عواقب ریسک‌های «تصمیم‌سازی» در بازار
گروه بورس- بهاره نوری: از زمانی که افت بازار سرمایه آغاز شد شیب این ریزش بسیار بیشتر از آن بود که کارشناسان و حتی متولیان بازار تصور می‌کردند. دلیل این ریزش هر چه بود، تاثیر شدیدی بر بازار داشت و در این بین فعالان بازار به صورت‌های مختلف نظیر نزدیک شدن به دهه فجر و... به خود امیدواری بازگشت شاخص را می‌دادند.
در این بین مسوولان نیز با مصاحبه‌هایی که با خبرگزاری‌ها و صدا و سیما انجام دادند این نوسانات را به ذات بازار نسبت داده و اعلام کردند تصمیم ندارند در این مساله دخالت کنند تا جایی که یکی از مسوولان سازمان کاهش ۴۰ درصدی قیمت بیشتر سهام موجود در بازار را واقعیت ندانسته و ۱۰ درصد افت شاخص کل را عدد مناسب ریزش بازار معرفی کرد. اما هر چه گذشت شرایط نه تنها بهتر نشد بلکه شاخص کل در روز چهارشنبه گذشته برای دومین بار به زیر ۸۰ هزار واحد هم رسید و این وضعیت کم کم نگرانی‌ها را بر انگیخت تا جایی که متولیان بازار همانند گذشته به جای اندیشیدن به راه‌حل‌های منطقی و بلندمدت به محدودیت در سامانه معاملات اقدام کرده و شرایطی را تعریف کردند که بر اساس آن سهامداران بازار بین ساعت ۸:۳۰ تا ۱۲ هر روز، حداکثر معادل ۲ درصد حجم مبنا یا ۵۰ هزار سهم (هر کدام که بیشتر بود) را در سیستم ثبت کنند و تنها از ساعت ۱۲ تا پایان معاملات سقف یادشده اعمال نشود، اما قیمت پایانی ساعت ۱۲ ملاک فروش خواهد بود.
این طرح با استقبال نزدیکان به سازمان و انتقاد کارشناسان و فعالان بازار رو به رو شد اما هر چه از اجرایی شدن این طرح می‌گذرد معایب آن بیشتر خودنمایی می‌کند تا محاسن آن. به نظر می‌رسد اجرایی شدن این طرح بیش از پیش بازار را محتاط و حتی ترسو کرده است، به طوری که حجم پایین معاملات و کرختی در بین سهامداران موید این مساله است.
کسانی که به ذات بازار به عنوان پدیده‌ای پویا و نقدشونده اعتقاد دارند می‌دانند نوسان جزئی از بازار است، اما آنچه بازار را به این وضعیت می‌رساند تصویب قوانین ناگهانی است که بیش از هر چیز بر بازار تاثیر می‌گذارد و شوک اخیر از دیگر کانال‌های تصمیم گیری بر بازار تحمیل شد و بهتر است مسوولان به جای تصویب چنین دستورالعمل‌هایی به دنبال راهکاری باشند تا ریسک‌های غیر‌سیستماتیک در بازار را کاهش دهند.
بازار شرایط رقابتی ندارد
در بورس‌های دیگر نقاط دنیا بازارگردان‌ها وظیفه پایش بازار و به تعادل رساندن عرضه و تقاضا را به عهده دارند.
محمد اصولیان، مدیر عامل کارگزاری بورس بیمه ایران، در ادامه مطلب فوق گفت: بازارگردان‌ها وظیفه دارند در بازار از هیجان مثبت و منفی معاملات در هنگام تزریق اخبار خوب یا بد بکاهند و هر چه سریعتر بازار را به وضعیت تعادل بازگردانند، اما در بازار ایران بازارگردان‌ها نقش کمی دارند؛ به همین دلیل سازمان چون خود را متولی بازار می‌داند، به عنوان مجری وارد عمل شده و با اعمال قوانین بار بازار گردانی را به دوش کشیده است.
وی در ادامه با اشاره به تغییرات صورت گرفته و محدودیت‌های اعمال شده برای کنترل فروش در بازار اظهار کرد: این روش شاید در کوتاه مدت جوابگو باشد؛ هر‌چند باز هم شاهد ثبات و رشد در بازار نبودیم، اما به‌طور قطع در بلندمدت به ضرر بازار تمام شده و به عنوان اهرمی ضد رقابتی عمل خواهد کرد.
