مینا هرمزی

از زمان تاسیس اتاق تجارت تهران به ریاست حاج محمدحسین امین‌الضرب قریب هشتاد و پنج سال می‌گذرد. حیات اتاق تجارت تهران به شانزدهم مهرماه ۱۳۰۵ خورشیدی در یک ساختمان کوچک و نمناک کرایه‌ای در نزدیکی چهار سوق کوچک بازار با یک پیشخدمت برمی‌گردد. اعضای موسس اتاق تهران پیش‌تر عضو کمیته خاص هیات‌مدیره تجار که به منظور حمایت از سلطنت رضاشاه شکل گرفته بودند. امین‌الضرب صاحب نخستین کارخانه برق تهران بود و برای نخستین‌بار کارخانه ذوب‌آ[ن را به ایران آورد. مهم‌ترین یادگار او تلاش برای توسعه تجارت بخش خصوصی است. او در اواخر عمر به بیماری قند مبتلا شد و در نهایت تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۱۱ دار فانی را وداع گفت. ماندگارترین یادگار او، تاسیس اتاق بازرگانی تهران است که در حال حاضر با عنوان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران ۸۴ سال قدمت دارد.

او در تمام این سال‌ها علاوه‌بر فعالیت های سیاسی، در زمینه تجارت نیز فعالیت داشت و علاوه‌بر ریاست اتاق، در زمینه تجارت بلور فعال بود. نیکپور طولانی‌ترین دوران ریاست اتاق تا پیش از انقلاب اسلامی را داشت.

این بار قرعه به نام ابوالحسن صادقی برای سکانداری پارلمان بخش خصوصی افتاد. وی از سال ۱۳۳۳ به عضویت اتاق درآمد و پس از کناره‌گیری نیکپور رییس اتاق تهران شد. وی در روز شنبه ۲۳ آذرماه ۱۳۳۶ در حالی که عازم مراسم افتتاح فروشگاه فردوسی بود، بر اثر حمله قلبی درگذشت.

جلسات اتاق پس از مرگ صادقی به طور موقت به ریاست محمدرضا خرازی نائب‌رییس اتاق اداره می‌شد. انتخابات دوره ششم اتاق تهران در ۲۰ بهمن‌ماه ۱۳۳۶ برگزار و سناتور علی وکیلی به ریاست اتاق انتخاب شد.

هشتمین دوره انتخابات اتاق بازرگانی تهران در ۳ بهمن‌ماه ۱۳۴۲ برگزار شد، در این دوره وکیلی نامزد انتخاب نشد و محمد خسروشاهی به ریاست اتاق انتخاب شد. ساختمان جدید اتاق بازرگانی تهران که همان ساختمان اتاق بازرگانی و صنایع و معان ایران فعلی در خیابان طالقانی است، در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۴ در زمان ریاست خسروشاهی تاسیس شد. انتخابات دوره نهم اتاق بازرگانی تهران در تاریخ دهم اسفندماه ۱۳۴۵ صورت گرفت و محمد خسروشاهی بار دیگر به ریاست اتاق انتخاب شد.

در اولین انتخابات اتاق تهران که پس از تاسیس اتاق ایران برگزار شد، علی‌اکبر محلوجی به ریاست اتاق برگزیده شد. از سال ۱۳۴۱ به سمت نائب‌رییس اتاق انتخاب شد. وی از سال ۱۳۴۹ تا ۵۳ یک دوره ریاست اتاق را بر عهده داشت.

انتخابات دوره دوم هیات نمایندگان اتاق ایران در ۲۶ دی‌ماه ۱۳۵۳ برگزار و طاهر ضیایی بار دیگر به ریاست انتخاب شد.

انتخابات هیات‌نمایندگان اتاق تهران نیز در ۲۶ بهمن همان سال برگزار شد، علی‌اکبر محلوجی رییس دوره قبل در انتخابات شرکت نکرد و عنایت بهبهانی به ریاست اتاق انتخاب شد. بهبهانی آخرین رییس اتاق تهران پیش از وقوع انقلاب اسلامی بود.

