پته‌دوزی، گلستانی همیشه خوش
میترا یزدچی
کرمان، این خطه خشک و گرم که در طول تاریخ دراز و پر حادثه خود سمبل و مظهر مقاومت در برابر تهاجم شناخته شده و از حمله مغول‌ها و تیموریان و تهاجم آغا محمد خان قاجار لطماتی سنگین دیده، کانون حفظ و نگهداری میراث‌های فرهنگی و هنرهای بومی نیز هست و هزاران سال است که مردم سخت کوش و صبور این منطقه از کشورمان به موازات سایر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی به تهیه و تولید انواع فرآورده‌های صنایع دستی نیز مشغولند و توانسته‌اند در زمینه قالی‌بافی، شالبافی و ترمه‌بافی شهرتی جهانگیر کسب کنند.

بنابراین «پته‌های» دوخت کرمان نیز دارای ویژگی‌هایی است که آسان نمی‌توان از آن گذشت. این هنر که ریشه در تاریخ و گذشته فرهنگی کرمان دارد و هم اینک تولید آن در کرمان، سیرجان و رفسنجان رایج است، همانند سایر رشته‌های صنایع دستی سابقه تولیدی مشخص ندارد و هر یک از دست‌اندرکاران پیدایی آن را به یکی از افسانه‌های بومی مرتبط می‌سازد و متاسفانه به دلیل آسیب‌پذیری منسوجات در برابر عوامل جوی، در موزه‌های داخلی و خارجی نیز نمونه‌هایی از پته که بتواند راهگشایمان به کشف سابقه این «‌هنر - صنعت »‌ باشد؛ وجود ندارد و قدیمی‌ترین قطعه پته‌ای که هم اکنون یافت می‌شود روپوش مقبره شاه نعمت‌اله ولی در ماهان کرمان است.
پته چیست؟
پته‌دوزی نوعی از رودوزی‌های ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه به وسیله بخیه‌های نخی و رنگین پوشیده می‌شود و هنرمندانی که اکثرا نیز از زنان و دختران خانه‌دار هستند با کمک سوزن، نقوش ذهنی را که ملهم از پندارها و بینش‌های شخصی‌شان است بر زمینه پارچه پشمی ضخیمی بنام «عریض» می‌نشانند. «عریض»‌ که در گذشته از آن برای دوخت دامن، کت و پالتو نیز استفاده می‌شد، پارچه‌ای دستباف است که به وسیله دستگاه‌های بافندگی چوبی تولید می‌شد. ولی در سال‌های اخیر دستگاه‌های چوبی جای خود را به دستگاه‌های «‌تک فاز»‌ برقی دادند و پس از آن نیز تدریجا بافته‌های کارخانه‌ای جانشین «عریض»‌های دستباف شده که هم‌اکنون «‌پته»‌های استان کرمان را بیشتر اینگونه پارچه‌های کارخانه‌ای تشکیل می‌دهد. «‌رییس»‌ که معمولا در رنگ‌های عنابی، مشکی، سبز روشن، سبز تیره، زرد، نارنجی، قرمز، آبی تیره، سبز ماشی، لاکی و... مورد استفاده پته‌دوزان قرار می‌گیرد، نوعی نخ پشمی دستریس یا ریسیده شده به وسیله ماشین است که میزان مصرف آن به نسبت نوع نقش و ضخامت یا نازکی نخ مورد مصرف متفاوت است. ولی به طور متوسط رودوزی هر متر پته به حدود 375 تا 400گرم نخ احتیاج دارد.
طرز تهیه:‌برای تهیه یک قطعه پته‌دوزی شده ابتدا عریض را به ابعاد لازم بریده و سپس آن را به دست طراح می سپارند، شیوه کار نیز به این صورت است که زنان پته‌دوز خود مستقیما به طراح مراجعه نمی‌کنند و فروشندگان مواد اولیه پته معمولا مقدار زیادی عریض بریده و طراحی شده در اختیار دارند که به صورت آماده به سوزن‌دوزان می فروشند. در مرحله طراحی، ابتدا طرح روی کاغذ کالک ترسیم می‌شود و پس از آن خطوط طرح را به طور متناسب با سوزن سوراخ کرده و سپس روی عریض مورد نظر منطبق می سازند و روی آن پودر گچ یا خاک زغال می‌ریزند و این عمل را «گرته زنی»‌ می‌نامند (برای پارچه‌های تیره از خاک گچ و برای پارچه‌های روشن از خاک زغال استفاده می‌شود). سپس نقاط مشخص شده را با قلم و مرکب روی پارچه مشخص می‌سازند. پس از طراحی، انتخاب نخ و رنگ مطرح است. رنگ‌های روشن ظرف سال‌های اخیر به پته‌دوزی راه یافته و رنگ‌های اصیل اغلب تیره است. از آنجا که طرح‌های پته نه شلوغ است و نه هندسی رنگ‌های روشن چندان جاذبه‌ای به محصول نمی‌دهد و تیره بودن رنگ‌ها ارتباط نقوش را منطقی تر و قابل قبول‌تر می‌سازد.
پس از انتخاب و تهیه نخ، پته دوز ابتدا جای خطوط اصلی را سوزن می‌زند. این مرحله به دلیل آنکه نقوش به طور خطی دوخته می‌شود، به مرحله «‌ساق دوزی» معروف است. سپس داخل نقوش و متن با اسلوب خاصی سوزن دوزی و پر می‌شود که این قسمت را اصطلاحا «آب دوزی» یا «‌متن دوزی» می‌گویند. مرحله سوم که یکی از مهم‌ترین مراحل پته‌دوزی می‌باشد، مرحله «برگ دوزی» و «سایه زدن» با نخ پیرامون گل‌ها و نقش‌ها است. برگ دوزی معمولا در اطراف حاشیه و به صورت زیگزاگ انجام می‌شود و آن‌را «‌پتک دوزی»‌ نیز می‌نامند (پتک در زبان محلی به معنی جوانه است). پس از اتمام دوخت پته را شسته و با کمک دستگاه مخصوصی به‌نام نورد اتو زده و آماده فروش می‌کنند.
در حال حاضر پته‌دوزی روی سجاده، جا قرآنی، پرده، رویه کوسن، زیر لیوانی، رومیزی، سوزنی، بقچه و... انجام می‌شود و گلستانی همیشه خوش را به خانه‌های شما می‌آورد.