به گفته وی با ادامه این شیوه معاملاتی، رقابت که در واقع اصلی ترین ویژگی بورس است کمرنگ‌تر می‌‌شود، اما سازمان با در نظر گرفتن شرایط سهامداران حقیقی این تصمیم را برای کاهش هیجان فروش در بازار گرفته است.
این کارشناس بازار سرمایه دلیل افت اخیر و شیب تند شاخص را تبلیغ بی حد رسانه‌های دیداری در خصوص عملکرد بورس عنوان کرد و گفت: پولی که به بازار تزریق شد پول بدون پشتوانه علمی بود و وقتی پول و دانش همزمان وارد یک صنعت نشوند چنین رخدادی طبیعی است. به گفته وی پول وارد شده در این شرایط با کوچک‌ترین لغزشی به سرعت خارج می‌شود و متولی بازار در این شرایط مجبور است با راهکارهای خلق‌الساعه مانند ارائه انواع دستورالعمل‌ها و مصاحبه درباره حباب قیمتی بورس، بازار را به تعادل برساند تا از سقوط یا رشد بیش از حد بازار بکاهد.
وی در این بین نبود نهادهای مالی واسطه‌ای و تخصصی را دلیل این مشکلات دانست، چراکه در صورت وجود چنین نهادهایی پول آگاهانه و از طریق کانال‌های تخصصی به بازار وارد می‌‌شود و در نهایت در صورت ورود یا خروج این پول، به بازار آسیب کمتری می‌رسد. اصولیان در پاسخ به این پرسش که شاخص زیر ۸۰ هزار واحد، نشان از عدم موفقیت این دستورالعمل است، راهکار شما چیست، اظهار کرد: در این شرایط هیچ راهکار اجرایی وجود ندارد، باید اجازه داد بازار اصلاح خود را تمام کند؛ چراکه در این بین تنها زمان است که از دست می‌رود. تنها مسکن در شرایط فعلی این است که از سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها بخواهیم از سهام خود حمایت کنند.
مدیرعامل کارگزاری بورس بیمه ایران در پایان به عدم هماهنگی بین ریزش شاخص کل و ریزش قیمت‌ها در بازار اشاره کرد و گفت: در حالی که قیمت‌ها حدود ۴۰ درصد افت داشته، شاخص کل تا ۱۰ درصد افت را تجربه کرد و این نشان از آن دارد که شاخص کل معیار مناسبی برای سنجش بازار نیست؛ به عنوان نمونه تا چند ماه پیش شاخص کل ۷۹ هزار واحد بود و قیمت سهام در محدوده‌ای بالاتر از امروز معامله می‌‌شد.
نقدشوندگی عامل پویایی بازار است
زینت مرادی‌نیا، مدیر عامل کارگزاری رشد پایدار در جواب به این سوال که پیامد این تصمیم تاکنون چه بوده، مبحث پتانسیل بازار را مطرح و اظهار کرد: وقتی پتانسیل فروش کم می‌شود به‌طور قطع پتانسیل خرید نیز کاهش می‌یابد. در عین حال عرضه و تقاضا رابطه‌ای تعادلی دارند و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم زمانی که فروش را محدود می‌کنیم، خرید در بازار رشد کند، چراکه سرمایه‌گذار وقتی از فروش سهم خود مطمئن نباشد به خرید اقدام نمی‌کند. وی در ادامه افزود: طی این دو هفته حجم معاملات به شدت کاهش یافته و این تصمیم، کارآیی بازار را از بین برده است و هر چه بگذرد شرایط بدتر خواهد شد و تبعات منفی طرح نمود بیشتری پیدا می‌کند. به عقیده این کارگزار در بازار، عدم رغبت خریداران به خرید، خود گویای همه چیز است.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان به ارزش نقد‌شوندگی در بازار اشاره کرد و گفت: اصلی‌ترین ویژگی بازار نقدشوندگی آن است و ما نباید این پارامتر بازار را فدای چیز دیگری کنیم. در مبالغ بالای سرمایه گذاری، عاملی که سرمایه‌گذار را تشویق به ورود به بورس می‌کند در کنار کسب سود بحث نقد‌شوندگی است. متولیان بورس باید برای مشکلات بازار راه‌های دیگری جست‌وجو کنند، اگر این راه مناسب بود بورس‌های بزرگ دنیا در مواجهه با مشکلات به مراتب بزرگ‌تر از این از آن بهره می‌بردند.