محمدآزاد*

سازمان بین‌المللی کمیسیون بورس‌ها (IOSCO) در ماه مه ۲۰۰۳ در خصوص اهداف و اصول قانونمندی بورس‌ها سندی منتشر کرده است که در این نوشتار به اختصار به آن پرداخته شده است. اهداف قانونمندی

قانونمندی و نظارت بر بورس‌ها به منظور دستیابی به اهداف زیر ضروری است:

• حمایت از سرمایه‌گذاران

• اطمینان از کارایی، شفافیت و منصفانه بودن بازار

• کاهش ریسک سیستماتیک

برای دستیابی به اهداف مذکور، پیشنهاد شده است که در چارچوب قوانین هر کشور، اصول زیر اجرا شود.

الف- اصول مرتبط با مقررات‌گذاران

مسوولیت‌های مقررات‌گذاران باید به صراحت و عینیت بیان شود. مقررات‌گذاران باید مستقل عمل کنند و در قبال استفاده از اختیارات و انجام وظایف پاسخگو باشند. مقررات‌گذاران باید اختیارات کافی، منابع مناسب و ظرفیت لازم برای اجرای وظایف و اعمال اختیاراتشان را داشته باشند. مقررات‌گذاران باید در تدوین مقررات فرآیندهای یکنواخت و روشنی اتخاذ کنند. مقررات‌گذاران باید بالاترین سطح استانداردهای حرفه‌ای شامل استانداردهای لازم در حفظ اسرار را رعایت کنند.

ب- اصول مرتبط با خود انتظامی

سیستم تدوین مقررات باید امکان استفاده از سازمان‌های خود انتظام (SROs) را به گونه‌ای مناسب فراهم آورد تا متناسب با اندازه و پیچیدگی بازارها، برانجام مسوولیت‌ها و صلاحیت‌های اعضا نظارت کنند.

سازمان‌های خود انتظام مشمول نظارت مقررات‌گذاران هستند و باید در اعمال اختیارات و انجام وظایف، استانداردهای منصفانه بودن و حفظ اسرار را رعایت کند.

ج- اصول مرتبط با اجرای مقررات بازار

مقررات‌گذاران باید اختیار کامل نظارت، رسیدگی و بازرسی را داشته باشند. مقررات‌گذاران باید اختیارات اجرایی کامل داشته باشند. سیستم تدوین مقررات باید از اعمال موثر و قابل اتکای اختیارات نظارتی، رسیدگی، بازرسی و اجرایی اطمینان یافته و برنامه رعایت اثربخشی را پیاده‌سازی کند.

د-اصول مرتبط با همکاری در تدوین مقررات

مقررات‌گذاران باید اختیار لازم برای تسهیم (Sharing) اطلاعات عمومی و غیر عمومی را با طرف‌های داخلی و خارجی داشته باشند. مقررات‌گذاران باید مکانیزم‌های تسهیم اطلاعات را به گونه‌ای ایجاد کنند که در آن مشخص شود چه موقع و چگونه با طرف‌های داخلی و خارجی اطلاعات عمومی و غیر عمومی مبادله خواهند شد. سیستم تدوین مقررات باید در صورتی که مقررات‌گذاران خارجی نیاز به بررسی و رسیدگی بر اجرای کارکردها و اعمال اختیاراتشان دارند امکان لازم برای ارزیابی را فراهم کند.

ه-اصول مرتبط با ناشران

ناشران باید به طور کامل، به موقع و دقیق نتایج مالی و سایر اطلاعات موثر بر تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران را افشا کنند. با همه دارندگان اوراق بهادار یک شرکت باید به گونه‌ای عادلانه و منصفانه رفتار شود. استانداردهای حسابداری و حسابرسی باید از لحاظ کیفیت در سطح بالا و قابل قبول بین‌المللی باشد.

و- اصول مرتبط با طرح‌های سرمایه‌گذاری جمعی

سیستم تدوین مقررات باید استانداردهایی را در خصوص صلاحیت و قواعد طرح‌های سرمایه‌گذاری جمعی وضع کند. سیستم تدوین مقررات باید مقررات حاکم بر شکل قانونی و ساختار طرح‌های سرمایه‌گذاری جمعی را فراهم کند، دارایی‌های صاحبکار را تفکیک و حمایت کند. مقررات باید افشاگری را الزامی کند، به طوری که براساس اصول مرتبط با ناشران، ارزیابی مناسب یک طرح سرمایه‌گذاری جمعی برای یک سرمایه‌گذار خاص و ارزش منافع او در آن طرح ضرورت می‌یابد. بر اساس مقررات باید اطمینان حاصل شود که مبنای کاملا مشخص و مناسبی برای ارزیابی و قیمت‌گذاری دارایی‌ها و سایر واحد‌های موجود در یک طرح سرمایه‌گذاری جمعی وجود دارد.

ز-اصول مرتبط با واسطه گران بازار

مقررات باید حداقل استانداردهایی برای ورود واسطه‌گران بازار تدوین کند. سرمایه پایه و لازم همراه با سایر الزامات احتیاط‌آور برای واسطه‌گران بازار وضع شود تا مخاطرات و ریسکی را که این واسطه‌گران تعهد کرده‌اند، مشخص کند. واسطه‌گران بازار باید ملزم به رعایت استانداردهای رفتار اداری و درون سازمانی باشند که به دنبال حفظ منافع مشتریان، اطمینان نسبی از مدیریت ریسک بوده و بر اساس آن مدیریت واسطه‌گران مسوولیت اصلی این مسائل را بر عهده گیرد. مقررات خاصی برای برخورد با یک واسطه گر بازار به‌دلیل کوتاهی در به حداقل رساندن زیان و ضرر سرمایه‌گذاران و اجتناب از ریسک سیستماتیک وجود داشته باشد.

ح-اصول مرتبط با بازار ثانویه

سیستم‌های معاملاتی شامل بورس‌های اوراق بهادار باید با مجوز و نظارت قانونی انجام شود. همواره باید مقرراتی برای نظارت بر عملکرد سیستم‌های معاملاتی وجود داشته باشد تا از عادلانه بودن و منصفانه بودن معاملات اطمینان حاصل شده و تعادل مناسبی بین تقاضای بخش‌های مختلف بازار برقرار شود. مقررات باید شفاف‌سازی معاملات را ترویج کند. مقررات باید به گونه‌‌ای طراحی شوند که دستکاری در معاملات و سایر اقدامات غیر منصفانه را پیشگیری و کشف کند. مقررات باید منجر به اطمینان از مدیریت مناسب افشای کامل، ریسک عدم پرداخت در زمان سررسید و دستکاری بازار شود. طراحی سیستم‌های پایاپای و تسویه معاملات سهام باید در چارچوب مقررات باشد، به‌علاوه اطمینان حاصل شود که این سیستم‌ها منصفانه، اثربخش و کارا بوده و ریسک سیستماتیک را کاهش می‌دهند.

*کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی