هنر ایرانی
قلمزنی، هنر نقش زنی بر پیکر فلز
آنچه امروز به‌عنوان قلمزنی شناخته می‌شود و مصنوعات فراوانی اعم از مس و برنج به‌وسیله آن تزیین می‌گردد، در ایران دارای سابقه‌ای بسیار طولانی است.
از آثار فلزی دوره هخامنشی نمونه‌های بسیاری به‌دست نیامده تا دور نمای رواج این هنر در‌آن دوران را مشاهده کنیم، ولی مجموعه ظرف‌ها و بشقاب‌های نقره و طلای عصر ساسانی که به‌دست استادان ایرانی قلم خورده است و سلاطین این سلسله را در بزم یا رزم و شکار نشان می‌دهد و در موزه آرمیتاژ شهر لنینگراد نگاهداری می‌شود رواج صنعت قلمزنی را در آن عصر تایید می‌کند.
در دوران اسلامی تاریخ ایران صنعت قلمزنی رواج فوق‌العاده داشته است و شاهد بر این‌‌مطلب مجموعه ابریق‌های برنزی و آثار زیبای فلزی از نوع بخوردان و ظرف‌های آبخوری است که به‌شکل حیوانات و پرندگان ساخته شده و بیشتر آنها در خراسان و همدان و ری و سمرقند به‌دست آمده است. جالب‌ترین هنر فلز کاری دوره سلجوقی ترصیع مس قرمز رنگ و دادن نقره بر روی ظروف برنزی و بعدا روی برنج بوده است. هنر طلا کوبی و نقره کوبی مفرغ در سده هشتم و نهم هجری به درجه کمال رسید و در این دوره آثاری مانند قدح و سینی و تنگ و‌هاون و قلمدان و منقل و آینه و جعبه جواهر و شمعدان ساخته شده است.
کارهای مفرغی عصر صفویه از بهترین کارهای جهان بشمار می‌رود. فولاد در دست هنرمندان عصر صفوی مانند قلم نقاش مطیع و انعطاف‌پذیر و لطیف شده بود. نقش بر فولاد آنچنان زیباست که با قلم نیز بهتر از آن نمی‌توان ایجاد کرد. نمونه‌های این ظروف در موزه ایران باستان تهران موجود است.
از پسندیده‌ترین نگاره‌های قلمزنان به روی ظرف‌های مسی و برنجی در دوره قاجار نقش‌های غیر‌اسلیمی گل‌های در هم پیچیده‌ای است که حیوانات و پرندگان بسیاری را در بر می‌گیرد و برخی از آنها همچون میمون و فیل بومی ایران نیستند، تصاویر پرندگان و حیوانات وجه مشخص این‌گونه ظرف‌ها است.
نحوه تولید
شیوه کار قلمزنان چنین است که ابتدا داخل ظرف ساخته شده‌ای را که قرار است قلمزنی روی آن انجام شود از قیر پر می‌کنند تا هم ضربات چکش باعث اعوجاج فلز نگردد و هم صدای ناشی از کار کردن با قلم و چکش کاهش یابد. سپس صنعتگر با بهره‌گیری از پرگار و الگوهایی که قبلا روی کاغذ ترسیم گردیده نقش موردنظر را بر روی فلز منتقل نموده و پس از آن خطوط اصلی و مهم را قلم زده و بعد از پایان قلمزنی خطوط اصلی به انجام ریزه‌‌کاری‌ها و حک خطوط ظریف‌تر می‌پردازد.
در پایان محصول ساخته شده را حرارت داده و قیر را از آن جدا نموده و به‌وسیله روغن جلا و روغن کرچک به جلا دادن آن می‌پردازند. طرح‌های مورد استفاده قلمزنان بیشتر ذهنی است و ندرتا طرح‌هایی از کتب قدیمی یا مینیاتورهای ایرانی مورد استفاده‌‌شان قرار می‌گیرد.
بعضی از کارگاه‌ها صرفا به ساخت محصولات مسی و برنجی مشغول هستند و در مقابل‌‌کارگاه‌های دیگری فقط کار قلمزنی بر روی این فلزات را انجام می‌دهند و دسته سوم کارگاه‌های هستند که هر دو کار را انجام می‌دهند.
ارسال نظر