نمره سازمان بورس در سال 92
گروه بورس - بهاره نوری: طی سال جاری اقتصاد کشور روزهای پر هیجانی را از سر گذرانده و حوزه بورس هم از این هیجان بی‌نصیب نبوده است. پس از انتخابات با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، بارقه‌هایی از رشد و شکوفایی دراقتصاد دیده شد و با کمرنگ شدن مناقشات بین‌المللی و رفع برخی تحریم‌ها آینده روشنی فراروی فعالان اقتصادی بیش از پیش خودنمایی کرد و به تبع، بازار سرمایه نیز با دنباله‌روی از اقتصاد، لبالب از خوش بینی شد. شاخص بورس که در اولین روز کاری سال معادل 38 هزار واحد بود طی سه ماه و در روز انتخابات به 46 هزار واحد و برای مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری به مرز 57 هزار واحد رسید.
در این بین سازمان بورس به عنوان متولی بازار این روزهای رشد بازار را که با سرخوشی سهامداران از سودهای آنچنانی همراه بود به عملکرد خود نسبت داد و از رشد شاخص به صورت مرحله‌ای در رسانه‌ها پرده برداری کرد؛ البته ناگفته نماند که طی همان مدت سازمان ضرورت پرهیز از رفتارهای هیجانی را تذکر می‌داد، اما گوش کسی بدهکار این حرف‌ها نبود. این روند تا رسیدن شاخص به مرز ۹۰ هزار واحد ادامه داشت و تنها چیزی که راه به جایی نبرد زنگ‌های خطری بود که کارشناسان در خصوص این روند به صدا درآوردند. مساله‌ای که اینجا مطرح است این است که آیا سازمان در همان روزها متوجه نشد که بیشترین رشد از آن شرکت‌هایی است که سرمایه پایین و قابلیت سفته بازی بالا دارند؟ چرا بیشتر شرکت‌های بزرگ بازار از این صعود شاخص و فتح قله‌ها بی‌نصیب بودند؟ از این دست سوالات زیاد است که جواب آن را تنها مسوولان بازار می‌دانند و بس. متولیان بازار سرمایه طی سال جاری تصمیماتی اتخاذ کردند که برخی از آنها به عمق بازار و بزرگ شدن آن کمک کرد و برخی دیگر بازار را به بیراهه برد، در حالی‌که به عقیده فعالان بازار، سازمان شاید می‌توانست در اوج هیجان‌زدگی سهامداران تصمیمات مناسب‌تری را اتخاذ کند. با توجه به جمیع شرایط و نظر فعالان بازار می‌توان گفت: در سال ۹۲ سازمان نمره قبولی را کسب کرده، اما با کمی ارفاق و اگر آخرین دستورالعمل سازمان در خصوص محدودیت معاملاتی نبود، نمره سازمان بالاتر از این بود، چراکه تا پیش از آن نسبتا عملکرد خوبی داشت.
باید مقطعی به تصمیم‌ها نگاه کنیم
در این میان شاهین شایان‌آرانی، از کارشناسان بازار سرمایه با اشاره به اینکه باید بازار سرمایه را متناسب با اقتصاد کشور ارزیابی کرد و عملکرد سازمان را به تناسب این موضوعات بررسی کرد، گفت: با توجه به اینکه در کشور یک فضای تورمی روبه رشد و نوسانات ارزی و سیاست‌های غیرمنطقی شورای پول و اعتبار حاکم است، نقدینگی زیادی از نظام بانکی خارج شده و بخش زیادی ازاین پول به ناچار جذب بورس شده است. عملکرد سازمان بورس در برابر این چالش در حد متوسط و خوب بود، چرا که توانست بخشی از این مشکلات را مهار کند و اجازه بحرانی شدن فضا را ندهد. وی در‌خصوص بهترین و بدترین تصمیم سازمان اظهار کرد: باید هر تصمیم را در یک بازه زمانی و مقطعی سنجید و نمی‌توان نظر کلی داد. به نظرم بهترین تصمیم سازمان تنوع بخشیدن به محصولات بازار و همچنین گرایش و توسعه ابزارهای نوین مالی آن بود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیکوکاری از کارهای ویژه و نوآورانه سازمان است که خیلی کمرنگ به آن پرداخته شده و بیشتر باید درباره آن صحبت شود. اما تصمیم اشتباه را می‌توان در انجام مصاحبه‌ها و مانورهای تبلیغاتی اعضای سازمان درباره روند مثبت، رشد لحظه‌ای شاخص و بهترین عملکرد در دنیا دانست. ارائه این تصویر روشن و درخشان از آینده بورس باعث شد سطح انتظارات از آن رشد کند و مردم بدون علم و آگاهی از ریسک‌های بازار مشتاق سرمایه‌گذاری در آن شوند. شایان آرانی در خصوص نزول اخیر شاخص گفت: سازمان ابزارهایی در اختیار دارد که در صورت مشاهده عدم انطباق شیب رشد یا نزول شاخص با واقعیت اقتصاد باید از آنها استفاده کند، شرایط اخیر نیز از این دست امور بود، سازمان می‌توانست با ابزارهای قانونی تا حدی از شیب این نزول بکاهد، ولی این به معنای اجازه دستکاری در بازار نیست، چراکه اگر بخواهیم روند را خنثی یا برعکس کنیم بازار عکس‌العمل بدی نشان می‌دهد. باید اجاره داد بازار نفس بکشد و دوباره بر اساس مولفه‌های موجود رشد خود را از سر بگیرد.
