جایگاه کالای برق در WTO
طبق برآورد آژانس بین المللی انرژی، الکتریسیته با رشد ۸/۲ درصد بیش از هر انرژی دیگری در تقاضای نهائی انرژی دیگری در جهان رشد خواهد کرد و کشورهائی که به منابع سرشار و مطمئن انرژی دسترسی دارند، می توانند با برخوردی فعالانه دیدگاه ها و مقررات مربوط به تجارت کالای برق در سازمان جهانی بازرگانی را مطابق منافع ملی خود هدایت کنند. برق در WTO
در تجارت جهانی مبحث برق از ابعاد مختلفی مطرح است که از مهمترین مباحث آن می توان به ارتباط تنگاتنگ برق با سایر انرژی ها به خصوص نفت و گاز، پیوندبا مسائل رفاه عمومی و امنیت اجتماعی به عنوان کالای استراتژیک ، تاثیر یارانه برق بر حمایت از کشاورزی و صنعت، تقویت سرمایه گذاری در بخش صنعت و غلبه بر مقاومت دیر پای آن در منطقه مالکیت دولتی، رعایت استاندارد، کاهش آلودگی، حفظ منابع طبیعی و صادرات برق بین دو کشور در سطح منطقه ای و حتی جهان اشاره کرد.
تجارت برق در WTO
شاید در اولین برخورد به نظر برسد که برق هنوز در هیچ جای جهان به عنوان یک کالای صادراتی مطرح نیست. ولی واقعیت این است که بخش اعظم برق جهان در همان کشور تولید کننده به مصرف می رسد و ارتباط بین المللی شبکه های برق دائماً درحال افزایش است که به دو طریق صورت می گیرد: ۱- بر پایه تعاون و همکاری ۲- بر پایه رقابت در حالت نخست دو یا چند کشور با سیستمهای مکمل به تجارت برق دست می زنند تا استفاده از ظرفیت نصب شده را بهینه کنند. ولی تجارت بر مبنای رقابت در جایی صورت می گیرد که تولید کنندگان و مصرف کنندگان در بازار الکتریسیته ای که شامل بیش از یک کشور است شرکت می کنند و به تجارت نیرو بر اساس قرار دادهای کوتاه مدت یا بلند مدت دست می زنند. لازم به ذکر است که تا این اواخر عملاً تجارت بر مبنای رقابت بین المللی برق وجود نداشت، اما در ژانویه ۱۹۹۶ با ایجاد بازار برق نروژ سوئد وضع تغییر کرد.
اهمیت صادرات برق در کشورهای مختلف
صادرات برق در کشورهای مختلف اهمیت های متفاوتی دارد. مثلاً در پاراگوئه صادرات برق فوق العاده دارای اهمیت است، به حدی که در سال ۱۹۹۶حدود۴۳ درصد کل صادرات برق دنیا رابه خود اختصاص دادو بخش عمده ای از کسری تجاری پاراگوئه را جبران نمود. در بوتان ۴۵ درصد در آمد دولت از فروش الکتریسیته بدست می آید که بخش عمده ای از آن به کشور هند صادر می شود.
با شکسته شدن زنجیره ارزش افزوده برق، خدمات اصلی توزیع و انتقال هویت مستقلی پیدا می کند و خدمات متعدد فرعی شکل می گیرد که هر یک می تواند در سطح جهانی مشمول تجارت خدمات و مقررات GATS شود. در سطح جهانی انرژی برق اهمیت روز افزونی پیدا کرده و این امر باعث شده است هم مصرف کنندگان عادی و هم تولید کندگان و دست اندر کاران صنابع تمایل بیشتری به استفاده از انرژی برق و جایگزین کردن آن با انرژیهای دیگر نشان دهند.
تبعات احتمالی الحاق صنعت برق ایران به WTO
الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت درمورد صنعت برق تبعات مثبت و منفی احتمالی دارد که می توان از آن جمله به موارد مختلفی اشاره کرد.
یارانه انرژی
آژانس بین‌المللی انرژی تعریف وسیعی از یارانه دارد. این آژانس هر اقدام دولتی را که موجب بالا رفتن قیمت برای تولیدکنندگان یا کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان شود، یارانه تلقی می‌کند. هرچند این تعریف را نیز به دشواری میتوان با تفاوت قیمت در سطح جهانی انطباق داد، اما تلویحاً در این مورد واژه یارانه یا سوبسید به‌کار رفته‌است. با این تعریف، اغلب کشورها از بحرین که برق بخش کشاورزی و ماهیگیری را تقریباً رایگان ارائه می‌کند تا نروژ که بخش صنعت را از مالیات مصرف الکتریسیته معاف کرده است به نحوی از انحاء یارانه الکتریسیته را در تمام یا بخشهایی از جامعه لحاظ کرده اند و نرخ ترجیحی را در قیمت گذاری برق اعمال می‌کنند. قوانین سازمان جهانی تجارت هنوز الزامی در مورد حذف یارانه انرژی ندارد، بلکه همانطور که قبلاً گفته شد آن را مجاز دانسته است. اما یکی از اثرات مهم الحاق، شفاف شدن یارانه‌ها است.
