جای خالی تاریخ اقتصاد در دانشگاه‌ها

دکتر لطفعلی بخشی*

کار روزنامه «دنیای اقتصاد» برای اختصاص صفحه‌ای برای تاریخ اقتصاد ستودنی و قابل تقدیر است. قابل تقدیر از آن جهت که متاسفانه در کشور ما با وجود نهادها و موسسات متعدد دولتی و دانشکده‌ها و نشریات اقتصادی و بیش از ۲۰ مجله علمی‌-پژوهشی و علمی- ‌ترویجی اقتصادی، کمتر پروژه تحقیقاتی، مطلب یا مقاله‌ای درباره تاریخ اقتصادی چند هزار ساله این کشور می‌توان یافت. متاسفانه در هیچ یک از دانشکده‌های اقتصاد کشور نیز درسی تحت عنوان تاریخ اقتصاد ایران در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه نمی‌شود و در دروس مصوب این رشته نیز چنین درسی پیش‌بینی نشده است.

در درس اقتصاد ایران که در دانشکده‌های اقتصاد به صورت درس ۳واحدی ارائه می‌شود، ممکن است برخی اساتید اشاراتی به تاریخ اقتصاد ایران داشته باشند.

علاوه بر این در رساله‌های متعدد کارشناسی ارشد و دکترای رشته‌های اقتصاد نیز به ندرت عناوینی درباره تاریخ اقتصادی ایران می‌توان یافت.

هرچند دولتمردان و هدف‌گذاران اقتصادی ایران نیز کمتر از پژوهش‌های دانشگاهی برای برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات اقتصادی کشور استفاده می‌کنند، لیکن از حق نیز نباید گذشت که در اغلب رساله‌های کارشناسی ارشد و دکترای اقتصاد نیز کار چندان مشعشع و قابل استفاده‌ای برای کاربرد در اقتصاد ایران وجود ندارد و دلیل آن خاک خوردن این رساله‌ها در کتابخانه دانشکده‌های اقتصاد برای سال‌های طولانی است و ممکن است از برخی از آنها به عنوان رفرنس در سایر رساله‌ها استفاده شود.

می‌دانیم که در اغلب کشورهای جهان، برخلاف کشور ما، درس تاریخ اقتصاد آن کشور، جزو دروس مهم رشته‌های اقتصادی است.

در حقیقت جای افسوس بسیار است که با وجود نیاز شدید کشور به پژوهش‌های کاربردی و مورد نیاز امروز اقتصاد ایران، چنین ظرفیت عظیمی از کار دانشجویان ارشد و دکترا و مقالات علمی- پژوهشی، در عمل چندان مورد استفاده اقتصاد کشور نیست.

اگر اقتصاد را علم اختصاص بهینه منابع بدانیم، باید اقرار کرد که از اختصاص زمان و نیروی عظیم صدها نفر دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترا و صدها مقاله علمی و پژوهشی اقتصادی و هزینه‌های جانبی آن سود چندانی عاید اقتصاد کشور نمی‌شود، زیرا اغلب آنها به کاربرد و آزمایش الگوها و مدل‌هایی می‌پردازند که در صحنه واقعی اقتصاد ایران کاربرد چندانی نداشته و مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

به همین دلیل ملاحظه می‌شود که با وجود رشد بالای مقالات علمی- ‌پژوهشی اساتید ایرانی در مجلات علمی‌- پژوهشی بین‌المللی در زمینه‌های فنی مهندسی و پزشکی، به ندرت یک مقاله اقتصادی از اساتید اقتصاد ایرانی وجود دارد، چون در واقع حرفی برای ارائه در مراجع علمی بین‌المللی وجود ندارد.

جالب آنکه برخلاف دانشگاه‌های داخل کشور، رسالات کارشناسی ارشد و دکترا دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های خارج، بیشتر به مسائل کاربردی اقتصاد ایران می‌پردازند.

در صورت اختصاص بخشی از توان دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای و مقالات علمی- ‌پژوهشی به تحقیق درباره تاریخ اقتصادی ایران، ظرف چند سال منابع کافی برای تدوین تاریخ اقتصادی ایران فراهم خواهد آمد که دارای ضرورت زیادی است.

امید که اختصاص این صفحه در روزنامه «دنیای اقتصاد»، موجب شود تا چشم‌انداز جدیدی از کار روی تاریخ اقتصادی ایران در رساله‌های کارشناسی ارشد و دکترای اقتصاد و مقالات مجلات علمی- ‌پژوهشی اقتصادی گشوده شود.

آگاهی به زوایای تاریخ اقتصادی ایران در دوره‌‌های مختلف و مسائل و مشکلات و راه‌حل‌های آنان در طول تاریخ برای همه ما آموزنده خواهد بود.

باشد که از این طریق بتوان الگوهای بومی برای برخی از مسائل اقتصاد ایران ارائه کرد.

* عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد

دانشگاه علامه طباطبایی