کوچک، زیباست

مرتضی وجداندار

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی

ویل دورانت در کتاب درسهای تاریخ می گوید: " قالب های سیاسی، نهادهای مدنی، آفرینش های فرهنگی، همه در واقعیات اقتصادی ریشه دارند." بدین گونه است که انقلاب صنعتی با خود، گسترش مردم سالاری، تعمیق حقوق اقشار در معرض آسیب جامعه (زنان، سالخوردگان، کودکان، ناتوانان و ...) و تنظیم خانواده آورده و بامداد با شکوه رئالیسم را در پس رمانتیسیسم ادبی می آغازد. به باور او اگر سودای تسلط به منابع اقتصادی تنگه داردانل نبود، هیچگاه یونانیان یک هزار کشتی را به هوای رخسار هلن راهی تروا نکرده و آشیل را به نبرد هکتور نمی‌فرستادند.

با در نظر گرفتن این ملاحظات می توانیم از تحلیل اقتصادی تاریخ درس های بی پایان بگیریم. از طرفی اگر بر اساس نظریه شوماخر، اقتصاددان آلمانی، به طور خلاصه بپذیریم که مهمترین مسئله کشورهای در حال توسعه، بیکاری و افزایش مهاجرت روستاییان به شهرهاست، آنگاه این ضرورت نیز خود را نشان می دهد که برنامه ها و سیاستهای صنعتی باید در راستای کاهش بیکاری و بهبود وضعیت اکثریت مردم باشد. با توجه به این هدف وی معتقد است که اولاً فرصتهای اشتغال باید در مناطق روستایی و شهرهای کوچک به وجود آید، ثانیاً به طور متوسط این فرصت ها باید به اندازه کافی ارزان باشند، ثالثاً با توجه به اینکه دانش فنی نیروی کار کشورهای در حال توسعه از سطح نسبتاً پایینی برخوردار است، روش های تولید باید نسبتاً ساده باشد؛ رابعاً روش های تولید باید به صورتی باشد که از منابع محلی استفاده کند و در نهایت، وی معتقد است که اهداف فوق از رهگذر ایجاد صنایع کوچک، قابل تحقق است.

هرچند نظریه پردازان کلاسیک، بیش از یکصد‌سال پیش نظریه های مربوط به بنگاههای کوچک را مطرح کردند، اما در سه دهه اخیر، هم زمان با گسترش نفوذ نظریه پردازان نئوکلاسیک، این نظریه در قالب کارآفرینی از رونق زیادی برخوردار شده است. (گرچه واژه کارآفرینی ترجمان جامعی از معنای کلمه Entrepreneurship نیست. اما بصورت قراردادی، مبین ارزشهای اقتصادی و در افق خود حاوی هنجارهای اخلاقی- اجتماعی پسندیده ای است که به توسعه پایدار جامعه می انجامد.)

در سالهای اخیر اهمیت و نقش صنایع کوچک و متوسط در کشورهای صنعتی و در حال توسعه رو به افزایش بوده است. در دو دهه گذشته با ظهور فناوری های جدید در تولید و ارتباطات، تحولاتی در قابلیت واحدهای صنعتی، روش های تولید، توزیع و ساختار تشکیلاتی بنگاه ها پدید آمده که عموماً بر اهمیت واحدهای کوچک و متوسط افزوده‌است. امروزه در اکثر کشورهای جهان، صنایع کوچک و متوسط از جنبه های مختلف اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند. در بسیاری از کشورها این صنایع تامین‌کنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری و پیشرو در ابداع فناوری‌های جدید هستند. این صنایع با صادرات قابل توجه، نقش موثری در توسعه اقتصادی کشورهای خود ایفا می کنند. در کشور ما نیز صنایع کوچک و متوسط با توجه به نقش و سهمی که در اقتصاد ایران دارند، از جایگاه ویژه ای در مطالعات صنعتی به خصوص تقویت حلقه های ارتباطی پیشین و پسین فی مابین صنایع کوچک و متوسط و بزرگ برخوردارند.

