گروه بورس - مجید اسکندری: اگر به دنبال استخدام در بخش‌های مختلف بازار سرمایه بوده‌اید به طور حتم آگهی‌های استخدام را دیده‌اید. همه‌روزه این آگهی‌ها فارغ‌التحصیلان رشته‌های مدیریت مالی و حسابداری را به سوی خود فرا می‌خواند اما در این میان، دارا بودن مدارک حرفه‌ای و گواهینامه‌های مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان شرط لازم برای ورود به این بخش‌ها عنوان می‌شود. قدر مسلم، هیچ فارغ‌التحصیل مالی، بدون کار عملی در بخش‌های مختلف نمی‌تواند تجربه لازم را کسب کند و تنها با تکیه بر دانش نمی‌توان در بازار مالی موفق بود، اما «سازمان» هم به عنوان نهاد ناظر بازار، مقرراتی را وضع کرده که همه فعالان باید از آن تبعیت کنند. از جمله دارا بودن مدارک حرفه‌ای بازار سرمایه برای کارکنان بخش‌های اجرایی بازار رییس اداره آموزش و گواهینامه‌های حرفه‌ای سازمان بورس بر این اعتقاد است که دارندگان این مدارک، افراد توانمندی هستند که اگر در محیط کار قرار بگیرند، افراد موفقی خواهند بود، اما یک کارگزار بورس با صراحت از کارآ نبودن این گواهینامه‌ها انتقاد کرده و می‌گوید: فعالیت در بازار به این گواهینامه‌ها نیاز ندارد. گفت‌وگوی خبرنگار ما با این دو کارشناس بازار، به زوایای مختلف این موضوع پرداخته است: معادل‌سازی گواهینامه‌های قدیمی با گواهینامه‌های جدید رییس اداره آموزش و گواهینامه‌های حرفه‌ای سازمان بورس درباره انواع مدارک حرفه‌ای بازار سرمایه به خبرنگار ما گفت: از سال ۱۳۹۰ و با تغییر سرفصل‌های آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه، تعداد آزمون‌ها از ۵ آزمون به ۹ آزمون ارتقا یافت. آزمون‌های قدیم شامل: اصول مقدماتی بورس اوراق بهادار، اصول مقدماتی بورس کالا، معامله‌گری قراردادهای آتی، تحلیلگری اوراق بهادار و تحلیلگری بورس کالا بود که در حال حاضر با تغییرات به وجود آمده، آزمون‌های جدید شامل اصول بازار سرمایه، معامله‌گری اوراق تامین مالی، معامله‌گری بورس کالا، معامله‌گری ابزار مشتقه، تحلیلگری بازار سرمایه، مدیریت نهادهای بازار سرمایه، مدیریت سبد اوراق بهادار، ارزش‌یابی اوراق بهادار و کارشناسی عرضه و پذیرش است. حمید فروغ‌نژاد افزود: با توجه به مصوبه هیات مدیره «سازمان» گواهینامه‌های قدیمی به صورت زیر معادل‌سازی می‌شوند: (۱) اصول مقدماتی بورس اوراق بهادار، به دو گواهینامه اصول بازار سرمایه و معامله‌گری اوراق تامین مالی (۲) اصول مقدماتی بورس کالا، به دو گواهینامه اصول بازار سرمایه و معامله‌گری بورس کالا (۳) معامله‌گر قراردادهای آتی به معامله‌گری ابزار مشتقه (۴) تحلیلگری اوراق بهادار و تحلیلگری بورس کالا، به تحلیلگری بازار سرمایه بنابر‌این در حال حاضر ۹ نوع گواهینامه حرفه‌ای بازار سرمایه داریم. وی درخصوص تعداد دارندگان گواهی‌نامه‌های حرفه‌ای بازار یادآور شد: در حال حاضر تعداد ۸۰۱۳ نفر دارای گواهینامه‌ حرفه‌ای بازار هستند. البته ممکن است تعدادی از این افراد دارای یک یا چند گواهینامه باشند، بنابراین رقم یاد شده نشانگر تعداد افراد نیست، بلکه نشان‌دهنده تعداد گواهینامه‌های اخذ شده است. گواهینامه