مهر آمد لوازم‌التحریر نیامد
علی آذرنوش
طرح: محسن اسدی
مداد :فانتزی آن خارجی، ایرانی آن مرغوب
پاک کن : خارجی آن مرغوب، ایرانی آن...
کیف :خارجی آن ضدفرهنگی اما مرغوب، ایرانی آن...

فصل بازگشایی مدارس رسیده است و خانواده‌ها همراه فرزندان از خانه بیرون می‌زنند تا لوازم‌التحریر مورد نیاز آنها را خریداری کنند. لوازم‌التحریر جزو کالاهای جذاب دانش‌آموزان به شمار می‌آید. آنها با اشتیاق همراه با والدین وارد مغازه‌ها و فروشگاه‌ها می‌شوند و البته برخی از آنها با نوع انتخاب خود موجبات آزار والدین را فراهم می‌کنند!
به هر حال این مساله که به قول یکی از فروشندگان لوازم‌التحریر، ناشی از چشم و هم‌چشمی‌ها و در واقع جزو خصلت‌های غیرقابل انکار ایرانی‌ها به شمار می‌رود، گاهی اوقات مشکلاتی به همراه دارد. به عنوان مثال، گرایش بیشتر دانش‌آموزان به دفترهای فانتزی، موجب شده خانواده‌ها هزینه بیشتری برای خرید این نوع دفترها متحمل شوند؛ هرچند که این تفاوت‌ها تنها به لحاظ ظاهر و در واقع عکس‌های روی جلد آنها است و از نظر کیفیت و ترکیب داخلی دفترها تفاوت چندانی مشاهده نمی‌شود. این امر تا جایی است که ممکن است خانواده‌ها برای خرید این نوع دفترها، تا دو برابر دفترهای معمولی هزینه کنند. علی صداقت، فروشنده لوازم‌التحریر در خیابان مدنی در این زمینه می‌گوید: «اغلب دانش‌آموزان هنگام مراجعه دفترچه‌های فانتزی را طلب می‌کنند در حالی که دفترچه‌های دیگر تفاوتی با این دفترچه‌ها ندارند و تنها تفاوت جلد آن است که با عکس‌های باربی، مرد عنکبوتی و غیره منقش شده است. این نوع گرایش سلیقه‌ای در حالی است که دفترچه‌های ساده‌ای که از پارسال آورده‌ام هنوز فروش نرفته است و وقتی در معرض دید مشتری قرار می‌دهم آن را با حالتی منفی کنار می‌زند.»
اسطوره‌های خیالی غربی در ابزارهای فرهنگی ما
وقتی به عنوان خبرنگار از مغازه‌های مختلف لوازم‌التحریر دیدن می‌کردم نکته قابل توجهی نظرم را جلب کرد، اینکه ابزارهای آموزش و انتقال فرهنگ چگونه توانسته‌اند با به اصطلاح اسطوره‌های غربی همچون باربی، مرد عنکبوتی و غیره که هیچ‌کدام وجود خارجی ندارند در فرهنگ ما رسوخ کنند تا جایی که کودکان و نوجوانان ما گرایش‌های شدیدی به آنها پیدا کرده‌اند و در خود احساس افتخار می‌کنند که وسایلی همچون کوله‌پشتی، جامدادی، دفتر و غیره به عکس‌‌های این چهره‌های غیرواقعی مزین شده باشد و در برابر دیگران هم احساس برتری کنند. در حالی که در فرهنگ ایرانی، امثال رستم‌ها، اسفندیارها، تهمتن‌ها و بسیاری پهلوانان و اسطوره‌های بزرگ کهن و معاصر دیگر که تاریخ ما سرشار از افتخار آفرینی آنها است، وجود دارند اما فرزندان ما، ستاره‌های خیالی را در سر می‌پرورانند. نکته جالب توجه دیگر اینکه برخی تولیدکنندگان داخلی همچون سازندگان کوله‌پشتی مدارس از این گرایش سلیقه‌ای بهره برده و خواسته یا ناخواسته به گسترده شدن فضای غیرایرانی دامن می‌زنند.
البته اقداماتی برای این خلاء فرهنگی انجام شده و محصولات منقوش به دارا و سارا که طرح ایرانی است وارد بازار شده و اتفاقا طی دو سال پیش با استقبال بسیار خوبی از سوی مردم مواجه بوده است که این امر، یک نکته مثبتی در مواجهه با طرح‌های خارجی محسوب می‌شد، اما به دلیل این که نوآوری وجود نداشت این استقبال دوام چندانی پیدا نکرد و به گفته فروشندگان، از سال گذشته کمتر شد تا جایی که امسال گرایش مردم به خرید محصولات دارا و سارا با افت شدیدی مواجه شده است و این محصولات در مغازه‌ها راکد مانده است. در حالی که لوازم‌التحریر منقوش به چهره‌های دیگر که بدون شک کیفیت موازی یا پایین‌تر دارند مورد استقبال بیشتری از سوی دانش آموزان قرار می‌گیرد.
