رویای صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای نقش‌آفرینی در بورس

گروه بورس- محبوبه مغانی: پس از حضور ۱۰۰ صندوق سرمایه‌گذاری ظرف شش سال در بازار سرمایه کشور، اکنون مدیران این صندوق‌ها ادعای تبدیل بخش بزرگی از آینده بازار سرمایه به این ابزارهای مالی را مطرح می‌کنند. این در حالی است که سهامداران حقیقی غیرحرفه‌ای بسیاری در روند صعودی بازار می‌خواهند وارد بازار شوند که این صندوق‌ها می‌توانند در این زمینه و جذب نقدینگی نقش بسزایی داشته باشند. به‌رغم رشد قابل توجه ارزش و تعداد سرمایه‌گذاران مشکلاتی چون عدم دسترسی سرمایه‌گذاران به این صندوق‌ها، ضمانت نقدشوندگی و در نهایت ناکافی بودن اطلاعات این صندوق‌ها و ... راهی دراز را پیش روی آنها در رسیدن به اهدافشان قرار داده است. اما رویای مدیران صندوق‌ها در تصاحب بخش بزرگی از بازار سرمایه زمانی می‌تواند به واقعیت تبدیل شود که مدیران آنها و مسوولان سازمان بورس در رفع نقایص موجود آن تلاش بیشتری را از خود به خرج دهند. در این میان تلاش شده تا طی گزارشی به مشکلات صندوق‌ها پرداخته شود که در ادامه نظرات کارشناسان را در این خصوص می‌خوانید. استقبال قابل توجه بازار از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با خبرنگار دنیای اقتصاد، به تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه ۱۳۸۴ و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید مصوب آذرماه ۱۳۸۸ اشاره کرد که بر این اساس مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت می‌کنند. ایوب باقرتبار اظهار کرد: پس از گذشت نزدیک به شش سال از شروع فعالیت نخستین صندوق سرمایه‌گذاری در ایران، چندی پیش مجوز فعالیت یکصدمین صندوق سرمایه‌گذاری نیز صادر شد که این امر نشانگر استقبال قابل توجه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری به عنوان نهاد مالی و ابزار نوین مالی که قادر به پاسخگویی به طیف گسترده‌ای از نیازهای بازار سرمایه بوده است، محسوب می‌شود. باقر تبار ادامه داد: با وجود رشد قابل توجه ارزش و تعداد سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، این صندوق‌ها راهی دراز در رسیدن به اهداف خود دارند. در صندوق‌های فعلی متناسب با اندازه صندوق، مدیر صندوق یا مدیر ثبت رابط سرمایه‌گذاران در فرآیند ورود آنها به بازار سرمایه از طریق سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. وی لازمه سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری موجود را مراجعه مستقیم به شعب مدیر صندوق یا مدیر ثبت و درخواست صدور واحدهای سرمایه‌گذاری عنوان کرد که بر این اساس هر چه تعداد شعب مربوطه بیشتر باشد، امکان دسترسی سرمایه‌گذاران به‌منظور کسب اطلاع، شناخت بیشتر از صندوق‌ها و اقدام به سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها افزایش خواهد یافت. مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار یکی از مواردی که دسترسی سرمایه‌گذاران به شعب مدیر صندوق یا مدیر ثبت را محدود کرده است را محدود بودن تعداد شعب مدیر صندوق یا مدیر ثبت، امکان‌پذیر نبودن استفاده متقابل از امکانات سایر کارگزاران و کارگزار معامله‌گران و ارائه اطلاعات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در تارنماهایی غیر از تارنماهای شناخته شده بازار سرمایه عنوان کرد. وی ادامه داد: با راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، ضمن اینکه واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها همچنان از مزیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری برخوردار خواهند بود، ویژگی‌های سهولت در انجام معامله و استفاده از شعب تمامی کارگزاران و شبکه گسترده معاملات برخط را نیز به عنوان امکانات ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران در اختیار خواهند داشت. باقر‌تبار افزود: بر این اساس انتظار می‌رود صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران با اجرایی شدن صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله وارد دوره جدیدی از شکوفایی خود شود. البته تهیه امکانات لازم برای ارسال درخواست صدور و ابطال از طریق اینترنت نیز برای صندوق‌های فعلی قابل انجام است. به گفته وی؛ به منظور تامین نقدینگی مورد نیاز صندوق در موعدهای مقرر که مدیر صندوق قادر به تامین نقدینگی مورد نیاز صندوق از طریق تبدیل به نقد کردن دارایی‌های صندوق نمی‌شود، رکنی به نام ضامن نقدشوندگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده است. مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: در صورتی که مدیر پیش‌بینی کند که وجوه نقد کافی در موعد مقرر در حساب‌های بانکی صندوق برای انجام این پرداخت‌ها فراهم نخواهد شد، موظف است تا پایان همان روز، کسری وجوه نقد را با صدور واحدهای سرمایه‌گذاری به نام ضامن نقدشوندگی تامین کند. وی اضافه کرد: هرچند صرف وجود ضامن نقدشوندگی به عنوان یکی از ارکان اجرایی صندوق سرمایه‌گذاری، تکیه‌گاه اطمینان‌بخشی برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده و شاخص ممتازی برای تامین نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها است، اما نمی‌توان از هزینه‌هایی که رکن مربوطه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحمیل می‌کند، غافل بود. هزینه‌های مربوطه در دو گروه هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های غیرمستقیم قابل تفکیک است. وی هزینه‌های مستقیم را هزینه‌‌هایی تعریف کرد که هر صندوق سرمایه‌گذاری از محل دارایی‌های صندوق به رکن ضامن نقدشوندگی پرداخت می‌‌کند و باعث بالا رفتن هزینه‌های صندوق و کاهش بازده صندوق می‌شود. مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: هزینه‌های غیر‌مستقیم نیز هزینه‌‌هایی هستند که با تعریف این رکن و الزامی کردن راه‌اندازی هر صندوق به داشتن ضامن نقدشوندگی کل مجموعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری را متاثر می‌کند که می‌توان به کاهش تقاضای راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به واسطه معرفی نکردن ضامن نقدشوندگی واجد شرایط توسط متقاضیان و بدون استفاده ماندن ظرفیت‌های موجود آن دسته اشخاص حقوقی که می‌توانند در قالب سایر ارکان صندوق فعالیت کنند و اشخاص دارای ویژگی ضمانت نقدشوندگی با آنان قادر به همکاری نیستند یا تمایلی به این کار ندارند، اشاره کرد. وی ابراز کرد: در حالی که در صندوق‌های قابل معامله رکن ضامن نقدشوندگی از ارکان صندوق حذف و رکن بازارگردان جایگزین آن شده است. هر چند وظایف بازارگردان با ضامن نقدشوندگی متفاوت است، اما پذیرش بازارگردان نیز به دارا بودن حداقل شرایط لازم برای تصدی سمت مربوطه منوط شده است. به گفته باقرتبار؛ در صندوق‌های فعلی سرمایه‌گذاران تنها قادر به صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری از طریق مدیر صندوق هستند و به عبارتی تنها راهی که برای سرمایه‌گذاری یا تبدیل به نقد کردن واحدهای سرمایه‌گذاری خود دارند، طی فرآیند صدور و ابطال است. وی ادامه داد: در این صندوق‌ها، سرمایه‌گذاران قادر به خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری از بازارگردان یا سایر سرمایه‌گذاران هستند. با اجرایی شدن صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، نماد این صندوق‌ها نیز در کنار نماد سایر شرکت‌ها و به همان سهولتی که سهام و حق تقدم سهام مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند، معامله خواهد