ورود علینقی خاموشی به اتاق بازرگانی با حضورش در «کمیته منتخب امام (ره) در اتاق بازرگانی» رقم خورد. این کمیته هشت نفره تنها چند روز پس از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن با نامه‌ای به امضای امام خمینی (ره) به اتاق بازرگانی رفتند تا امور را سروسامان بدهند.

سید علینقی خاموشی تا پنجمین دوره انتخابات هیات نمایندگان اتاق‌های بازرگانی در کسوت ریاست اتاق تهران باقی ماند تا اینکه در انتخابات که در اسفندماه ۸۱ برگزار شد، گروهی موسوم به تحول‌خواهان در هیات‌رییسه اتاق تهران اکثریت صندلی‌ها را در اختیار گرفتند و حکم به ریاست محمدرضا بهزادیان دادند تا خاموشی کهنه‌کار پس از ۲۳ سال حضور در راس اتاق پایتخت، در چهار سال بعد از آنها ریاست اتاق بازرگانی ایران را در اختیار داشته باشد و انتخابات دور ششم نیز پایان بخش خصوصی ۲۷ ساله‌اش در ریاست اتاق بازرگانی ایران باشد.

دومین رییس اتاق بازرگانی تهران پس از انقلاب نیز اصالتی خراسانی داشت. بهزادیان بلافاصله پس از ریاست در اتاق تهران با کمک هیات‌رییسه، اتاق تهران را از اتاق ایران جدا کرد. جدا شدن حساب‌های مالی و جریان فکری اتاق تهران و ایران باعث بروز اختلافات جدی بین این دو اتاق شد اختلافات اتاق‌های تهران و ایران تا آنجا بالا کشید که خاموشی توانست از غفلت بهزادیان استفاده کند و با رای مثبت هیات نمایندگان او و هیات‌رییسه اتاق تهران را استیضاح و از کار برکنار کند.

محمد آقا نهاوندیان که ریاستش بر اتاق تهران پس از جنجال‌های بین خاموشی و بهزادیان بود، اقتصاد خوانده‌ای بود که سابقه فعالیت در وزارت بازرگانی در سال‌های اولیه انقلاب داشت و ریاست مرکز جهانی شدن و مشاور رییس جمهور نیز از دیگر سمت‌هایش بود.

محمد نهاوندیان در سال ۷۲ معاون یحیی آل‌اسحاق در وزارت بازرگانی شد. محمد نهاوندیان در این دوران بود که پا به اتاق بازرگانی تهران هم گذاشت و ریاست اتاق بازرگانی پایتخت را پس از برکناری بهزادیان بر عهده گرفت تا مذاکرات و راه و روش دیپلماتیک خود را به اتاق بازرگانی پایتخت بیاورد. وی صندلی ریاست اتاق تهران را در دور ششم به یحیی ال اسحاق رییس سال‌های دور خود واگذار کرد.

یحیی آل‌اسحاق چهارمین رییس اتاق بازرگانی تهران و رییس فعلی آن، روحانی‌زاده‌ای است که سابقه نشستن بر صندلی وزارت بازرگانی را هم دارد. آل‌اسحاق در انتخابات دور ششم در اسفندماه ۸۵ به اتاق بازرگانی آمد و به جای محمد نهاوندیان که به اتاق ایران رفته بود، نشست. اگر علینقی خاموشی در دهه ۶۰، نگذاشت چراغ اتاق خاموش شود و ان را به صورت شعله کوچکی نگه داشت، یحیی آل اسحاق را باید احیاگر اتاق بازرگانی در دهه ۸۰ دانست. در وفاداری آل اسحاق به بخش خصوصی همین بس که او در مراسم افتتاح فروشگاه زنجیره‌ای رفاه که با سرمایه و مدیریت دولت راه‌اندازی شده بود، به نشان اعتراض حضور نیافت و اکبر هاشمی رفسنجانی به تنهایی این فروشگاه دولتی را افتتاح کرد.