مزیت نسبی فولاد یا برق
گرچه حذف یارانه انرژی و بویژه الکتریسیته، حداقل بدون مطالعات دقیق و عمیق توصیه نمی‌شود، و گرچه ممکن است ایران نیز مانند روسیه ترجیح دهد هیچ تعهد بین المللی در مورد یکسان سازی قیمت انرژی نسپارد، اما باید این شناخت را در مورد صنایع خود داشته باشیم که مزیت احتمالی آنها تا چه میزان از مزیت الکتریسیته ارزان ناشی می‌شود.
صنایع انرژی بر در ایران به دلیل دسترسی به منابع فراوان انرژی قطعاً از مزیت خاصی برخوردارند. حتی اگر قیمت های الکتریسیته با قیمت های جهانی یکسان شود، باز هم کمتر بودن هزینه حمل، و بویژه اطمینان از تداوم سوخت رسانی خود مزیت بزرگی محسوب می‌شود.
اما امتیاز صنایع انرژی بر از این اطمینان بسیار فراتر می‌رود. قطعاً تفاوت قیمت ها در ایران فقط به هزینه حمل بر نمی‌گردد. یکی از دست اندرکاران ذوب آهن اصفهان که مدعی است این کارخانه در راستای نیازهایWTO درحال حرکت است اظهار می‌دارد: بهای پرداختی بابت هر کیلووات ساعت برق به برق منطقه‌ای اصفهان با توجه به تعرفه ها و ضرایب مختلف، حدود ۱۴ تومان است که این رقم در مقایسه با تولید داخلی ما که به دلیل استفاده از گازهای فرآیندی به ازای هر کیلووات ساعت حدود ۶ تومان است، رقم بالایی را تشکیل میدهد. توجه داشته باشیم که در صنایع فولاد، ۲۰ تا ۴۰ درصد هزینه تولید را هزینه انرژی تشکیل میدهد.
تأثیر یارانه سوخت در اتلاف انرژی
«ارزان‌ترین منبع در اختیار ما انرژی است. به همین دلیل ما برای تلفات حساسیت چندان زیادی نداریم، چون اگر بخواهیم حتی یک درصد در تلفات خود صرفه جویی کنیم، باید مقدار زیادی هزینه کنیم. برای صنعت برق به‌صرفه‌تر است که تلفات آن زیاد باشد تا پول خرج کند. در واقع برای ما که انرژی دراختیار داریم، مشکل تر آن است که تلفاتمان را کاهش دهیم حتی احداث نیروگاه سیکل ترکیبی هم به دلیل پایین بودن قیمت انرژی برای ما صرفه اقتصادی ندارد و بهتر است به جای آن نیروگاهی که بازدهی پایین‌تری دارد ولی سرمایه به‌مراتب کمتری نیاز دارد که همان نیروگاه گازی است، احداث شود.»این سخنان یکی از دست اندرکاران برق، در شرایط فعلی بیان واقعیت موجود است.
اگر با پیوستن به سازمان جهانی تجارت، در همه زمینه ها به قیمت های جهانی و به رقابت های دشوار موجود توجه داشته باشیم، تنها در مواردی نظیر میدان های مشترک گاز ممکن است پارامتر قیمت سوخت را در محاسبات خود با یارانه موجود در نظر بگیریم. حتی درمورد این میادین نیز احتمال دارد پیمان مشترک را ملاک قرار دهیم تا منافع اقتصادی همه کشورهای همسایه رعایت شود.
در چنان شرایطی ممکن است یارانه ها همچنان ادامه داشته باشد، اما شفاف باشد. در آن شرایط ممکن است قیمت واقعی انرژی در تصمیم گیریها دخالت کند و حتی به نکاتی نظیر احتراق امولسیون توجه کنیم و از هر ذره سوخت خود، استفاده اقتصادی کامل به عمل آوریم.
کاهش آلودگی
در بحث انواع آلودگی نیروگاه ها دیدیم که در سال ۷۹ سهم نیروگاه ها در انتشار آلاینده‌های هوا حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بوده است. این در حالی است که در همان سال، کل مصرف برق ۴۰/۸ درصد از کل مصرف نهایی انرژی را تشکیل داده است. آیا این وضعیت درصورت الحاق به سازمان‌جهانی‌تجارت تغییر خواهد کرد؟
تأثیر کلی و غیر مستقیم الحاق
اگر به استناد شواهد و آمار موجود در مورد کشورهای دیگر، بپذیریم که پیوستن به سازمان جهانی تجارت بر افزایش مبادلات تجاری، پیشرفت اقتصادی و توسعه کشور تأثیر مثبت دارد، آنگاه میتوان مدعی شد که «افزایش در آمد صادراتی می‌تواند در تلاشهای فقرزدایی به کار گرفته شود و ممکن است نیاز به درگیر شدن در فعالیتهای مخرب محیط زیست را کاهش دهد.»
ارسال نظر