افزایش سرانه مصرف و اطمینان مصرف‌کننده

سید هدا مهدوی*

چنانچه بخواهیم درموردکارگاه‌های سنتی پسته صحبت کنیم، واضح است که در آنجا شرایط و کیفیت مطرح نیست و تنها مسئله مهم سودآوری است با امکانات صددر صد ابتدایی که به صورت مستقیم پسته را حرارت می‌دهند تا برشته شود. قبل از آن نیز برای طعم‌دهی حوضچه‌هایی کاملا غیربهداشتی دارند که پسته را در آن خیسانده تا به اصطلاح طعم‌دار شود و بعد هم محصول را در همان محیط رها می‌کنند تا خنک شود و آنگاه برای عرضه به بازار به صورت فله، بسته‌بندی می‌کنند. در این میان، علاوه بر شور کردن بیش از حد پسته برای جلب مشتری از رنگ‌های غیرمجاز هم استفاده می‌کنند. برخی شرکت‌ها نیز به روش حرارت مستقیم، محصول را فرآوری و روانه بازار می‌سازند.

در این شرایط، شرکت فرآورده‌های غذایی "آجین خاورمیانه"، با توجه به تجربه طولانی در کاشت و تولید پسته و آگاهی از مشکلات، مصمم شد برای رفع نقص‌ها و کمبودها و ارتقای جایگاه جهانی آن کاری انجام دهد و تلاش کرده با بررسی های گسترده و سرمشق از کشورهای توسعه‌یافته، تحولی جدید در صنعت فرآوری و بسته‌بندی خشکبار به ویژه پسته در کشور آغاز کند.

این شرکت به عنوان یکی از پیشگامان این امر به تولید محصولاتی با طعم و مزه منحصربه فرد و کاملا بهداشتی با حفظ ارزش غذایی بالا اقدام کرده است.

در این زمینه و به عنوان الگو برای سایر شرکت‌های همکار، نخستین اقدام کلیدی ما، خرید بهترین ماشین‌آلات مدرن خارجی برای بو دادن پسته بوده که در حال حاضر روش صحیح ما نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه بی‌نظیر است.

هوای داغ این مزیت را دارد که محصولات تولیدی، صددرصد در تماس غیرمستقیم با حرارت بوده، از این رو طعم سوختگی نداشته و مرغوبیت و عطر و مزه طبیعی در آنها تا حد زیادی حفظ می‌شود.

برای خشک کردن کامل و بو دادن یکنواخت هر رقم پسته دمایی خاص برای آن در نظر گرفته می‌شود که نتیجه آن تولید محصولاتی با پراکسید حتی کمتر از حد مجاز استاندارد است. به علت قابلیت تنظیم مقدار نمک مصرفی، میزان شوری محصولاتمان کمتر از حد استاندارد بوده که این خود مژده‌ای برای طرفداران پسته‌های کم نمک است.

میزان بار میکروبی محصولات تولیدی نیز از حد استاندارد پایین‌تر است. علل عمده آن رعایت دقیق اصول بهداشتی از طرف کارگران، اتوماتیک بودن دستگاه که سبب شده تا کمترین سطح تماس دست کارگر با محصول اتفاق بیفتد همچنین انجام آزمایشات مکرر در طول فرآیند تولید بوده است. در همین حال، عده‌ای در داخل ممکن است انتقاد ‌کنند که میزان برشتگی در محصول تولیدی این شرکت کم است در حالی که از نظر علمی و استانداردهای جهانی مابه درستی عمل می‌کنیم. حرارت بالا تاثیر مخربی بر اسیدهای چرب موجود در پسته می‌گذارد که درنهایت کیفیت محصول را پایین می‌آورد. بدون شک یکی از دلایل موفقیت آجین خاورمیانه در نمایشگاه‌های خارج همین حفظ و ماندگاری طعم محصول بوده که تاکنون مورد استقبال زیادی قرار گرفته است.

پسته محصولی حساس است که می‌تواند قبل از برداشت، هنگام برداشت یا طی فرآوری در ترمینال‌های ضبط پسته و به هنگام انبارداری یا حمل‌ونقل به راحتی آلوده شود. نیاز است در تمام مراحل زنجیره تولید پسته مسایل کیفی و بهداشتی مورد توجه قرار گیرد چرا که اگر در یکی از حلقه‌های این زنجیره؛ از باغ تا مرحله مصرف، موارد مرتبط با حفظ کیفیت، سلامت و بهداشت پسته رعایت نشود، محصول دچار نقص کیفی و ایمنی خواهد شد.

