ابوالفضل صمدی

اوراق مشارکت در ایران مشابه اوراق قرضه در بازارهای مالی موجود دنیا است. به‌عبارت بهتر اوراق بهادار با درآمد ثابت بوده و مکانیسم و هدف از انتشار آن در بحث تامین مالی دقیقا مانند اوراق قرضه است. ولی در ایران به دلیل وجود دیدگاه غیر ربوی درآمد ناشی از اوراق قرضه، از آن تحت عنوان اوراق مشارکت یاد می‌شود، در حالی‌که اگر مقداری به سیستم عملکرد این عملیات مالی دقیق باشیم، همان اوراق قرضه است. اوراق مشارکت، سند مالی‌ای است که دارنده آن دارای حق طلب بازدهی تا سقف معین و تا حدودی ثابت است که در صورت وجود بازده مازاد بین طلبکاران تقسیم خواهد شد. اما سیستم و مکانیزم اوراق مشارکت که تقریبا همزاد اوراق قرضه است، چگونه است و باید به چه شکلی باشد تا موجبات جذابیت این ابزار مالی را برای سرمایه‌گذاران فراهم آورد.

اوراق مشارکت یکی از ابزارهای ایجاد دین برای قرض گیرنده برای دوره معین و با درآمد تقریبا مشخص برای قرض‌دهنده است. اوراق قرضه در تمام دنیا با توجه به تنوع سرمایه‌گذاران از لحاظ ریسک‌پذیری به درجات و اشکال مختلف طبقه‌بندی می‌شوند، مهمترین این اشکال طبقه‌بندی براساس منتشرکنندگان این اوراق است که در سه گروه دولت، شهرداری‌ها و ایالات محلی و شرکت‌های تجاری جای می‌گیرد.

لازم به ذکر است که میزان بهره یا درآمد ثابتی که برای این اوراق تعریف می‌شود، تابع چند عامل است که عبارتند از : الف- دوره سرمایه‌گذاری ب- میزان احتمال ایفا نشدن تعهد از سوی منتشر کننده و... .

بنابراین با توجه به موارد بالا، اهمیت اوراق مشارکت منتشر شده از سوی دولت و شهرداری‌ها به‌دلیل قدرت تولید درآمد بالا از طریق دریافت عوارض و مالیات است. بنابراین در مقایسه با شرکت‌های تجاری که تنها پشتوانه انتشار اوراق مشارکتشان عملیات آتی از محل سرمایه‌گذاری است، به طبع هزینه بالاتری برای منتشرکنندگان و بازدهی بالایی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

اما اوراق مشارکتی که در ایران منتشر شده تا دو سال پیش مختص دولت بود، آن هم در سطح کاملا محدود که فقط در حد کسری بودجه دولت بود، اما برای اولین بار در سال ۸۳ شرکت ایران خودرو به‌عنوان شرکت فعال در بورس اقدام به انتشار اوراق مشارکت در بازار کرد که چندان مورد توجه بازار قرار نگرفت، چرا؟

بحثی که مطرح می‌شود، این است که سیستم اوراق مشارکت در ایران تقریبا مشابه سیستم بانکی است و تا حدودی برای اذهان عمومی وجود چنین اوراقی تفاوتی با سپرده‌گذاری ندارد. دلیل این امر نبود بازاری است که بتواند در سرمایه‌گذار انگیزه وارد شدن در این بخش از بازار مالی را ایجاد کند.

در پاره‌ای موارد حتی بحث ایمنی در سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت خود به خود مانعی بر راه سرمایه‌گذاری است، به عبارت دیگر دغدغه نگهداری اوراق مشارکت خود نیز بحثی دیگر در این مقوله است.

اما باید بررسی کرد که چه مواردی می‌تواند باعث تشویق سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران به سوی اوراق مشارکت شود.

در وهله اول وجود موسسات رتبه‌بندی که به‌طور دقیق ریسک این اوراق را شناسایی کرده و از طریق تعیین درجه ریسک بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران را تامین کند.

دوم - وجود موسسات تامین سرمایه که بتواند به منتشرکننده این اطمینان را بدهد که به مبلغ مورد نظر خواهد رسید. از سوی دیگر وجود بازارهای منسجم که دارای سیستم معاملات مناسب باشد، بتواند به نقدشوندگی این اوراق کمک کند، به عنوان دلیل سوم مطرح می‌شود.

در نهایت هم وجود موسسه‌های امین که بتوانند از حق و حقوق دارندگان این اوراق بهادار در صورت ایفا نکردن تعهد از سوی منتشرکنندگان حمایت کنند.

* کارشناس سرمایه‌گذاری بانک سامان