حرفه‌ای، شرط لازم نه کافی فروغ‌نژاد با اشاره به اهمیت گواهی‌نامه‌های یادشده گفت: در حال حاضر برای دریافت مجوز فعالیت توسط نهادهای مالی تحت نظارت، داشتن افرادی با گواهینامه حرفه‌ای الزامی است، نظیر مجوز سبدگردانی. همچنین تمامی معامله‌گران باید مدرک حرفه‌ای معامله‌گری متناظر با بورس مربوطه را داشته باشند. البته برای مدیران فعال در نهادهای مالی در صورت داشتن برخی مدارک حرفه‌ای، معافیت‌هایی در نظر گرفته شده است. رییس اداره گواهینامه‌های حرفه‌ای «سازمان» درخصوص فاصله مدارک یادشده با کار عملی در بورس توضیح داد: دریافت مدارک حرفه‌ای شرط لازم برای فعالیت در حوزه مربوطه نظیر معامله‌گری است و شرط کافی گذراندن دوره عملی و کسب تجربه مربوطه است. فروغ‌نژاد تاکید کرد: این نکته حائز اهمیت است که عمده آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه براساس استانداردهای CFA برگزار می‌شود و از تجارب آنها در این خصوص استفاده شده است. همچنین مدت اعتبار گواهینامه‌ها دو سال است و افراد برای تمدید آنها باید دوره‌های آموزشی را سپری کنند تا هم چنان دانش آنها به روز باقی بماند. وی سپس گفت: در‌خصوص سپری کردن دوره عملی، در حال حاضر معامله‌گران پس از دریافت گواهینامه باید دوره عملی را نزد بورس مربوطه سپری و در صورت موفقیت مجوز ورود به تالار را دریافت می‌کنند. البته در آزمون‌های حرفه‌ای معمولا سوالات حرفه‌ای و کاربردی مطرح می‌شود. مدارکی با اعتبار داخلی فروغ‌نژاد درباره اعتبار مدارک حرفه‌ای بازار سرمایه در سایر بازارهای مالی دنیا گفت: در حال حاضر این مدارک در بازارهای دنیا پذیرفته نمی‌شود، اما کسانی که در آزمون‌های حرفه‌ای بازار سرمایه موفق می‌شوند در صورتی که دانش زبان انگلیسی مناسبی داشته باشند، می‌توانند در آزمون‌های حرفه‌ای CFA به راحتی پذیرفته شوند. وی در واکنش به این پرسش که بسیاری از فعالان موفق بازار فاقد مدارک حرفه‌ای هستند. بنابراین آیا لازم نیست در مدارک حرفه‌ای تجدیدنظر شود، پاسخ داد: همان طور که قبلا نیز به آن اشاره شد، داشتن مدارک حرفه‌ای شرط لازم است و شرط کافی داشتن تجربه کافی در این خصوص است. فروغ‌نژاد درباره ضعف نیروهای حرفه‌ای بازار باوجود صدور تعداد زیادی مدارک بازار سرمایه گفت: با توجه به شرایط بازار سرمایه، برای پذیرفته شدن در این آزمون‌ها، شرایط نسبتا ساده است، زیرا معمولا در صورتی که شخص در آزمون اصول بازار سرمایه میانگین بین ۳۵ تا ۴۰ درصد کل و در هر درس حد نصاب حدود ۲۰ را اخذ کرده باشد، در این آزمون پذیرفته می‌شود، ولی همین حد نصاب‌ها در آزمون‌های حرفه‌ای مانند CFA دو برابر یعنی ۷۰ و ۴۰ درصد است. رییس اداره گواهینامه‌های حرفه‌ای «سازمان» درخصوص ضعف مهارت‌های تحلیلی دارندگان مدارک یادشده تصریح کرد: افرادی که مدارکی مانند تحلیلگری بازار سرمایه، مدیریت سبد اوراق بهادار و ارزش‌یابی اوراق بهادار را دارند، به نظر من افراد توانمندی هستند و در صورتی که در محیط کار قرار بگیرند، مطمئنا افراد موفقی خواهند بود. آزمون‌های متعدد بدون کارآیی یک کارگزار بورس از تنوع مدارک بازار سرمایه ابراز تاسف کرده و