مصوبه اخیر سازمان
بدترین تصمیم سال
حیدر مستخدمین حسینی، کارشناس بازار سرمایه عملکرد سازمان طی سال جاری را قابل قبول ندانست و اظهار کرد: بدنه بازار که عموما از فعالان بازار و شرکت‌ها تشکیل شده از تصمیم‌های سازمان گله‌مند هستند. با توجه به اینکه امسال خبرهای خوش سیاسی، رفت و آمدهای هیات‌های تجاری و بحث رفع تحریم را داشتیم، اما بازار نتوانست از این شرایط بهره کافی را ببرد و اتفاقات نامناسبی برای بازار رخ داد و تصمیم‌های سازمان شرایط را بدتر کرد.
وی در ادامه افزود: قبل از رشد دلار، ارزش بازار ۱۵۰ هزار میلیارد دلار بود، در حالی که امروز ارزش بازار بسیار کمتر است و من نظر کارشناسانی که رشد بازار را غیر‌واقعی می‌دانند قبول ندارم، چراکه بازار باید برای جبران کاهش ارزش دلار رشد می‌کرد، ولی با دخالت‌هایی که صورت گرفت این مهم رخ نداد و بورس همچنان از بازارهای موازی خود عقب‌تر است.تصورم این است که محدوده ۸۵ تا ۹۰ هزار واحدی شاخص منطقی بود که تصمیمات سازمان و بحث بودجه شرایط را خراب کرد.
سخنگوی سابق بورس آخرین مصوبه سازمان را اشتباه خواند و عنوان کرد که این تصمیم با روح بازار در تضاد بود و ماحصل کار نیز دستکاری بازار، بدتر شدن شرایط و خروج نقدینگی از آن بود.
وی دخالت در امور داخلی شرکت‌های بورسی را اشتباه دیگر سازمان خواند و گفت: سازمان بورس مقام ناظر بورس‌های اوراق، کالا و انرژی است و باید بر عملکرد شرکت‌های بورسی نظارت کند، اما رفتار امروز سازمان از نظارت گذشته و به دخالت رسیده است و به نظر می‌رسد نیازی به این دخالت‌ها نباشد.
ضعف در شناسایی خطر
ریزش بازار
مهدی تقوی دیگر کارشناس بازارسرمایه، در این خصوص گفت: عملکرد یک ساله سازمان خیلی نامناسب نبوده، اما سازمان در عدم شناسایی خطرهای پیش روی بازار ضعیف عمل کرده و باید رشد شاخص را در یک بازه ۵۰ درصدی کنترل می‌کرد. اگر در مواقع رشد، بازار را کنترل نکنیم نمی‌توانیم از ریزش آن جلوگیری کنیم یا بازار را به سمت تعادل سوق دهیم.
وی نقدینگی وارد شده به بورس را مضر دانست و افزود: این نقدینگی از بازارهای موازی به‌طور موقت وارد بورس و بعد از کسب سود از آن خارج شد و ضرر هنگفتی را به سهامداران واقعی زد. این نقدینگی متعلق به بخشی از اقتصاد بود که با ساز و کار بورس در تناقض است، چراکه بورس به نگاه و سرمایه بلندمدت نیاز دارد.
تقوی همچنین عنوان کرد که هر دوره رشد یک دوره نزول را به همراه دارد و متولی بازار باید این دوره‌ها را شناسایی و مدیریت کند، در غیر این صورت بازار با رفتارهای هیجانی رو‌به‌رو می‌شود و ریسک فعالیت در آن بالا می‌رود.
