آذربایجان و خراسان بدون هیچگونه مقاومت قابل ملاحظه‌ای سقوط کردند.
نهایتا اینکه شمار خودروهای زرهی و توپخانه‌ای که ارتش در اختیار داشت، نشان می‌دهد که مبالغ واقعی پرداخت شده برای خرید سلاح نسبتا کم بوده است.
مثلا قیمت ۲۰ خودروی زرهی و در حدود ۲۰۰ کامیون و تراکتور خریداری شده از شرکت مارمون- هرینگتن، طبق گزارش رییس این شرکت، فقط یک میلیون دلار (۲۰۰ هزار لیره) بوده است.
هزینه یک جنگنده انگلیسی تایگر ماث با تسلیحاتش در سال 1933 فقط 750/3 لیره بود. حتی اگر فرض کنیم که یک تانک سبک یا متوسط ساخت چکسلواکی هم همان قیمت جنگنده‌های انگلیسی را داشت، خرید 100 تانک فقط 375 هزار لیره هزینه برداشته بود.
مجموعا روشن است که کل اسلحه خریداری شده برای ارتش در طول‌ سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۴۱ چیزی بیشتر از ۵/۱ میلیون لیره، یعنی کسر کوچکی از ۱۸.۴۱۲.۰۰۰ تخصیص یافته برای «تکمیل مهمات ارتش» نبوده است.