اگر راه‌آهن و گاز داشته باشیم سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی می‌آیند
عکس:آکوسالمی
گروه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی: در منطقه نشار (عروس) چابهار، چاهی باستانی دیده می‌شود که تا عمق ۳۰متری در دل صخره کنده شده است و به اعتقاد مردم بومی، حفاری آن توسط دیوها صورت گرفته است ...

هفته گذشته روابط‌عمومی منطقه آزاد چابهار از شناسایی یکصد نقطه گردشگری در این سرزمین تاریخی خبر داد با این حال چابهار دست‌کم از سال 1370 به عنوان قطب ترانزیت کشور شناخته شده و با همین محوریت جزو نخستین مناطق آزاد کشور بوده است. امروز و فردا همایشی در تهران برگزار می‌شود با عنوان «چابهار، ترانزیت و توسعه محور شرق.» در حاشیه نشست خبری‌ای که با حضور دبیر شورای عالی مناطق آزاد و مدیر عامل منطقه آزاد چابهار برگزار شد با دکتر محمد طاهر باقری‌زاده، گفت‌وگویی انجام دادیم که از نظرتان می‌گذرد.
مدیرعامل منطقه آزاد چابهار می‌گوید: پیشنهاد‌های دیگری به من خارج از این تشکیلات شده، اما گفته‌ام باید این جا بمانم. چون اینجا جواب می‌دهد.
لبخند می‌زند و ادامه می‌دهد: امیدوارم چند سال دیگر این جا بمانم و بتوانیم کاری را که در این ده سال نشده به اتمام برسانیم و نقشی را که یک منطقه آزاد باید در اقتصاد ملی داشته باشد، رقم بزنیم.
آقای دکتر برای ورود به بحث، از این جا آغاز کنیم که در چابهار وضعیت سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی چگونه است و آیا فضا برای مشارکت جدی این بخش آماده هست؟
در منطقه آزاد چابهار، بالای 50درصد سرمایه‌گذاری‌ها مربوط به بخش‌خصوصی است. منتهی ما با بانک‌ها مشکل داریم. اگر تسهیلات بانکی در مناطق آزاد حداقل مطابق با سرزمین اصلی باشد در تشویق و ترغیب سرمایه‌گذاران بخشی‌خصوصی بسیار موثر خواهد بود. چون سرمایه‌گذاری که این راه دور را بر خود هموار می‌کند و به چابهار می‌آید به صورت طبیعی دنبال امتیازات ویژه هم هست. به عنوان مدیریت مناطق آزاد، این امتیازات و تسهیلات ویژه را در اختیار سرمایه‌گذار می‌گذاریم، اما همه راه‌ها به ما ختم نمی‌شود و همچنان که گفته شد نظام بانکی هم باید به واقعیت‌ها نظر داشته باشد.
وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی چگونه است؟
سرمایه‌گذاران خارجی کم‌کم دارند می‌آیند. مذاکراتی که با سفرای کشورهای خارجی به خصوص سفرای CIS داشته‌ایم بسیار مثبت و مطلوب بوده است. هند و چین هم همین طور. چینی‌ها در حال بررسی طرح احداث فرودگاه منطقه آزاد چابهار هستند و قرار است به صورت Bot در ساخت آن مشارکت کنند.
موضوعی که از چند سالی است مطرح است چگونگی ارتقای نقش بندر چابهار در ترانزیت داخلی و بین‌المللی کالا است. اما عملا می‌بینیم که فعالیت این بندر هنوز در محدوده ساز و کار گذشته است و به اصطلاح طرحی نو در آن جا نمی‌بینیم. نظر شما چیست؟
چابهار در محور حمل‌و‌نقل بین‌المللی شمال-جنوب و شرق-غرب قرار دارد. دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد با توجه به این قابلیت‌ها، مقوله تزانزیت را به عنوان اولویت این منطقه انتخاب کرده است. کاری که ما کرده‌ایم در همین مسیر بوده. چنان که گفته شد از بازرگانان داخلی و خارجی خواسته‌ایم کالاهای مبادله‌ای در ارتباط با کشورمان را از طریق چابهار ترخیص کنند. ارزش کانتینرهای ترخیصی هر چه بیشتر باشد، تسهیلات ما به آن بیشتر است. این تمهید نتیجه‌بخش شده به طوری که الان انبارهای منطقه پر شده است. ما تا سه ماه به طور رایگان کالاهای ترخیصی را در انبارهای منطقه نگه می‌داریم.
بعد از سه ماه به ازای هر روز تاخیر یک‌دلار جریمه به هر کانتینر تعلق می‌گیرد که اصلا رقم قابل توجهی نیست.
آیا این خطر وجود ندارد که چابهار هم به سرنوشت بندر شهید رجایی دچار شود و رسوب کالا در آن جا بحران‌آفرین باشد؟
نه. چنین اتفاقی در چابهار نمی‌افتد.