کاهش گرایش خرید
از بحث اقتصاد خانواده و میزان هزینه‌ای که خانواده‌ها بابت یک سال تحصیلی فرزندان خود برای خرید لوازم‌التحریر می‌کنند دور نشویم. علی صداقت معتقد است که قدرت خرید مردم کم شده و مردم کمتر لوازم‌التحریر می‌خرند و در هنگام خرید، اجناسی مانند مداد به یکی دو تا اکتفا می‌کنند در حالی که سال‌های گذشته مردم بسته‌‌ای خرید می‌کردند و تعداد مشتریان نیز حدود دو برابر فعلی بوده. وی اظهار می‌کند: این روزها بازار تهران مملو از افرادی است که به قصد خرید لوازم‌التحریر وارد آنجا می‌شوند در حالی که قیمت لوازم‌التحریر در بازار با مغازه‌ها چندان تفاوتی نمی‌کند و تنها در صورت خرید کلی اجناس مقداری تخفیف داده می‌شود.
گرایش به خارجی
یک فروشنده کیف و کوله پشتی مدرسه در فروشگاه اتکا می‌گوید: مردم هنگام خرید کوله پشتی از کشور سازنده آن سوال می‌کنند و در واقع کوله‌های خارجی را به ایرانی ترجیح می‌دهند. کوله‌های فانتزی که روی آن عکس‌های باربی یا مرد عنکبوتی منقش شده توجه بیشتری را به خود جلب می‌کنند. با این حال، کوله‌های بدون عکس هم مشتریان خاص خود را دارند.
وی درباره قیمت کوله‌ها می‌گوید: قیمت کوله‌ها از 2500تومان شروع می‌شود و تا 14هزار تومان هم می‌رسد.یک فروشنده دیگر در خیابان اقبال لاهوری از کاهش یافتن تعداد مشتریان گلایه‌مند و معتقد است: این مساله به معنای آن است که گرایش به ادامه تحصیل در افراد کاهش یافته است.او ردیف‌های دفترها را نشان می‌دهد که از سال گذشته فروش نرفته‌اند، در حالی که بر خلاف دیگران قیمت آنها را در سال جاری افزایش نداده است.
و اما در بازار بزرگ تهران
مشاهدات و پرس‌و‌جوهای خبرنگار بازارنامه در بورس لوازم‌التحریر بازار تهران نشان از آن دارد که بیش از 70درصد لوازم‌التحریر موجود در بازار چینی است.
بهروز مرندی، فعال بازار که تمام کالاهایش چینی است، می‌گوید: جنس‌های چینی ارزان هستند و نسبت به تولیدات داخلی از کیفیت بهتری برخوردارند. در عین حال برخی اجناس همچون تراش رومیزی، مشابه ایرانی ندارد.
وی ادامه می‌دهد: برخی جنس‌ها همچون خودکار مصرفی است، اما با مشابه داخلی آن از ارزانی قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال، خودکارهای تولید داخل در بازار 95 تومان فروخته می‌شود، در حالی که خودکارهای خارجی با کیفیت بهتر 75تومان عرضه می‌شود.
وی با بیان اینکه حدود ۹۰درصد از لوازم‌التحریر بازار چینی است، می‌گوید: یک مساله بسیار مهم که در تولید داخلی مورد توجه قرار نمی‌گیرد بی‌توجهی به خواست و سلیقه مشتری است در حالی که در تولیدات چینی، تنوع محصول زیاد است. به عنوان مثال، تولید‌کنندگان پاک‌کن در داخل از انگشتان دست‌ فراتر نمی‌رود و تولیدات‌شان هم بسیار ساده است و تنوعی در نوع آنها ایجاد نمی‌کنند.
این در حالی است که برای تولید یک مدادتراش، ابتکارات مختلفی از سوی چینی‌ها ایجاد شده است. تولید تراش پینه‌دوز، کفش‌دوز، هندوانه‌ای، حلزونی و غیره نشان از توجه به سلیقه مصرف‌کننده دارد.
کاهش شدید مشتری
وی می‌گوید: امسال در مقایسه با سال‌های قبل با کاهش شدید مشتری مواجه شده‌ایم. پارسال در روزهای منتهی به مهر مغازه‌ها شلوغ بود، اما امسال با رکود مشتری مواجهیم.
حسین رشیدی، دیگر فعال بازار با اشاره به کاهش یافتن ۴۰درصدی فروش لوازم‌التحریر می‌گوید: جنس‌ها گران شده و قدرت خرید مردم کاهش یافته است.
گران‌شدن ارزش دلار در این چند روز اخیر در این امر تاثیر زیادی داشته و اگر همین طور پیش‌ رود، بر قیمت اجناس افزوده می‌شود.
وی با اشاره به فصلی بودن بازار لوازم‌التحریر می‌گوید: این امر سبب شده معاملات ما به صورت چکی صورت گیرد و این مساله مشکلاتی را ایجاد می‌کند و سالانه ۵ تا ۶میلیون تومان از چک‌ها سوخت می‌شود.
چرا که معاملات چکی در صورتی موفقیت‌آمیز است که طرف مقابل متعهد باشد در غیر این صورت چنانچه وی نخواهد پول بپردازد، کاری از ما ساخته نیست.