جلسات مشکل‌‌گشا

آقایان آل اسحاق و نهاوندیان در دوران ریاست خود در اتاق‌ها سعی کردند برخلاف دوره‌های قبل در اتاق‌ها را به روی رسانه‌ها باز کنند و این امر باعث شد تا در قضاوت نسبت به دوره‌های قبل گفته شود، اتاق برون‌گرایی را برای خود برگزیده است. البته این برون‌گرایی نهاوندیان این مرد کهنه‌کار عرصه بازرگانی کشور تا جایی پیش رفت که ضیافت صبحانه‌خوری با مسوولان رده اول اقتصادی کشور را به حکایتی دیدنی و از همه مهم‌تر چشیدنی تبدیل کرد.

رییسان اتاق بازرگانی توانستند با نان، پنیر، گردو، مربا و عسل خود بیشترین وزرا را در سال‌های گذشته نمک‌گیر اتاق کنند، زیرا در سال ۱۳۸۹ تعداد وزرا کاهش یافت. البته دکتر محمد نهاوندیان رییس اتاق ایران در اولین جلسه صبحانه‌خوری اتاق در سال ۱۳۸۹ اهمیت موضوع برنامه پنجم توسعه را مدنظر قرار داد و گفت: قرار بر این است که در سال ۱۳۸۹ جلسه‌های صبحانه کاری با مسوولان که سال گذشته با محوریت موضوع «اصل ۴۴ قانون اساسی» برگزار شد، با موضوع «برنامه پنجم توسعه» برگزار شود، اما تنها دو وزیر بازرگانی و بهداشت به این ضیافت آمده‌اند شاید تاوان این نمگیری‌ها از عهده هر کسی برنیاید.

دلمشغولی های وزرا که قطعا اجازه نمی‌دهد تا میهمان مزه واقعی همین صبحانه ساده را هم احساس کند، اما ابتکار نهاوندیان را باید ستود، زیرا اتاق بازرگانی با این ابتکار جان تازه‌ای گرفت و خود نهاوندیان هدف از برگزاری چنین جلساتی را ارتباط مستقیم بین فعالان اقتصادی بخش خصوصی و مسوولان دولتی عنوان کرده است. امید است برگزاری این جلسات به نحوی از مشکلات بخش خصوصی کاسته و گشایشی برای این مشکلات شود. شاید این جلسات به نزدیکی بخش خصوصی و دولتی کمک بیشتری کند تا دولت به حضور بخش خصوصی بهایی بیشتر دهد و حتی در راه خصوصی‌سازی به کمک بخش خصوصی بیاید.

نقش اتاق در برنامه پنجم

دیگر کارهای ستودنی این رییسان ارتقا بخشیدن به جایگاه بخش خصوصی است تا جایی که رییس اتاق بازرگانی ایران به صحن علنی مجلس راه پیدا کرد؛ هر چند این تصور و سخنرانی نهاوندیان در مجلس، تذکر آیین‌نامه‌ای را در پی داشت، اما لاریجانی به دفاع از نهاوندیان پرداخت با توجه به اینکه نهاوندیان مشاور وی نیز محسوب می‌شود.

یحیی آل‌اسحاق، رییس اتاق بازرگانی پایتخت و محمد نهاوندیان رییس اتاق کشور با اعلام اینکه بخش خصوصی مصمم است در فرآیند تصویب برنامه پنجم مشارکت فعال داشته باشد، از پنج سوال و ابهام تشکل‌های خصوصی درخصوص این برنامه گفته بودند، شامل اینکه: الگوی تهیه برنامه پنجم چیست؟ اسناد پشتیبان آن کدام است؟ رابطه آن با ابلاغیه مقام معظم رهبری چیست؟ آثار برنامه چه خواهد بود بالاخره اینکه این برنامه چقدر با قوانین موجود سازگاری دارد. که به گفته رییس اتاق بازرگانی پایتخت، اتاق تهران نقش فعالی را در بازنگری ابعاد برنامه عهده‌دار بود.

رییس اتاق بازرگانی و صنایع معادن ایران هم صحبت از پیشنهاد یک ماده در این برنامه کرد که برای جلوگیری از تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی ماده‌ای را در برنامه پنجم پیشنهاد داده‌ایم که براساس آن هیچ دستگاهی به هیچ دلیلی اجازه تعطیل کردن فعالیت اقتصادی را ندارد مگر به حکم اقتصادی.

در آخر هم نهاوندیان توجه به نقش اتاق در برنامه پنجم را «بی‌سابقه» توصیف کرد و گفت: تاسیس شورای گفت‌و‌گوی دولت و بخش خصوصی برای اولین بار در اقتصاد کشور، نشانه اهتمام بی‌سابقه به نظرات بخش خصوصی است.

در نهایت اتاق ایران و تهران به عنوان پارلمان بخش خصوصی توانست جایگاه این بخش را در اقتصاد تا حدودی به رخ بکشد حتی در این زمینه اسدالله عسگر اولادی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و تهران گفت: نهاوندیان و آل‌اسحاق عملکرد مثبتی داشته‌اند. از عملکرد ایشان راضی هستیم. نقطه قوت آل‌اسحاق بیشتر در ارتباطات با محافل مختلف اقتصادی و مشورت کردن است. نقطه قوت نهاوندیان هم پررنگ کردن حضور بخش خصوصی در برنامه پنجم بود.

هیجان انتخابات اتاق از جنس بازی فوتبال

اما انتخابات اتاق هم خود داستانی جدا دارد، اول بی‌هیجانی این انتخابات مطرح شد که نهاوندیان گفت باید شور و حال و هیجان را تعریف کنیم. انتخابات اتاق بازرگانی باید عاقلانه و همراه با تدبیر باشد، لذا جنس شور و هیجان اتاق بازرگانی از جنس بازی فوتبال نیست. شور و حال هیجان در چنین کاری با حضور حداکثری انجام می‌شود.

اما انتخابات اتاق خیلی هم پرشور برگزار نشد، زیرا از حدود ۲۰ هزار واجد شرایط رای در دوره هفتم، حدود ۱۸۰۰ نفر رای دادند که نسبت به ۳ هزار شرکت‌کننده دوره ششم کاهش نشان می‌داد.

البته کارشناسان، دلیل کاهش آرا را نپذیرفتن آرای وکالتی نسبت به دوره قبل ارزیابی کرده‌اند.

از نکات گفنی این انتخابات آن است که برخی از افراد به دلیل بداخلاقی‌های انتخاباتی، تذکر دریافت کرده‌ بودند که در این میان گفته می‌شود جدی ترین تذکرها به جمشید عدالتیان شهریاری و محمدحسین برخوردار داده شده، اما گفته می‌شود نام اسدالله عسگر اولادی، مسعود دانشمند، فاطمه دانشور، فریال مستوفی و مجید رضا حریری نیز در میان احضارشدگان به انجمن نظارت دیده می‌شود.

بررسی‌ها نشان داد افراد یادشده به دلیل تجمع در سالن رای‌گیری و محوطه بیرونی محل برگزاری انتخابات از هیات نظارت تذکر دریافت کرده‌اند، اما برخی از این راه یافتگان، در روز رای‌گیری تحرکات انتخاباتی نیز داشته‌اند، اما تنها کاندیدی که بسیار سریع مکان انتخاباتی را ترک کرد یحیی آل‌اسحاق بود.

با توجه به همه اتفاقات گفته شده و نشده در اخر انتخابات، نتایج زیر را رقم زد:

در بخش بازرگانی

۱ - محمد نهاوندیان ۱۱۷۵

۲ - یحیی آل اسحاق ۹۴۱

۳ - اسدالله عسگر اولادی ۷۲۲

در بخش صنعت

۱ - محسن خلیلی عراقی ۶۳۸

۲ - سیدعلی نقی خاموشی ۵۸۲

۳ - محمد حسین برخوردار ۵۶۸

۴ - محمد مهدی راسخ ۵۵۹

در بخش معدن

۱ - علاء‌الدین میرمحمد صادقی ۷۷۰

۲ - فاطمه دانشور ۵۹۸

۳ - محمدرضا بهرامن ۴۹۵

در نهایت با توجه به اینکه بر سر رییسان اتاق‌ها خیلی بحثی در نمایندگان دیده نشده و تقریبا همه موافق ماندن رییسان فعلی هستند، اما باز هم چشم‌ها به برگزاری انتخابات هیات‌رییسه اتاق تهران در روز چهارشنبه سوری ۱۳۸۹ دوخته شده است.