شد. مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار در این میان به ارائه به موقع، شفاف و مستمر اطلاعات توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد؛ گزارش‌هایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری ملزم به ارائه آنها هستند در اساسنامه آنها به صورت مشروح بیان شده و در تارنماهای صندوق‌ها قابل مشاهده برای عموم است. به گفته وی؛ از نظر بازدهی صندوق‌ها با توجه به دوره فعالیت خود و دوره‌های زمانی مدنظر قابل مقایسه و ارزیابی با یکدیگر هستند. البته وی ارزیابی از منظر ریسک و بازده و سایر معیارهای مربوطه و ارائه سریع نتایج ارزیابی‌ها را مستلزم ورود شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی به این حوزه و محاسبه و اعلام مستمر و موثق این ارزیابی‌ها عنوان کرد. باقرتبار اضافه کرد: البته محاسبه و اعلان ریسک صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند کمک شایانی به سرمایه‌گذاران در ارزیابی عملکرد مدیران صندوق و انتخاب صندوق مناسب برای سرمایه‌گذاری باشد. صندوق‌های قابل معامله، بخش بزرگی از آینده بورس کشور مدیر‌عامل شرکت کارگزاری فارابی در گفت‌و‌گو با خبرنگار دنیای اقتصاد نیز اظهار کرد: صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس ایران، به طور عام و به‌رغم محدودیت‌های خاص خود تجربه بسیار موفقی تلقی می‌شوند، رشد کمی (چه به لحاظ ارزش ریالی سرمایه‌گذاری و چه به لحاظ تعداد سرمایه‌گذاران و حتی از جنبه اقبال مدیران صندوق سرمایه‌گذاری برای راه اندازی آنها) و تعدد صندوق‌ها، به خوبی موید این ادعاست. رحمان بابازاده مشکل «عدم دسترسی آسان» به صندوق‌های سرمایه‌گذاری، با انواع تجربه شده آن در سال‌های گذشته در بورس کشور را اگر چه واقعیتی انکار ناپذیر دانست اما بر توجه به این نکته تاکید کرد که اساسا مراجعه برای سرمایه‌گذاری در صندوق با هدف حداقل میان مدت زمانی صورت می‌گیرد و حداکثر بیش از دوبار برای درخواست صدور و ابطال را شامل نمی‌شود. وی اضافه کرد: بنابراین معضل با اهمیتی در مقایسه با خرید و فروش مستقیم سهام در بورس نیست؛ این در حالی است که ضرورت دسترسی آسان‌تر در صورت خرید و فروش مستقیم سهام در بورس به‌دلیل درخواست‌های خرید و فروش مکرر، نمود بیشتری دارد. بابازاده ادامه داد: بر این اساس بطور کلی اگر بخشی از بازار، انتظار رشد و فراگیری بیشتر از صندوق‌های موجود را دارد شاید این ضعف ناشی از تبلیغات اندک در قیاس با انتظارات است. در حالی که عموما پدیده صندوق‌ها در کشور ما، کالای جدید در بازار سرمایه ایران به شمار می‌روند. وی دراین میان به ETF‌ها یا صندوق‌های قابل معامله در بورس، اشاره کرد که ویژگی‌های سهولت دسترسی سهام و مزیت‌های صندوق‌ها را همزمان دارا هستند، ضمن اینکه بازار به صورت هوشمند روند تصمیمات و عملکرد صندوق را زیر نظر گرفته و متناسب با آن و رخدادهای پیش‌بینی شده آتی، آن را قیمت گذاری می‌کند و در واقع پتانسیل‌های محتمل در صندوق از هر نوع آن بلافاصله قابلیت انعکاس در قیمت صندوق را دارا است. مدیرعامل کارگزاری فارابی ادامه داد: البته در صورتی که برخی ویژگی‌های ETF‌های بورس‌های دنیا (مثل SHORT SELL)، امکان اضافه شدن به صندوق‌های قابل معامله ایرانی را داشته باشد، می‌توان پیش‌بینی کرد که بخش بزرگی از آینده بورس ما توسط همین صندوق‌های قابل معامله شکل خواهد گرفت. وی در‌خصوص انتقاد وارد بر صندوق‌ها مبنی بر ناکافی بودن اطلاعات آنها، تصریح کرد: تصور نمی‌کنم صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نهاد‌های ناظر مثل سازمان بورس و سایر نهاد‌ها، اطلاعات کمی را به بازار انعکاس داده‌اند، در این زمینه سایت fipiran یکی از موفق ترین‌ها بوده که به صورت مستمر عملکرد صندوق‌ها را به صورت ماهانه، فصلی، شش