علی دهدشتی‌نژاد*
یکی از بحث‌های جالبی که در خصوص تجزیه و تحلیل بازارهای مالی از حدود چند دهه گذشته مطرح شده است، موضوع تحلیل بازارهای مالی براساس «چرخه‌های ادواری» است.

به این معنا که براساس این روش می‌توان حرکت‌های افزایشی و کاهشی بازار را از طریق بررسی رفتار قیمت و واکنش آن نسبت به تاریخ‌های مختلف، ماه‌ها یا حتی سال‌ها قبل از وقوع پیش‌بینی کرد.
این روش پیش‌بینی، به‌رغم روش‌های رایج امروزی که مستلزم جمع‌آوری اطلاعات و آمار و نیز به کارگیری ابزار و وسایل تخصصی برای پیش‌بینی روند آینده بازار است، فقط به نحوه ارتباط بین قیمت و تاریخ دلالت دارد و براساس این ارتباط می‌توان روند آینده بازار سهام را پیش‌بینی کرد.
در بازارهای سهام معمولا اتفاقات خاصی براساس یکسری دلایل خاص مرتبا به‌صورت دوره ای تکرار می‌شوند. پرواضح است که این تکرار دوره‌ها بر اساس وقوع اخبار و مسایل متفاوتی حادث می‌شود، ولی آنچه در این نوع تحلیل‌ها حایز اهمیت است، تکرار مستمر این دوره‌ها است و دلایل وقوع آنها تفاوتی در نتیجه تحلیل ایجاد نمی‌کند. بدین شکل که صرف نظر از ایجاد هر شرایطی هر چهارسال یکبار، در ماه سپتامبر سال‌های (…-1902-… -2002-2006-2010-2014) بازار روند صعودی مناسبی را در پیش می‌گیرد. بنابراین با شروع ماه سپتامبر سال‌های مذکور، سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید سهام و تزریق سرمایه در بازار، انتظار بازده خوبی را داشته باشند. نکته قابل توجه این است که پیش‌بینی در این نوع تحلیل، فقط دلالت بر روند افزایش قیمت‌ها در شروع این ادوار دارد و این به آن معنا است که اگر قبل از شروع این سال‌ها بازار در روند افزایشی بوده باشد با شروع دوره جدید روند افزایشی قبلی بسیار شدیدتر، تشدید می‌شود و اگر قبل از شروع این دوره‌ها بازار روند نزولی داشته باشد، با شروع دوره جدید، بازار از حرکت نزولی به حرکت صعودی تغییر جهت می‌دهد.
با بررسی نمودار شاخص داوجونز آمریکا از بیش از یکصد سال پیش تا به حال متوجه خواهیم شد که حرکت‌های صعودی و نزولی بازار براساس چرخه‌های منظم خاصی هر چهار سال یکبار به وجود می‌آیند و بدون هیچ تغییری در خلال این صد سال همواره تکرار شده‌اند. براساس این تکنیک در حوالی ماه سپتامبر هر چهار سال، حرکت صعودی بازار سهام شروع می‌شود و کلیه قیمت‌ها و به تبع آن شاخص‌های بورس به طرف بالا حرکت می‌کنند و در پایان این دوره‌های چهار ساله، بازار مجددا آماده یک حرکت افزایشی دیگر می‌شود. نکته جالب توجه اینکه این چرخه‌های منظم صرف نظر از وضعیت اقتصادی (رکورد یا رونق)، اجتماعی و سیاسی حاکم در آن کشور، مرتبا با نظم یکنواخت تکرار می‌شوند.
برای بهتر روشن شدن این مطلب، نمودار شاخص داوجونز بورس آمریکا را به عنوان مثال، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهیم. این کشور در مدت صد سال گذشته علاوه بر وضعیت‌های اقتصادی گوناگون و روی کار آمدن روسای جمهور مختلف، چندین جنگ کوچک و بزرگ را نیز تجربه کرده و چندین بار بحران‌های شدید اقتصادی- مالی را هم پشت سر گذاشته است، اما صرف نظر از همه این رویدادها، بازار به محض رسیدن به چرخه بعدی چهار ساله ادواری، در دل آن وقایع، مسیر خود را به سمت بالا همواره ادامه داده است.
به‌طور مثال بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و سقوط آزاد بورس‌های آمریکا و به دنبال آن بورس‌های سایر کشورها، تصور عموم بر آن استوار بود که با آغاز سال ۲۰۰۲ میلادی؛ یعنی چند ماه بعد از آن واقعه، رکود مالی شدیدی بازارهای سهام را فرا خواهد‌گرفت. اما از طرف دیگر، طرفداران تحلیل‌های ادواری، به دلیل تقارن سال ۲۰۰۲ با شروع چرخه چهارساله جدید، سال پررونقی را برای بورس‌های آمریکا پیش‌بینی می‌کردند و در عمل نیز، همانطور که در نمودار یک هم مشاهده می‌شود، سال ۲۰۰۲ دقیقا آغاز چرخه چهار ساله ادواری بعدی بود و شاخص داوجونز حرکت صعودی بسیار خوبی را آغاز کرد و به‌رغم تصور بسیاری از تحلیلگران، بازار سهام سال خوبی را پشت سر گذاشت. البته پرواضح است که این تغییر روند قیمت‌ها، متاثر از اقدامات دولت‌ها و برآیند مسایل اقتصادی- سیاسی کشورها است؛ اما به هر حال تاثیر این عوامل، منجر به ایجاد نظم خاصی در بازارهای مالی شده است.