گفت: متاسفانه ما در این زمینه با افراط و تفریط مواجه هستیم یک دوره‌ای اصلا آزمونی در بازار سرمایه نبود اما الان برای هر کاری یک مدرک و یک آزمون گذاشته شده است. همایون دارابی افزود: در سطح بین المللی تمام کشورهای پیشرفته یک آزمون چند مرحله‌ای به نام CFA دارند و در سطح کشورهای آسیایی نیز یک آزمون مشابه طراحی شده است. البته این آزمون‌ها برای برخی عملیات خاص و دارای سطوح مختلف برای مسوولیت‌هایی نظیر مدیریت صندوق‌ها و دارایی طراحی شده است. سختی آزمون هم در سطوح ۱ و ۲ در حدی نیست که آمادگی خاصی لازم داشته باشد. وی با انتقاد از برخی آزمون‌های بازار سرمایه گفت: الان برخی امور ساده نظیر معامله‌گری اوراق بهادار که هر کس یک سطح از آن را به صورت آنلاین می‌تواند برای خود انجام بدهد، در بورس نیازمند مدرک است در حالی که پیش از این افراد در تالار حافظ یک آزمون ساده در حد اپراتوری می‌دادند و تمام، اما الان همین کار در دو آزمون انجام می‌شود. بعد از اوراق، آزمون کالا، بعد اوراق مشتقه و احتمالا به زودی بورس انرژی هم به آزمون نیاز خواهد داشت. این کارگزار بورس خاطرنشان کرد: متاسفانه فقط نفس آزمون مهم است وگرنه اصولا باز‌بینی در مطالب و کارآیی آن صورت نمی‌گیرد. درجه اهمیت این مدارک نیز بر عکس همه دنیا بر‌اساس دشواری و مسوولیت افراد کم می‌شود، یعنی یک اپراتور پشت سیستم باید حداقل در دو آزمون قبول شود ولی اعضای هیات مدیره شرکت‌های کارگزاری و حتی برخی از مدیران عامل حتی یک مدرک ساده هم ندارند و در مورد آنها کار به یک مصاحبه حضوری ختم می‌شود. اجبار فارغ‌التحصیلان مالی برای اخذ گواهینامه دارابی درخصوص اعتبار گواهینامه‌های یادشده در بازارهای بین‌المللی تصریح کرد: این آزمون‌ها اگر براساس استاندارد‌های بین‌المللی بود اشکالی نداشت اما این مدارک در خارج از بازار سرمایه حتی در نظام بانکی یا بیمه ارزشی ندارد. از سوی دیگر مدارک دانشگاهی نیز در این مدارک نهفته نیست یعنی یک فارغ‌التحصیل مالی مجبور به طی کردن این امتحان‌ها است در حالی که سطح مدارک قطعا از سطح مدارک ملی دانشگاهی کمتر است، بنابراین افرادی که می‌خواهند در سطح بین‌المللی کار کنند، چاره‌ای جز گرفتن مدارک بین‌المللی ندارند. این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این سوال که چرا افرادی که موفق به دریافت گواهینامه‌های سازمان شده‌اند، کارآیی لازم را در معامله، تحلیل‌گری و... ندارند؟ گفت: البته همه این گونه نیستند و هستند افرادی که که در دانشگاه وضعیت خوبی داشته و این مدارک را نیز گرفته و موفق هستند ولی این مدارک همانطور که گفتم یک مدرک خاص نیست یعنی کسی براساس دانش خاصی این مدرک را نمی‌گیرد. وی ادامه داد: حتی سوالات این آزمونها گاه بی‌ارتباط با واقعیت بازار است مثلا درباره قیمت‌گذاری آپشن یا اوراق قرضه سوال می‌شود که ما در بازارمان نداریم حتی مجوز شرعی هم برایش ممکن است نداشته باشیم. یا مثلا از برات سوال می‌آید که پدر بزرگ ما هم سنش به دوره برات قد نمی‌دهد. یا از شرکت مرکب تضامنی مسوولیت محدود سوال می‌شود که حتی در اداره ثبت هم منقرض شده است. دارابی