ماهه و سالانه و میانگین بازدهی در یکسال، مورد مقایسه و بررسی قرار می‌دهد و البته ارائه هرگونه اطلاعات کامل‌تر در این رابطه مثل اطلاعات مرتبط با ریسک‌های صندوق‌ها و ضریب بتای آنها و سایر اطلاعات تکمیلی دیگر می‌تواند بر شفافیت اطلاعات ارائه شده بیفزاید. بابازاده اضافه کرد: البته یکی از ضرورت‌های صندوق‌های قابل معامله در بورس، امکان ارائه ارزش روز و لحظه ای دارایی‌های صندوق به منظور تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران است که ظاهرا مقرر شده زیر ساخت‌های نرم‌افزاری آن فراهم شود. مشکل؛ تمایل به تمرکز بر بازده پرتفوی امیرمهدی صبائی، کارشناس بازار سرمایه در مورد صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری (Mutual Funds)، اظهار کرد: سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند اقدام به خرید واحدهای سرمایه‌گذاری کنند، باید به این صندوق‌ها مراجعه کنند، در حالی که در مورد صندوق‌های قابل معامله در بورس (Exchange Traded Funds)، واحدهای سرمایه‌گذاری در تابلو بورس و با استفاده از مکانیزم عرضه و تقاضا معامله می‌شوند. وی ادامه داد: در واقع سهام این صندوق‌ها، همانند سهام عادی در بورس پذیرفته شده و در طول جلسه معاملاتی به قیمت‌هایی که در طول روز تعیین می‌شوند، قابل خرید و فروش هستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق بورس اقدام به خرید واحد سرمایه‌گذاری کنند. صندوق‌های قابل معامله در بورس، مزایای صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری را با انعطاف‌پذیری و قیمت‌گذاری پیوسته سهام ترکیب می‌کنند. صبائی ادامه داد: به عبارت دیگر صندوق قابل معامله در بورس همانند صندوق مشترک سرمایه‌گذاری هستند که سهام آنها به طور پیوسته ایجاد و بازخرید می‌شود. وی از دیگر مزایای این صندوق‌ها را به کمتر بودن هزینه‌های عملیاتی آن عنوان کرد و ادامه داد: از آنجایی که سهام این صندوق‌ها در بورس معامله شده و از مکانیزم ایجاد و بازخرید غیرنقدی برخوردار است، هزینه خرید و فروش سهام صندوق، از صندوق مجزا شده و به‌این ترتیب مشکل ضامن نقدشوندگی نیز در این صندوق‌ها تا حدودی حل می‌شود. وی اضافه کرد: همچنین از آن جایی که این صندوق‌ها در بورس معامله می‌شوند، می‌توانند به صورت اعتباری یا با استفاده از سفارش‌های توقف ضرر و سقف قیمتی خرید و فروش شوند. این کارشناس بازار سرمایه ارزیابی عملکرد صندوق‌ها را شامل دو اقدام اساسی دانست که اولین اقدام در ارزیابی مزبور، تعیین مطلوب یا نامطلوب بودن عملکرد است. وی همچنین دومین اقدام را مشخص کردن این امر عنوان کرد که آیا عملکرد مذکور ناشی از شانس و اقبال بوده یا در نتیجه تخصص حاصل شده است. وی ارزیابی عملکرد پرتفوی را از آن جا مهم تلقی کرد که شاخصی است برای اینکه تا چه حد عملکرد واقعی پرتفوی مبتنی بر رفع نیاز سرمایه‌گذاران بوده است. صبائی در این میان یکی از مشکلات اصلی در ارزیابی عملکرد را تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کامل بر ریسک متحمل شده برای کسب بازده مورد نظر ذکر کرد، بنابراین، ارزیابی عملکرد باید با شناسایی همزمان بازده و ریسک سرمایه‌گذاری باشد که خلا وجود چنین شاخص‌هایی در بازار سرمایه ایران حس می‌شود. به گفته وی؛ بسیاری از سرمایه‌گذاران نیز تنها بر سنجش بازده تمرکز داشته و توجه چندانی بر ریسک سرمایه‌گذاری ندارند. در صورتی که اندازه‌گیری ریسک موردانتظار سرمایه‌گذاری از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. این کارشناس بازار سرمایه در بیان شاخص‌های ارزیابی عملکرد که هم بازده و هم ریسک سرمایه‌گذاری را لحاظ می‌کنند، به شاخص‌های شارپ، ترینر و سورتینو اشاره کرد که در بازارهای مالی توسعه‌یافته مورد استفاده قرار می‌گیرند.