در این زمینه باید خود را ملزم بدانیم تا توجه و نظارت خاصی بر چرخه تامین داشته باشیم همچنین پسته خام سورت‌شده، تنها از مراکزی باید خریداری شود که مورد تایید کارشناسان باشد. از طرفی این افراد وظیفه دارند باغات و ترمینال‌هایی که اصول GAP، GHP، GMP، GSP (شامل عملیات صحیح باغداری، عدم آلودگی محصول، عملیات فرآوری محصول و عملیات صحیح انبارداری) و در نهایت شناسایی خطرات مرتبط با کیفیت و ایمنی مواد غذایی را رعایت می‌کنند، شناسایی و معرفی کنند. اما برای کسب اطمینان از هر محموله در روش صحیح، قبل از خریداری نمونه‌برداری صورت می‌گیرد و به آزمایشگاه مجهز شرکت یا در صورت نیاز به آزمایشگاه مرجع فرستاده می‌شود تا بعد از آزمایشات گوناگون سلامت محصول از هر نظر تایید و مجوز خرید و حمل آن به شرکت صادر ‌شود.

برای انبارش هم کلیه اصول انبارداری مطابق استانداردهای بین‌المللی از قبیل پالت‌گذاری، تامین دما و رطوبت لازم در انبار و غیره رعایت ‌شود و به منظور فرآوری کلیه آزمایشات فیزیکی، میکروبی و شیمیایی قبل و بعد از فرآوری توسط کادر مجرب آزمایشگاه در داخل شرکت تکرار شود و واحد کنترل کیفیت با وسواسی خاص تمام مراحل را نظارت و کنترل ‌کند که تمام این مراحل در شرکت آجین خاورمیانه به اجرا در می‌آید.

این شرکت برای استانداردسازی، بهبود سلامت و کیفیت محصول موفق به اخذ گواهینامه‌های ایزو ۲۲۰۰۰ و ایزو ۹۰۰۱، HACCP شده، آموزش و رعایت کلیه اصول بهداشتی را سرلوحه کارها قرار داده و درصدد است با ارایه محصولات سالم و با کیفیت، انجام اقدامات اصلاحی، کنترل مهار خطرات موثر بر ایمنی محصولات و سلامت مصرف‌کنندگان، برند "پستیژ" را در اذهان ماندگار کند؛ چیزی که می‌تواند در تمام فعالیت‌های مشابه، مورد توجه قرار گیرد.

از آن‌جایی که پسته محصولی ارزآور برای کشورمان است و در صادرات غیرنفتی نقش عمده‌ای دارد، نیاز است به آن بیشتر بها داده شود و فراوری آن اصولی‌تر صورت پذیرد نه آنکه با این توجیه که تجهیزات روز دنیا را نداریم، آن را به صورت خام صادر کنیم و برای کشورهای اروپایی همچون آلمان ایجاد ارزش افزوده کنیم.

یادآور می‌شود اگر دولت از صنایع بالادستی پسته حمایت کند، آنگاه سهم عمده‌تری از اشتغال‌زایی و ارزآوری نصیب کشور خودمان می‌شود بر همین اساس باید گفت اگر چه توجه به صادرات غیرنفتی در اولویت قرار گرفته است اما این حمایت‌ها باید چشم‌گیرتر و جدی‌تر باشد و از دست دادن فرصت‌ها به هیچ وجه به نفع کشور نیست چرا که هم نیروی بیکار و خواهان کار داریم و هم نیاز است جایگاه و اعتبار قبلی خودمان در عرصه صادرات پسته را دوباره در دنیا به دست آوریم.

مشکل دیگر رسیدن به استانداردهای جهانی است که برای همسو شدن با آن نیاز است سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط، فعال‌تر عمل کنند. به عنوان مثال، کمیته‌های داخلی مرتبط با کدکس‌های جهانی می‌تواند اثرگذار باشد و شرکت‌های نوپایی که هدف آنها رقابت در بازارهای جهانی است را یاری رسانند و از تجارب ارزشمند خود، آنها را بهره‌مند ساخته و در این مسیر راهنمای شرکت‌ها باشند. آنچه که سبب توسعه صنایع فرآوری می‌شود، داشتن تکنولوژی پیشرفته و روز دنیا است. شرکت‌های سازنده ماشین‌آلات داخلی باید به این فناوری‌ها دست یابند تا بتوان به خرید داخلی اطمینان کرد یا آنکه تسهیلاتی داده شود تا تکنولوژی جدید وارد کشور شود. اگر می‌خواهیم شاهد افزایش سرانه مصرف در داخل کشور باشیم، باید به کمک صنایع تبدیلی و فرآوری و عرضه محصولات متنوع و جدید به بازار، مردم را به سمت مصرف تنقلات سالم با ارزش تغذیه‌ای بالا تشویق کنیم. با وجود اینکه توسعه صنایع فرآوری زمان بر است اما از آن‌جایی که مقدار پسته تولیدی در سال بیشتر از مصرف داخلی است و در صادرات پسته خام نیز مشکلاتی گریبانگیر کشور است و از طرفی به علت نبود زمینه فرآوری درست، سالانه ۳۰ درصد محصول تولیدی آسیب می‌بیند، نیاز است روند ایجاد صنایع تبدیلی و جانبی پسته در کشور بهبود بخشیده شود تا به تحولی نوین در این زمینه دست یابیم.