با انتقاد از سیستم آموزشی گفت: مدرک گرایی افت ساختار عملی و علمی کشور است و در همه جا هم این گونه است ما متاسفانه نظام آموزشی صحیحی نداریم و فکر می‌کنیم مدرک به فرد، تجربه و علم می‌دهد. نقل است زمانی که محمود افغان، اصفهان را تصرف کرد برای یکی از دوستانش منصب قاضی القضاتی را در نظر گرفت. به او گفتند که این سمت سواد می‌خواهد و این فرد سواد ندارد، گفت یک حکم سواد هم برایش فراهم کنید. ضرورت تجربه برای کار در بازار این کارگزار بورس درخصوص ارتباط گواهینامه‌های حرفه‌ای و تجربه کار عملی در بورس توضیح داد: یک تحلیلگر با گرفتن مدرک تحلیلگر نمی‌شود بلکه با تجربه و ممارست می‌تواند تحلیلگر شود و همین مساله است که در آزمون‌های بورس لحاظ نمی‌شود یعنی ممکن است فردی امسال لیسانس حسابداری یا مالی بگیرد بعد در حد امتحان کارشناسی ارشد هم ممکن است فردی تمام آزمون‌ها را بتواند قبول شود، ولی آیا تجربه کافی دارد؟ آیا برای فضای پر استرس کارگزاری آمادگی دارد؟ اصولا آیا یک مدیر کارگزاری می‌تواند به صرف داشتن این مدارک به کسی اعتماد کند؟ این مباحث خیلی عمیق است. دارابی در واکنش به این پرسش که آیا بهتر نیست، مدارک بازار سرمایه کاربردی شود به این معنی که گذراندن دوره عملی هم به آن اضافه شود و از حالت تئوری صرف دربیاید، پاسخ داد: باید دید آیا این مدارک اصلا لازم است؟ یک کارگزاری آیا به اندازه بانک اهمیت دارد؟ یا به اندازه شرکت بیمه. پس چرا برای کار در آنها آزمون و یک تشکیلات عریض و طویل لازم نیست؟ ببینید گاهی ما خیلی یک موضوع را پیچیده می‌کنیم. اصولا به غیر از مدیران یک شرکت کارگزاری چه کسی می‌داند چه نیرویی به درد آنها می‌خورد؟ ما خیلی نباید در مسائل اجرایی شرکت‌های بازار سرمایه دخالت کنیم. بلکه مدیریت‌ها را باید از نظر سوابق و مدارک چک کرد ولی حتی این کار در بانک‌ها تنها براساس تجربه است یعنی بانک مرکزی می‌گوید عضو هیات مدیره سه نفره‌شان ۱۰سال سابقه داشته باشند. این شرط منطقی هم هست ولی در حال حاضر ما در شبکه کارگزاری افرادی را داریم که یک روز هم سابقه کارگزاری نداشته و مدیرعامل شده‌اند. کانون کارگزاران، نهاد تشریفاتی وی تصریح کرد: این روند باید بازنگری شود، به شرکت‌ها اجازه تربیت نیروهای مخصوص خودشان داده شود و در نهایت تمرکز روی مدیریت‌ها باید تشدید شود متاسفانه مشکل اساسی در شبکه کارگزاری را همین مدیران بی‌تجربه ایجاد می‌کنند نه کارکنان باسابقه شرکت‌های کارگزاری. دارابی درباره دلایل ضعف نیروهای حرفه‌ای به ویژه در بخش تحلیل باوجود افراد دارای گواهینامه گفت: نقطه ضعف اصلی در حال حاضر نبود یک انجمن صنفی برای کارگزاران است متاسفانه کانون کارگزاران تنها یک نهاد تشریفاتی و شاید هم انتفاعی برای حفظ یک انحصار غیر‌منطقی است. وی تاکید کرد: این کانون اصولا می‌توانست نقش موثری در بازار داشته باشد و می‌توانست نقش مهمی را در آموزش و تربیت نیروها ایفا کند. هر چند که در نهایت روزی می‌رسد که ما هم جهانی شویم و با کنار گذاشتن تلاش بیهوده از اختراع مجدد چرخ دست برداریم و همان مدارک cfaو ciia را برای سمت‌های مهم مد نظر قرار دهیم.