زینت مرادی‌نیا *
از نظر مفهومی مالکیت متقاطع به مواردی اطلاق می‌شود که مالکیت بخشی از سهام یک شرکت پذیرفته شده در بورس در اختیار یک شرکت دیگر پذیرفته شده در بورس باشد و در محاسبات اندازه بازار و شاخص قیمت، سهام هر دو شرکت به‌صورت کامل، ملحوظ شود.
وجود مالکیت متقاطع منجر به محاسبه مضاعف بخشی از ارزش بازار یک شرکت در کل ارزش بازار می‌شود. چرا که ارزش سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری متاثر از ارزش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر می‌باشد و ارزش کل بازار محاسبه شده بدون توجه به واقعیت فوق، اطلاعات گمراه‌کننده‌ای را در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد.

با توجه به عمق و گستردگی مالکیت‌های متقاطع در بورس تهران، هر نوع تغییر با اهمیت در قیمت سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر، تغییرات مبالغه‌آمیز در شاخص قیمت‌ها و نیز ارزش کل بازار را به همراه دارد.
1 - روش تعدیل شاخص
به منظور حذف اثر مالکیت‌های متقاطع در اندازه بازار و شاخص قیمت، هم IFC ۱ و هم موسسه استاندارد اند پورز۲ رویه یکسانی را ارائه داده‌اند. در این روش آن بخش از سرمایه شرکت فرعی که در اختیار یک شرکت دیگر پذیرفته شده در بورس است، از محاسبات ارزش بازار و شاخص حذف می‌شود.
2 - محدودیت‌های اجرای روش پیشنهادی IFC
۱ -۲ -با توجه به تغییر مداوم ترکیب سهامداری، امکان محاسبه دقیق اثر مالکیت متقاطع به‌صورت مداوم ضعیف است، اما می‌توان ردیف‌های مختلفی را برای مالکیت‌های متقاطع تعریف کرد.
البته بر خلاف روش مورد استفاده در تعدیل شاخص براساس نرخ سهام شناور، در نظر گرفتن حد پایین هر ردیف در تعیین‌درصد مالکیت متقاطع منطقی‌تر خواهد بود. برای مثال اگر ردیف‌ها به‌صورت 5‌درصدی، 10‌درصدی و .... تعریف شده باشد، سهامداری که‌درصد مالکیت آن 14‌درصد است، در محاسبات، در ردیف 10‌درصد‌ی قرار می‌گیرد.
در نظر گرفتن حد بالا در محاسبات مربوط به تعدیل شاخص‌ها براساس مالکیت‌های متقاطع، منجر به انعکاس کمرنگ‌تری از تغییرات واقعی قیمت‌ها شده و از حساسیت شاخص خواهد کاست. به یاد داشته باشیم در تعدیل شاخص‌ها به‌صورت تقریبی، همواره پررنگی به پریده رنگی ترجیح داده می‌شود.
2 -2- اگر بخش غیرشناور مالکیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تماما متعلق به دیگر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس باشد، نتایج اعمال تعدیل چه براساس نرخ سهام شناور و چه براساس مالکیت متقاطع، یکسان خواهد بود. اما به دلیل عدم جاری بودن فرض فوق، اعمال هر دو روش ضروری است، لیکن باید تمهیداتی اندیشیده شود که در موارد انطباق این دو روش، از تعدیل مضاعف خودداری شود.
۳ -۲- در بورس تهران، علاوه بر مالکیت متقاطع، در مواردی با مالکیت متقابل هم روبرو هستیم . یعنی شرکت سرمایه‌پذیر نیز سهام شرکت سرمایه‌گذار را خریداری کرده است. حذف مالکیت‌های متقاطع بدون توجه به مالکیت‌های متقابل نیز منجر به کاهش حساسیت شاخص خواهد شد.
1 - International Finance Corporation
۲ - Standard & Poor's
*مدیرعامل کارگزاری رشد پایدار