به نظر نگارنده، صنایع تبدیلی و جانبی خیلی خوب جواب می‌دهد و دیگر نیاز نیست نگران سیاست‌بازی‌های کشورهای غرب برای خرید پسته خام از کشورمان باشیم و هزینه‌های هنگفتی برای انبارش و جلوگیری از آفت‌زدگی پسته‌های انبار شده صرف کنیم، چرا که در صنایع تبدیلی می‌توان از آن روغن پسته، کره پسته، شکلات پسته و حلوای پسته تهیه و در فرآورده‌های قنادی، سس‌ها، صنایع گوشت و سوسیس آن را به کار برد. به عنوان مثال روغن پسته که محصولی با ارزش و گران است حاوی مقدار بالایی ویتامین و مواد معدنی بوده و کاربرد وسیعی در صنایع آرایشی و به خصوص طب دارد که می‌توان ان را در داخل تولید و سپس صادر کرد. در صنایع جنبی نیز از پوست سبز پسته در تهیه فورفورال و نئوپان‌سازی استفاده می‌شود.

نیاز است برای تحقق این برنامه تحقیقات گسترده‌تری در کشور صورت گرفته و تولیدکننده و باغدار نیز با این صنایع جدید آشنا شود. همچنین باید اذعان داشت که صنعت بسته‌بندی نقش تکمیلی را ایفا می‌کند، یعنی بعد از فرآوری محصول، بسته‌بندی صحیح و اصولی ضروری است تا طعم، کیفیت و ماندگاری محصول درحد زیادی حفظ شود و طول عمر آن افزایش یابد و محصول از گزند آفات و حشرات ایمن بماند. بسته‌بندی مناسب باید دربرگیرنده استانداردهای بهداشتی مطابق بازار داخل و خارج باشد وتنها جذابیت در بسته‌بندی نمی‌تواند ملاک قرار بگیرد.

گفتنی است از آنجا که امروزه مصرف‌کنندگان هم نسبت به موادغذایی حساسیت بیشتری از خود نشان می‌دهند و انتظارات بالاتری در زمینه کیفیت و سلامت موادغذایی دارند، درج اطلاعات بر روی بسته‌بندی‌ها از قبیل تاریخ تولید و انقضا، مشخصات شرکت تولیدکننده دارای مجوز وزارت بهداشت و ... اهمیت دارد.بسته‌بندی به نوعی گویای هویت و اعتبار شرکت تولیدکننده و در نهایت کشور صادر کننده است. در این زمینه شرکت آجین، برای داشتن بسته‌بندی مطمئن، یکی از بهترین دستگاه‌های پیشرفته روز دنیا را خریداری کرده است که استفاده از دستگاه‌های تمام اتوماتیک، رعایت پارامترهایی همچون کیفیت مناسب فیلم، تزریق گاز نیتروژن برای بازدارندگی از رشد کپک‌ها و آفات و حفظ ماندگاری بیشتر و به کارگیری نیروی انسانی کارآمد برای سورت نهایی قبل از بسته‌بندی به منظور حصول اطمینان از ممتاز بودن محصول همگی در راستای کسب رضایت‌مندی مشتریان در بازارهای داخلی و خارجی باید باشد. همچنین باید مشابه این واحد، آزمایشات گوناگون بر روی بسته‌ها صورت گیرد تا ازعدم نشتی و پارگی بسته‌ها اطمینان حاصل شود چرا که داشتن هر کدام از این نقص‌‌ها می‌تواند به کمک عوامل رطوبت و حرارت، زمینه‌ساز تولید افلاتوکسین یا بالا رفتن میزان پراکسید در محصول ‌شود.

ناگفته پیداست مرغوب‌ترین پسته داخلی اگر بسته‌بندی بهداشتی و ظاهری سالم نداشته باشد، نمی تواند مشتریان خارجی را جلب کند.

علت کمرنگ شدن سهم کشور در بازارهای جهانی خشکبار همین عرضه محصولات با کیفیت پایین و بسته‌بندی نامناسب بوده است. اگر فرآوری و بسته‌بندی تقویت شود درآمد ارزشی صادرات پسته چهار برابر افزایش می‌یابد و قطعا با افزایش بهر‌ه‌وری، بهبود و ارتقای کیفیت به اهداف صادراتی نزدیکتر می‌شویم.

متاسفانه نادیده گرفتن اهمیت بسته‌بندی و تداوم عرضه محصول به صورت فله، معضل بزرگی است که از گذشته تا به‌حال در کشور به جا مانده و به نوعی نشانگر بی‌توجهی ما به ضرورت بسته‌بندی است، چرا که محصول در معرض خطر آلودگی، آفت زدگی و کهنگی قرار دارد که در طولانی‌مدت، سلامت مصرف‌کننده را هم تهدید می‌کند. امید است با دادن آگاهی کافی به مردم، این نحوه نادرست عرضه در کشور محو شود. روشن است زمانی هم که تقاضایی برای خرید فله نباشد، عرضه‌کنندگان پسته فله به بازار چاره‌ای جز تسلیم شدن نخواهند داشت.

* مدیر عامل شرکت فرآورده‌های غذایی آجین خاورمیانه (برند ایرانی پستیژ)