با توجه به مزیت صنایع کوچک و متوسط در زمینه ایجاد ارزش افزوده اشتغال زایی، صادرات و به خصوص نوآوری در فناوری تولید و تجارت و ... ، اتخاذ شیوه‌های رقابتی کردن صنایع کوچک و متوسط و حمایت مستمر از افزایش توان صادراتی آنها از اهمیت فراوانی برخوردار می گردد. لذا بدیهی است که در جایگاه حمایتی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران یکی از مهمترین راهبردهای اصلی، ایجاد بسترهای مناسب رشد و توسعه صنایع کوچک و تولید دانش و اندیشه در این حوزه است.

همان هدفی که در افق خود منجر به افزایش اشتغال و درآمد سرانه و نهایتاً رفاه و تعمیق مفهوم توسعه در دور افتاده ترین مناطق کشور می گردد.

بر همین اساس، این سازمان با توجه به الزامات سند چشم انداز توسعه جمهوری اسلامی ایران، سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و برنامه پنجم توسعه، رویکرد جدید خود را با هدف افزایش اشتغال صنعتی و بالابردن توان رقابتی ( به خصوص در عرصه صادرات) صنایع کوچک اتخاذ نموده است.

اما تنها تدوین بسته های سیاستی- حمایتی برای صنایع کوچک کشور، پایان راه نیست. مهمترین راهکار حمایتی برای افزایش توان صادراتی و رقابتی صنایع کوچک کشور، ابتدا گسترش ظرفیت در صنایع کوچک به منظور افزایش تولید سپس در تداوم سیاستهای حمایتی در بلند مدت، با ایجاد و گسترش خوشه‌های صنعتی این ظرفیت های جدید با روند پویا و دینامیک به ظرفیتی جدید در صنایع متوسط و بزرگ تبدیل می‌شوند.

بنابراین سیاستهای حمایت از صنایع کوچک کشور را می توان در سه محور زیر تدوین نمود:

الف- حمایتهای مالی

ب- حمایتهای نرم افزاری

ج- حمایتهای زیرساختی

در قسمت حمایتهای مالی، مهمترین سیاست، تداوم و تقویت این حمایت از صنایع کوچک با افزایش نقش بانک صنعت و معدن و صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک ایران است. برقراری معافیتهای مالیاتی ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم و تدوین و اهدای جوایز صادراتی ترجیحی به صنایع کوچک و نیز اعطاء تسهیلات با بهره پائین و ضوابط تعرفه ای در جهت کمک به دسترسی ارزان و آسان به مواد اولیه نیز بخشهای دیگری از این حمایتهاست که به کاهش قیمت تمام شده کالا در تولیدات صنعتی می‌انجامد.

در بخش حمایتهای نرم افزاری کمک به تشکیل کنرسیوم های صادراتی به منظور کاهش در هزینه‌های بازاریابی و سهولت نفوذ در بازارهای جهانی، حمایت از نوسازی صنایع و روشهای نوین تولید، گسترش و پشتیبانی از شکل گیری خوشه های صنعتی و بهره مندی از مزایای هم افزایی آنها در کنار ارائه خدمات مشاوره ای و حمایت از پایان نامه های تحصیلی و تولید دانش فنی متناسب با شرایط بومی ایران و الزامات توسعه پایدار از مهمترین اقدامات این حوزه است.

و بالاخره در قسمت حمایتهای زیرساختی نیز ارتقاء کیفیت خدمات زیربنایی ارائه شده به سرمایه گذاران صنعتی در شهرکها و نواحی صنعتی به عنوان راهبرد اساسی سازمان در دوره جدید انتخاب گردیده است.

رویایی داریم به تقدس نام زیبای ایران؛ از کرانه‌های خلیج همیشه فارس تا سرحدات ارس و اترک. تحقق این رویا آسان نیست اما دست یافتنی است. توسعه و رفاه، کوچکترین وظیفه خدمت گزاران کشور است در قبال نگاه همیشه مهربان مردم. لبخند پروردگار در پس این نگاه است. این ایمان ماست.

پی نوشت:

۱ - نام این نوشتار، برگرفته از عنوان کتابی از ای. اف. شوماخر است.

۲ - در این نوشتار از کتب ذیل بهره گرفته شده است:

- درسهای تاریخ، ویل دورانت، ترجمه محسن خادم

- صنعت و تجربه سیاستگذاری صنعتی در ایران، احمد پرخیده

- سیاستهای حمایتی از صنایع کوچک در ایران، سعادت طباطبایی و علی اصغر اژدری