شاهین چراغی- برخورداری از سلامت اخلاقی و نهادینه شدن هنجارهای سالم اخلاقی در روابط افراد یک جامعه، از پیش‌نیازها و مطالبات محوری و اساسی برای پیشرفت، ترقی، تکامل و رشد متوازن آن جامعه در ابعاد مختلف است. اخلاق عبارت است از یک سلسله خصلت‌ها و سجایا و ملکات‏اکتسابى که بشر آنها را به‏عنوان اصول اخلاقى مى‏پذیرد یا به‏عبارت دیگر، قالبى روحى براى انسان که روح انسان در آن کادر و طبق آن طرح و نقشه ساخته مى‏شود.بعضى از فلاسفه بین اخلاق فردى و اخلاق اجتماعى(Social Ethics)تمایز قایل‏مى‏شوند، اخلاق فردى، به درک چگونگى عمل یک فرد در رابطه با خودش و اخلاق اجتماعى به درک چگونگى عمل یک فرد در رابطه بادیگران اطلاق مى‏شود. در سال‌‌هاى اخیر، در پى تغییرات اجتماعى سریع و پیشرفتهاى فنى بى سابقه، تمایل فراوانى نسبت‏به اخلاق هنجارى‏ایجاد شده است. یکى از این موارد، توجهى است که دانشمندان، مهندسان، حقوق‏دانان، پزشکان، روزنامه‏نگاران و برخى دیگر به ‏مشکلات اخلاقى، که در انجام کارشان نهفته است، کرده‏اند. آنچه که مشخص است اخلاق گاهی شخصی و فردی است و گاهی نیز به مسئولیت‌‌های اجتماعی و شغلی فرد در زندگی اختصاص دارد و وقتی از اخلاق حرفه‌‌ای بحث می‌‌‌شود، اخلاق شخصی هم خود به خود مطرح می‌‌‌شود. اما عکس آن ممکن نیست‌‌، یعنی نمی‌‌‌توان با طرح اخلاق شخصی‌‌، از اخلاق حرفه‌‌ای سخن گفت. بی‌تردید تمامی‌‌‌حرفه‌‌های فعال در جامعه بشری دارای آیین نامه‌‌های اخلاقی - حرفه‌‌ای هستند که به سان وجدانی بیدار عملکرد و نتایج حاصل از رفتارهای آنها را نظارت و کنترل می‌‌‌کند.

مسائلی که اخلاق حرفه‌‌ای با آن سرو کار دارد عبارت است از : صداقت علمی، بی طرفی، درستکاری‌‌، امانتداری‌‌، محرمانه دانستن اطلاعات دیگران‌‌، انصاف در تحلیل اطلاعات‌‌، مشورت حرفه‌‌ای، پاسخگویی حرفه‌‌ای، تصمیم درست در مواقع تعارض منافع‌‌، انضباط حرفه‌ای‌‌، استقلال رای‌‌، قانون گرایی پویا، اعتماد سازی، حسن تدبیر، مناعت طبع، اجرای ضوابط مقررات، عدم اعمال سلیقه‌‌های شخصی، و...

میزان توسعه و رشد اخلاق حرفه‌‌ای بستگی به میزان کارکرد موفق اخلاق حرف مرتبط با هم وهمچنین رفتار حاکمان سیاسی کشور دارد. هرقدر مزایای حاصل از رعایت اخلاق حرفه‌‌ای فراگیرتر باشد میزان تعهد به اصول آن از درجه بالاتری برخوردار است.ازسوی دیگر هرقدر محدودیت‌های اعمال شده ناشی از اصول اخلاق حرفه‌‌ای منطقی‌تر و موثرتر باشد، پایبنــــدی به آن محکمتر خواهد بود. محدودیت‌‌های غیر منطقی در هر حرفه منجر به انزوال اخلاقی حرفه ورفتار‌‌های متفاوت از طریق اعضاء می‌شود.

اما اینکه چه عواملی باعث رشد و توسعه اخلاق حرفه‌‌ای در مشاغل مختلف می‌‌‌شود یا درجایی دیگر آن را به افول می‌‌‌کشاند و چگونه می‌‌‌توان این عوامل را تقویت کرد، پیوسته موردتوجه برنامه ریزان جوامع مختلف بوده و هست. واقعا اگر در حرفه‌‌ای آئین نامه اخلاقی رعایت نمی‌‌‌شود دلایل آن را در کجا باید جست‌وجو کرد. آیا نابسامانی‌های در اخلاق فردی‌‌، اجتماعی و... ریشه در موضوعات دیگری جز عدم رعایت اصول اخلاق حرفه‌‌ای دارد؟

بدان جهت بدون توجه به اخلاق فردی نمی‌توان از اخلاق حرفه‌‌ای سخن گفت بنابراین بسیاری از اندیشمندان تمرکز خود را بر عوامل موثر بر شکل گیری اخلاق فردی قرارداده‌اند‌‌.

اما تنها اخلاق فردی به تنهایی نمی‌‌تواند جامعه را اخلاقی کند، بلکه عوامل محیطی و اجتماعی نیز سهم به سزایی در شکل گیری اخلاق حرفه‌‌ای دارند.

اخلاق از نظر جامعه شناسی یعنی رعایت حقوق و انتظارات اجتماعی از روی میل و اختیار، این انتظارات اجتماعی شامل تامین نیازها و رعایت حقوق مردم می‌‌‌شود.