اشاره کردید به مذاکرات با سفرای کشورهای خارجی. با شبکه‌ها و نهاد‌های بین‌المللی حمل و نقل چه طور؟
این قضیه هم مورد توجه ما هست. ببینید در مسقط حدود ۳۰۰هزار بلوچ مشغول کارند. در ادارات و نظام تجاری و در دستگاه حکومتی آن جا نیز هستند. در کنیا هم تعداد زیادی سرمایه‌گذار بلوچ وجود دارد. همچنین بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی که در نقاط مختلف دنیا به خصوص آسیا هستند، تمایل دارند که از طریق چابهار کالاهای خود را ترانزیت کنند و ما با تعدادی از این سرمایه‌گذاران توافق‌نامه‌هایی امضا کرده‌ایم که مبتنی به تعهداتی دو جانبه است. این رویکرد موجب شده که ترانزیت کالا از چابهار در فروردین و نیمه اول اردیبهشت ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته صددرصد افزایش یابد، در این ۴۵ روز ۶/۶ میلیارد تومان درآمد حاصل شده که رقمی چشمگیر است.
آقای دکتر اگر قرار است بندر چابهار واقعا توسعه یابد الزاما باید راهبردهای تجاری بلندمدت برای آن تعریف شود. کاری که در بنادر امارات متحده عربی شده و به مراکز صادرات مجدد تبدیل شده‌اند، آیا چابهار هم به این سمت می‌رود؟
بله، ما به این سمت می‌رویم. منتهی باید زیرساخت‌ها را آماده کنیم. فرودگاه و راه‌آهن و دیگر مراکز مدرن خدماتی داشته باشیم.
منطقه آزاد چابهار به سرزمین اصلی وصل است و با کیش وقشم تفاوت دارد از این منظر از جذابیت‌های دیگری هم برخوردار است.
چندی پیش یک هیات از شرکت پروتون مالزی از منطقه دیدار کرد و نتیجه مذاکراتی که داشتیم این بود که کارخانه تولید خودروی پروتون را در منطقه چابهار راه بیندازند و از همین جا به بازارهای هدف صادر کنند.
فقط مذاکره بود یا منجر به عقد قرارداد هم شد؟
بله. با سفیر مالزی توافقنامه امضا شده است.
شرکت‌های بزرگ داخلی که بازار صادراتی دارند، چطور؟
باتعدادی از شرکت‌های تولیدی - صادراتی داخل هم مذاکره کرده‌ایم. از جمله با ایران‌خودرو دیزل که قرار است خط تولید خود را به چابهار هم منتقل کند.
طرح اتصال چابهار به خراسان که جزو مصوبات استانی هیات‌ دولت است، در چه مرحله‌ای است و اگر محقق شود چه تاثیری در حمل و نقل داخلی و منطقه‌ای دارد؟
راجع به اهمیت این طرح، همین قدر بگویم که دو هفته پیش سفیر قزاقستان آمده بود به دیدار از منطقه. وقتی وضعیت ما را بررسی کرد، گفت: چرا خط راه‌آهن را راه نمی‌اندازید؟ ما تمایل داریم که از این طریق کالاهای خود را به بازارهای هدف ببریم، یا از آنجا وارد کنیم. اینجا بهترین جاست. هم ارزان‌تر تمام می‌شود هم سرعت و امنیت آن بیشتر است.
این محور مورد توجه همسایگان شرقی و شمالی ما است، ضمن اینکه خدمات ترانزیتی تقویت می‌شود که بر اشتغال‌آفرینی در شهر‌های مستقر در مسیر این محور تاثیر می‌گذارد.
آیا این امید هست که تامین اعتبار پروژه به موقع باشد؟
اگر طرحی داشته باشیم که توجیه اقتصادی داشته باشد، سرمایه‌گذار هم پیدا می‌کند. گروه هندی و سفیر آن کشور در تهران به منطقه آمدند و نسبت به سرمایه‌گذاری در این زمینه علاقه نشان دادند. این طرح ممکن است با سرمایه‌گذاری داخلی به سرانجام نرسد، سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی قطعا از آن استقبال می‌کنند. تاکید می‌کنم که راه‌آهن چابهار- مشهد توجیه اقتصادی دارد هم از نگاه داخلی هم نگاه خارجی. وجود امنیت شرط اول چنین طرح‌هایی است، الان کشور پاکستان که بندر گوادور را راه انداخته با این مشکل روبه‌رو شده که ترانزیت زمینی کالا را از چه مسیری انجام دهد. از طریق افغانستان که امکان‌پذیر نیست. آنها هم خواستار حمل‌ونقل از طریق کشور ما هستند، امیدواریم همایش «چابهار، ترانزیت و توسعه محور شرق» فرصتی برای توضیح و تبیین اهمیت این پروژه باشد.
برخی کارشناسان بندر گوادر را رقیب جدی چابهار می‌دانند. ارزیابی شما چیست؟
ما هیچ کشور مسلمانی را رقیب خودمان نمی‌دانیم، ما ویژگی‌های خودمان را داریم. چه بخواهیم چه نخواهیم در دنیا مطرح هستیم. در گوادور سرمایه‌گذاری چشمگیری انجام شده، اما ما اگر فرصت‌ها را از دست ندهیم در منطقه حرف اول را می‌زنیم. چابهار به پنج قاره جهان متصل است. اخیرا نقشه‌ای تهیه شده که نشان می‌دهد هیچ یک از بنادر موجود در منطقه، موقعیت چابهار را ندارند. دنیا متوجه این نقطه از کشورمان شده. وقتی سفیر افغانستان به چابهار آمده بود، گفت: تا به حال غافل از اینجا بوده‌ایم. رفت موضوع را با حامد کرزای مطرح کرد و رییس‌جمهور افغانستان رسما اعلام کرد که ما چابهار را جایگزین بندرکراچی می‌کنیم.سفیر مالزی در تهران هم رسما به ما گفته که اگر چابهار راه‌آهن و گاز داشته باشد ما 20صنعت مادر مالزی را به آنجا منتقل می‌کنیم. اگر طی 5-4 سال آینده این امکانات به ما برسد، خواهید دید که سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی خواهند آمد.
اما ۱۷ سال از راه‌اندازی منطقه آزاد چابهار می‌گذرد و هنوز به دلیل فقدان همین زیرساخت‌ها نتوانسته محلی برای فرآوری محصولات صادراتی باشد. خوشبینانه نیست اگر فکر کنیم که طی ۵-۴ سال این اتفاق می‌افتد؟
اولا 17 سال نیست. در سال 70 فکر راه‌اندازی آن به وجود آمد و عملا از سال 76 فعالیت تجاری در آنجا آغاز شده که می‌شود حدود ده سال، در این ده سال یکی از موانع ساختاری رشد منطقه، عدم ثبات مدیریت بوده، در قیاس با دیگر مناطق آزاد دنیا، ما مدیریت ثابت نداشته‌ایم که بسیار در کندی و بی‌ثباتی طرح‌ها موثر بوده، مثالی می‌زنم، در سفری که به صحار عمان داشتیم، دیدیم که منطقه آزاد تجاری آن به یک مدیر هلندی واگذار شده، چون اختیار تام و زمام امور دست یک نفر بوده، در مدت چهار سال تمام زیربناهای اقتصادی و تجاری آنجا را ساخته، سرمایه‌گذاران دنیا را آورده. پالایشگاه نفت راه‌ انداخته. کارخانه ذوب فلزات و نیروگاه برق تاسیس کرده و خلاصه هر آن چیزی که نیاز صادرات و واردات است در آنجا شکل گرفته است.ما وقتی به چابهار رفتیم و کار خود را شروع کردیم، زیر بناها آماده نبود. برای همین کج دار و مریز رفتیم جلو، فکر می‌کنیم الان زمینه‌ها آماده شده و با موج جدیدی که به وجود آمده ان‌شاء‌ا… به آن رشد واقعی می‌رسیم.
منطقه آزاد چابهار از نظر جذب توریسم و درآمدهای حاصله از آن چه موقعیتی دارد؟
گردشگری داخلی در آنجا تکان خورده و روبه‌ رشد است. امسال بر عکس سال‌های گذشته بیش از 200هزار نفر گردشگر به آنجا آمده‌اند که بازاری‌های منطقه می‌گویند اقتصاد ور شکسته هفت‌ساله، جان گرفته است.
آیا راه گردشگران خارجی نیز باز شده؟
گردشگری خارجی فعلا نداریم. باید هتل‌ها و اماکن خدماتی‌مان شکل بگیرد. باید ورزش‌های آبی و تفریحگاه داشته باشیم که در حال برنامه‌ریزی در این زمینه‌ها هستیم.
آقای دکتر، چرا بنادر عمدتا یا غیر فعالند یا اگر هم فعالیتی در آنها دیده می‌شود به دلیل همین مشکلات کلیشه‌ای از قبیل ظرفیت پایین انبارداری یا نبود کامیون و … دچار رسوب کالا می‌شوند؟
بنادر ما غیرفعال نیستند و فعالند. اگر حمل‌ونقل ریلی، هوایی و جاده‌ای مان توسعه یابد مساله رسوب و توقف کالا هم خود به خود حل می‌شود. البته در حال حاضر هزینه حمل‌ونقل کالا فراتر از آن چیزی است که باید باشد. البته تمهیداتی هم اندیشیده‌ایم. مثلا تجاری که کالاهایشان را از طریق چابهار ترخیص کنند مشمول تسهیلات ما می‌شوند و از محل 15درصدی که به عنوان حقوق ورودی کالا می‌گیریم به حمل کالای آنها به مقصد کمک می‌کنیم. در واقع حدود 50درصد عوارض و حقوق ورودی به عنوان تسهیلات به خود بازرگانان برمی‌گردد. از چند ماه پیش که این تصمیم گرفته شده، پهلوگیری و ترخیص کالا در چابهار افزایش یافته است که امیدواریم با اجرای طرح‌های مرتبط با توسعه محور شرق کشور، حل و فصل شود.
یکی از دیدنی‌های حیرت انگیز شهرستان چابهار، کوه‌های گِل افشان آن است که مهم‌ترین آنها در نقطه‌ای نزدیک به کنارک به نام بندر تنگ قرار دارد. کوه گل افشان بندر تنگ در فاصله حدود ۱۰۰کیلومتری شهرستان چابهار قرار دارد.