فاطمه بهادری

پس از انقلاب و همزمان با دولتی شدن بانک‌ها، تصمیمی در سطح مقامات ارشد نظام گرفته شد تا از شدت مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی بکاهد. این تصمیم، در خصوص ایجاد موسسات اعتباری غیربانکی به منظور ارائه خدمات و تامین منابع مالی مورد نیاز پروژه‌های عمرانی و توسعه کشور بود که تاسیس آنها برعهده بنیادها گذاشته شد.

به این ترتیب موسسه مالی و اعتباری در فضایی که طبق اصل ۴۴ قانون اساسی اجازه تاسیس بانک‌های خصوصی را نمی‌داد، شکل گرفت تا باری را از دوش بانک‌هایی که به لحاظ شرایط جنگ دچار کمبود سپرده‌گذاری و به تبع منابع شده بودند، بردارد.

اولین موسسه مالی‌واعتباری را بنیاد مستضعفان با سرمایه ۱۰‌میلیارد ریال در تاریخ ۸/۳/۱۳۶۴ تاسیس کرد. این موسسه با یک شعبه در تهران آغاز به کار کرد و تا پایان ۱۳۶۹با هشت شعبه در تهران به فعالیت خود ادامه داد. موسسه بنیاد در مرداد ماه سال ۱۳۸۶ به سینا تغییر نام داد و مجوز قطعی و نهایی خود را در سال ۸۷ دریافت کرد. در حال حاضر این موسسه به صورت بانک فعالیت می‌کند.در کنار این موسسه موسساتی از جمله سامان و کارآفرین نیز به وجود آمدند که با تصویب قانون تاسیس بانک‌های غیر‌دولتی به بانک تبدیل شدند، اما اولین موسسه دارای مجوز بانک مرکزی موسسه اعتباری توسعه است که به زودی به بانک تبدیل می‌شود. با تصویب قانون بازار غیر‌متشکل پولی و ساماندهی نهادهایی همچون صندوق‌های قرض‌الحسنه و تعاونی‌های اعتباری، موسسات مالی و اعتباری افزایش یافتند که بخشی از آن مربوط به اولویت و ترجیح بانک مرکزی برای تبدیل این نهادها به موسسه و سپس بانک بود.براساس ماده ۱ مقررات تاسیس و نحوه فعالیت موسسات اعتباری غیر‌بانکی موسسه اعتباری غیر‌بانکی موسسه‌ای است که از طریق جذب سپرده‌های مجاز بانکی (به استثنای سپرده قرض‌الحسنه جاری)، اخذ تسهیلات و استفاده از ابزارهای مالی به تجهیز منابع مبادرت نموده و این منابع را به اعطای تسهیلات اعتباری اختصاص داده یا به هر نحو دیگری به تشخیص بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، واسطه بین عرضه‌کنندگان و متقاضیان منابع مالی باشد.

موسسات در حال تطبیق

مظاهری رییس‌کل سابق بانک مرکزی، با انتقاد از فعالیت بی‌ضابطه نهادهای پولی بدون مجوز و اثرات آنها بر بازار پولی کشور بر مجوزدار شدن و نظارت بر آنها تاکید کرد و از ۱۱ موسسه دارای مجوز اولیه که در حال اخذ مجوز‌های نهایی هستند یاد کرد. در این میان موسسه مالی‌واعتباری سینا مجوز بانک دریافت کرد. سایر موسسات نیز باید تا پایان آذر ماه نسبت به اخذ مجوز نهایی و مطابقت با مقررات بانک مرکزی اقدام کنند.

موسسه مالی‌واعتباری قوامین

موسسه مالی و اعتباری قوامین در ابتدا با هدف کمک به افزایش توان معیشتی و مالی کارکنان ناجا با نام صندوق قرض‌الحسنه ناجا فعالیت خود را شروع کرد و در تاریخ ۲۰/۶/۷۹ به موسسه پس‌انداز و قرض‌الحسنه قوامین تغییر نام یافت و گستره فعالیت خود را علاوه‌بر کارکنان ناجا به آحاد مردم امتداد بخشید.موسسه قوامین در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ موفق به دریافت موافقت اصولی از بانک مرکزی برای تبدیل به موسسه مالی و اعتباری شد. موسسه مالی و اعتباری قوامین هم‌اکنون داری بیش از ۴۹۰ شعبه در سراسر کشور است.

موسسه اعتباری توسعه

موسسه اعتباری توسعه به عنوان نخستین موسسه اعتباری پس از اخذ مجوز از بانک مرکزی، با هدف ارائه خدمات مالی اعتباری در عرصه نظام بانکی کشور، در پانزدهم شهریور ۱۳۷۶ آغاز به کار کرد.

موسسه مالی‌واعتباری مهر

موسسه مالی‌واعتباری مهر (موسسه قرض‌الحسنه بسیجیان سابق) برای رفع نیاز بسیجیان در تاریخ ۲۳/۹/۱۳۷۲ با سرمایه‌ای به ارزش ۱۰‌‌میلیون ریال آغاز به کار کرد و از شروع فعالیت ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی را سرلوحه فعالیت بانکی و پولی خود قرار داده است. این موسسه دارای ۷۰۰ شعبه است.

موسسه مالی‌واعتباری انصار

موسسه انصارالمجاهدین یکی از صندوق‌هایی بود که پس از جنگ تحمیلی فعالیت خود را آغاز کرد. این موسسه ابتدا فقط تحت عنوان یک صندوق قرض‌الحسنه خدمات می‌داد، اما با گذشت زمان علاوه‌بر آن سایر فعالیت‌های اقتصادی در قالب بانکداری اسلامی نیز در این موسسه صورت گرفت.

فعالیت موسسه انصار پس از پایان دوران هشت سال دفاع مقدس تحت عنوان صندوق پس‌انداز و قرض‌الحسنه انصارالمجاهدین برای تامین نیازهای مالی رزمندگان هشت سال دفاع مقدس در قالب «وام » با هدیه مبلغی از سوی حضرت امام خمینی (ره) آغاز شد و این سرمایه اولیه صندوق برای آغاز کار بود.

پس از اینکه در سال ۱۳۸۳ با اجرای طرح ساماندهی نظام پولی و بانکی کشور، صندوق‌های پس‌انداز و قرض‌الحسنه فقط ملزم به ارائه خدمات قرض‌الحسنه شدند و مسوولان موسسه به این نتیجه رسیدند که صندوق برای ادامه حیات خود باید به موسسه مالی و اعتباری تبدیل شود. پس از موافقت مراجع ذی ربط مجوز این کار در ابتدا در قالب موافقت اصولی از سوی بانک مرکزی صادر شد و سپس در اوایل سال ۸۷ مجوز یک مرحله بالاتر از قبل تحت عنوان «مجوز تطبیق» از بانک مرکزی دریافت شد.موسسه انصار ۶۰۰ شعبه در سراسر کشور دارد و از سال ۶۷ مشغول به کار است و در حال حاضر بیش از پنج‌هزار کارمند دارد. این موسسه صاحب ۵/۵‌میلیون حساب سپرده است. منابع موسسه انصار ۲۵‌هزار میلیارد ریال است و ۶۵‌درصد از میزان منابع را به تسهیلات در قالب قرض‌الحسنه، مبادله‌ای و مشارکتی اختصاص داده شده است.

مشیز

موسسه مشیز متعلق به بخش خصوصی استان کرمان است. این موسسه نیز در آستانه اخذ مجوز نهایی از بانک مرکزی است.

شهر

موسسه شهر متعلق به شهرداری تهران است که به زودی به بانک تبدیل خواهد شد.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۴/۳/۸۷ مجوز تبدیل تعاونی اعتباری شهر به موسسه مالی و اعتباری را صادر کرد.

مولی‌الموحدین

موسسه مالی‌واعتباری مولی‌الموحدین متعلق به بخش خصوصی استان خراسان دارای ۲۰۶شعبه است.

ثامن‌الائمه

تعاونی اعتباری ثامن‌الائمه دارای ۵۲۳ شعبه است. این تعداد شعبه در میان بانک‌های غیردولتی نیز قابل‌توجه است.

عسگریه

تعاونی اعتباری عسگریه متعلق به بخش خصوصی و مرکز آن در مشهد است.

کارسازان آینده

کارسازان آینده یکی دیگر از موسسات دارای مجوز اولیه برای تطبیق با مقررات بانک مرکزی است. این تعاونی اعتباری متعلق به بخش خصوصی و دارای ۱۰۱ شعبه است.

میزان

سهامدار تعاونی اعتباری میزان بخش خصوصی پرسنل دادگستری استان خراسان است.

این تعاونی اعتباری در پایان خردادماه سال۸۷ به میزان ۲۷میلیارد تومان منابع جذب کرد و ۲۳میلیارد تومان مصارف داشت. این تعاونی اعتباری با مدیریت خضری، ۲۵۸میلیارد تومان دارایی و ۲۵۰میلیارد تومان بدهی دارد. تعداد شعب این تعاونی اعتباری، ۱۰۵ شعبه است.