مسوولیت‌ها همگی
بر عهده سازمان است
محمدرضا خواجه‌نصیری، مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان ادامه‌دار بودن روند توسعه بازار، گسترش امکانات حوزه فنی و تسهیلات آن همچنین رشد سخت‌افزاری بازار سرمایه را از شاخصه‌های مثبت عملکرد سازمان طی سال جاری دانست و گفت: «سازمان طی سال جاری سعی کرد که ابعاد بازار سرمایه را بزرگ کند و مواردی همچون راه‌اندازی صندوق‌های قابل معامله، اوراق صکوک با مدل ثبت سفارش در فرابورس که برای اولین بار انجام شد و همچنین تداوم پذیرش شرکت های بزرگ را از جمله تاپیکو در دستور کار قرار داد.
وی رشد سریع بازار را از مواردی دانست که به‌رغم توسعه آن باعث آسیب شد و ادامه داد: افزایش سطح خوشبینی‌ها و ورود تعداد سهامداران جدید باعث شد که ساختارهای بازار از ظرفیت موجود کمتر شود و کاستی‌هایی که در زمینه زیرساخت‌ها و چارچوب‌های بازار وجود داشت بیش از پیش خودنمایی کند.
خواجه‌نصیری همچنین اظهار کرد: قوانین بورس اوراق نیازمند بازتعریفی است که براساس آن بتوانیم ساختارها و نمادهای بازار را به گونه‌ای طراحی کنیم که چه در شرایط مثبت و چه در شرایط منفی بتوانند ثبات را ایجاد کنند.
وی در ادامه با اشاره به وضعیت چند ماه اخیر در بازار اظهار کرد: در روند صعودی بازار از اوایل مهرماه تا اواسط دی و در روند نزولی آن بیش از دو ماه به طول انجامید بی‌ثباتی در بازار دیده می‌شد که این بی‌ثباتی‌ نشان از نبودن فرهنگ سهامداری و همچنین سطح بالای تاثیرگذاری هیجانات در بازار است. مدیر نظارت بر بورس‌ها در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان می‌توانست این دوره نزول را پیش‌بینی کند یا خیر، گفت: تشخیص این ریزش خیلی سخت نبود، اما مساله در نبودن راه‌حل بود. وقتی مشکل را حس می‌کنید باید برای آن راه‌حل بیابید. من به شخصه چندین بار نسبت به این رشد و حبابی بودن قیمت‌ها هشدار دادم، اما در نهایت سازمان از سوی سهامداران متهم به این شد که قصد ندارد اجازه رشد به بازار دهد؛ مساله اینجاست که بیشترین رشد مربوط به شرکت‌های کوچک با بنیاد ضعیف بود و به همان نسبت نیز این شرکت‌ها افت قیمت را تجربه کردند؛ برای نمونه شرکت مخابرات حداکثر تا ۱۵ درصد افت قیمت را تجربه کرده در حالی که برخی شرکت‌ها افت قیمت شدیدی را تجربه کرده‌اند.
خواجه‌نصیری با بیان این جمله که سازمان باید در مقابل همه چیز پاسخگو باشد، ادامه داد: سازمان در مقابل اعمال خود و حتی در مقابل تصمیمات دیگران و سرمایه‌گذاران نیز باید پاسخگو باشد، در حالی که این درست نیست. سازمان طی این چند سال کودکی نوپا را تربیت و بزرگ کرده که این کودک هنوز نیاز به مراقبت همه‌جانبه دارد. اگر این حمایت‌ها نبود طی این سال‌ها بارها بورس به مثابه گذشته به فراموشی سپرده می‌شد، اما حتی امروز پس از این روزهای سخت نیز بسیاری از سهامداران در بازار مانده‌اند و به رشد آن اعتقاد دارند و این نشان از عملکرد مناسب سازمان در حمایت از بازار سرمایه دارد.
وی درخصوص دستورالعمل محدودیت معاملاتی که در یک ماه اخیر در بازار اجرا شد نیز گفت: اگر این محدودیت را اعمال نمی‌کردیم رفتار بازار همچنان با دید منفی پیش می‌رفت و فضای منفی، روند منفی را در بازار تزریق می‌کرد. با انجام این دستورالعمل فضا عوض شد و نهایت افتی که بازار پس از این دستورالعمل داشت حدود ۲ هزار واحد بود و باید یک نهاد برای حمایت از بازار وارد عمل می‌شد. اگر در بازار زیرساخت‌های مناسب مانند بازارگردان‌های متخصص و سهامداران بزرگ که از نام خود حمایت می‌کردند وجود داشت شاید نیاز به ورود سازمان نبود، اما تمام وظایف به عهده سازمان است.