ولی ساجدی*
آزمون تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی ایران در روز ۵ آذرماه ۱۳۸۹ برگزار شد.

براساس مفاد تبصره دو و سه و بند آخر ماده سه «آیین‌نامه تعیین‌صلاحیت حسابداران رسمی»، صلاحیت حدود 800 نفر از مدیران حسابرسی و 300 نفر از مدیران دولتی، بدون آزمون تایید شد حال آنکه در هشت دوره آزمون گذشته، حدود 600 نفر پذیرفته شده‌اند که بسیار ناچیز است.
عمق نگرانی وقتی معلوم می‌شود که بدانیم، براساس اظهارات افراد مطلع، کشورمان نیازمند به بیش از ۵۰۰۰ نفر حسابدار رسمی است و افراد شرکت‌کننده در آزمون حدود ۱۵۰۰ نفر هستند؛ یعنی اگر همه این افراد در آزمون پذیرفته شوند، کل اعضا به ۳۵۰۰ نفر نخواهد رسید، با این حال روند جذب حسابدار رسمی بسیار کند است. هر ساله افرادی حائز شرایط، در آزمون شرکت می‌کنند، ولی در هر دوره حدود ۸۰ نفر پذیرفته می‌شوند و این روند موجب سرخوردگی و بدبینی داوطلبان شده است.
در صورتی که آزمون مناسبی برگزار می‌شد، حداقل 1500 نفر از متقاضیان فعلی به عضویت جامعه درآمده بودند. شاید یکی از دلایل بارز این ناکامی، نامناسب بودن سوالات آزمون و نحوه برگزاری آن است.
* در نظر گرفتن حد نصاب ۶۰ درصد نمره، برای قبولی بیش از انتظار است. با توجه به نامناسب بودن برخی از سوالات، دستیابی به ۶۰ درصد نمره بسیار مشکل است.
* موارد متعددی از سوالات آزمون قوانین، به‌خصوص مبحث انحلال و ورشکستگی ایراد دارد و گاهی سوالات براساس یک بخشنامه (مثلا بخشنامه مالیاتی شماره (28341/2401/232 مورخ 18/7/1385) مطرح شده است، ‌در حالی که بسیاری از حسابداران رسمی فعلی هم از مفاد آن اطلاع ندارند.
* طرح سوالات تشریحی برای مبحث حسابرسی واقعا موضوعیت ندارد. چنانچه داوطلبان امکان پاسخگویی به این سوالات را از دست بدهند، قطعا به نمره ۶۰ درصد نخواهند رسید. چرا به جای این سوالات، یک یا چند مساله مطرح نمی‌شود.
نمونه سوالات تشریحی
(سال ۸۳) - مزایای تکنیک‌های حسابرسی کامپیوتری (CAATs) را با اختصار توضیح دهید.
(سال 84) - تفاوت کنترل‌های عمومی و کاربردی در محیط‌های کامپیوتری را به اختصار توضیح دهید.
(سال ۸۵) - پنج مورد از موارد استفاده از کامپیوتر توسط حسابداران مستقل جهت انجام فرآیند حسابرسی را بنویسید.
(سال 86) - تفاوت محیط‌های کامپیوتری و غیرکامپیوتری را بنویسید.
(سال ۸۷) - روش پردازش موازی حسابرسی اطلاعات واقعی در سیستم کامپیوتری را تعریف کنید.
(سال 88) - برای تعیین اولویت فعالیت‌های واحد مورد رسیدگی جهت انجام حسابرسی عملیاتی، مهم‌ترین عوامل - تاثیرگذار را بیان کنید.
آیا واقعا لازم است که یک داوطلب برای شرکت در آزمون چنین مباحثی را پیدا کرده و حفظ کند و آیا اگر کسی به این مباحث مسلط باشد، بیانگر قابلیت حسابرسی او است!!! این سوالات روحیه داوطلب را خراب می‌کند. از طرفی جا دارد این آزمون همانند آزمون‌های حرفه‌ای دیگر، از جمله آزمون عضویت در کانون کارشناسان رسمی دادگستری به صورت کتاب باز باشد.
- چه دلیل دارد که یک داوطلب بند مقدمه، حدود رسیدگی و اظهارنظر را حفظ کند.
- چه دلیلی دارد که یک فرد حرفه‌ای نرخ کلیه جرائم، تشویق‌ها، مواعد مالیاتی و نصاب‌های قانونی را حفظ کند.
مهم این است که این فرد حرفه‌ای (در صورت نیاز) بداند که این اطلاعات کجا هست و سریع به آنها دسترسی پیدا کند.
موانع یادشده باعث شده است که تعداد زیادی از داوطلبان، به صورت ناراضی در پشت درب‌ها بمانند و در نتیجه بیش از ۸۰ درصد بازار از جمله شرکت‌های تعاونی، حسابرسی بیمه تامین اجتماعی و شرکت‌های مشمول بند (ز) ماده ۲ «آیین‌نامه اجرایی تبصره (۴) قانون» نتواند از خدمات تخصصی حسابداران رسمی استفاده کنند.
به راستی در این آشفته‌بازار چه کسی سود می‌برد. در شرایطی که دلسوزان نظام جمهوری اسلامی انتظار دارند،‌ واحدهای اقتصادی مورد حسابرسی قرار گیرد. ولی بخش زیادی از واحدهای مذکور از حسابرسی معمول هم محرومند.