اخلاق و انتظارات اجتماعی در کلی‌ترین حالت خــــود شامل چهـــــار ارزش زیر می‌‌‌شود:

۱ - صداقت و راستگویی

۲ - انصاف و برابری

۳ - امانت داری

۴ - وفاداری و احساس مسوولیت اجتماعی

اخلاق حرفه‌‌ای متاثر از رفتار گروه‌‌های مختلفی است که با یک حرفه سروکار دارند این گروه‌‌ها میتوانند با انتظارات خود وهمچنین تعامل با سایر حرفه‌‌ها به شکل‌گیری اخلاق کمک کنند‌. علاوه بر رفتار گروه‌‌ها مرتبط می‌توان به رفتار حاکمان سیاسی نیز اشاره کرد، در جوامعی که اخلاق توسط حاکمان سیاسی توجه نمی‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که اخلاق حرفه‌‌ای توسعه یابد.

هر حرفه‌‌ای رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. حرفه‌‌های مختلف برحسب میزان حساسیت و وظیفه‌‌ای که در خدمت به جامعه دارند دارای معیارهای اخلاقی متفاوت هستند، معیارهای اخلاقی اصول مشترک خصوصیت ارزش‌ها و صلاحیت‌هایی را مشخص می‌‌‌کنند. معیارهای اخلاقی همچون نقشه‌‌های راهنمایی هستند که به اعضاء یک حرفه کمک می‌‌‌کنند تا نقش‌های خود را به روشنی و وضوح کاملی ایفاء کنند.

گاهی دیده می‌شود در بین گروه‌‌های حرفه‌‌ای اخلاق و اصول اخلاق حرفه‌‌ای جایگاهی بالاتر از قانون رادارد، کمااینکه قوانین جاری هر کشوری نیز از اخلاق نشات می‌‌‌گیرد و خود اخلاق، هیچ گاه به متن قانونی تبدیل نمی‌‌‌شود.

پس گروه‌‌های حرفه‌‌ای سعی می‌کنند، محیطی را برای اعضای حرفه ایجاد می‌‌‌کنند که این اصول اخلاقی در درون آنها زاده شود. بهترین راه ایجاد چنین محیط‌هایی «گردهم آوردن افراد عضو یک حرفه» است هرچه ساختار این گروه‌‌ها مستحکم تر و هرچه روابط اعضای آنها گسترده‌تر و مکررتر باشد مبادله افکار و احساسات بیشتر و افکار عمومی ‌‌‌حاصل از این تماس‌ها و مبادلات فراگیرتر می‌‌‌شود و عده بیشتری را در برمی‌‌‌گیرد. این گروه‌‌ها از یک سو علائق و منفعت طلبی‌های خودخواهانه فردی را مهار می‌‌‌کنند و اخلاق اجتماعی را به اعضای خود می‌‌‌آموزند و از سوی دیگر با آفرینش قدرت اجتماعی میل حاکمان را به سلطه نامحدود بر جامعه مهار می‌‌‌کنند.

وجود اخلاق حرفه‌‌ای در رفتار و کنش‌های متقابل اعضای یک حرفه سبب می‌شود تا اجتماع در هر دو بخش مورد نیازش ـ بعد مادی و بعد معنوی ـ رشد هماهنگ و متوازن داشته باشد و از افتادن در دام افراط و تفریط‌‌ها و در نهایت سقوط و انحطاط در امان بماند.

به جهت کارکرد صحیح اخلاق در هر حرفه‌‌ای‌‌، جوامع حرفه‌‌ای به مساله فقر توجه خاص می‌کنند. یکی از دلائل به وجود آمدن تشکل‌‌های حرفه‌‌ای بالا بردن استاندارد زندگی دربین اعضای جامعه حرفه‌‌ای است، تدوین رفتار حرفه‌‌ای و رعایت الزام افراد به آن زمانی می‌‌تواند موثر باشد که اعضای جامعه بتوانند بدون تاثیر پذیری از نفوذ حاکمان سیاسی کشور به صورت مستقل استانداردهای رفتار حرفه‌‌ای را تدوین کنند.

در نتیجه هر حکومت و یا جامعه‌‌ای بخواهد از مسائل یاد شده رهایی پیدا کند، باید معضل فقر و ناداری را حل نماید.

یکی از مباحث مطرح روز دیگر که بر اخلاق حرفه‌‌ای تاثیر گذار است‌‌،رابطۀ میان اخلاق و سیاست است.سیاست و اخلاق به هیچ رویی هدفی یکسان را دنبال نمی‌‌‌کنند با این حال، نمى‏توان از تاثیر پذیری اخلاق از سیاست چشم پوشید.

قرآن کریم نیز کسانی را که مردم را به برخورداری از ارزش‌ها فرا می‌‌‌خوانند ولی خود بر خلاف آن عمل می‌‌‌کنند به شدت ملامت و سرزنش می‌‌‌کند. در جامعه ما حرکات و سکنات برگرفته از آیات قرآن است و قرآن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آنها دخالت کرده است و برای آن برنامه‌‌ای خاص دارد.

در این وضعیت نمی‌توان انتظار داشت که اخلاق حرفه‌‌ای توسط اعضای حرفه رعایت شود فقر موجب می‌شود، گروه‌‌ها وتشکل‌‌‌‌های حرفه‌‌ای در فضای سیاسی که تاثیر گذار براخلاق افراد جامعه است تفسیری متفاوت از اخلاق ارائه می‌کنند و هر کسی متناسب با تصور ومنافع خود از اخلاق به آن موضوع بپردازد. و در پایان تصور ناقص یا ابزارانگارانه مانع بسط‌‌،ترویج وتعهدبه اخلاق حرفه‌‌ای می‌گردد.

رییس هیات‌مدیره کارگزاری مهرآفرین