حال نکته حائز اهمیت اینجا است که اگر این الگو را در بورس تهران و بر روی شاخص کل پیاده کنیم، به نتایج دقیقا یکسانی مطابق نمودار دو خواهیم رسید. بر این اساس مشاهده می‌شود که دقیقا چرخه‌های ادواری چهار ساله بورس‌های بین‌المللی، در ایران هم کاربرد مشابه دارد و در طول چند دهه گذشته صرف نظر از هر شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خاص، این چرخه‌ها اتفاق افتاده‌اند.


مطالعه فراز و نشیب‌های بورس تهران در خلال این مدت و بررسی ارتباط آن با تاریخ‌های مختلف، نتایج جالبی را نمایان می‌سازد.
۱ - بورس تهران براساس تناوب چهار سال یکبار در ماه شهریور، حرکت صعودی جدیدی را آغاز می‌کند.
صرف نظر از اینکه در سال قبل از شروع چهار ساله جدید، روند نزولی بوده است یا صعودی.


۲ - دوره‌های چهار ساله بورس ایران بر مبنای شروع شهریور سال ۱۳۶۹ است. بنابراین: تناوب دوره‌ها شامل سال‌های...-۱۳۹۳-۱۳۸۹-۱۳۸۵-۱۳۸۱-۱۳۷۷-۱۳۷۳-۱۳۶۹ است.
3 - در میانه این ادوار چهارساله یعنی دو سال بعد از شروع چرخه جدید، یکی از حالت‌های زیر به وجود می‌آید:
الف) اگر بلافاصله بعد از وارد شدن به نیمه دوم چرخه‌های ادواری (یعنی ۲ سال بعد از شروع چرخه چهارساله) قیمت به طرف پایین حرکت کند، به آن معنا است که بازار اشباع از خریدار شده است و روند نزولی در حال شکل‌گرفتن است. (مطابق دوره اول، سوم و چهارم نمودار شاخص کل)
ب- اگر بلافاصله بعد از وارد شدن به نیمه دوم چرخه‌های ادواری(یعنی پایان سال دوم بعد از شروع چرخه‌های چهار ساله) قیمت همچنان روند صعودی خود را ادامه دهد و بلافاصله بیشترین قیمت موجود در 2 سال گذشته را پشت سر بگذارد، نشان از آن دارد که حالت برگشتی اتفاق نخواهد افتاد و بازار روند صعودی قبلی خود را ادامه خواهد داد. (مطابق دوره دوم نمودار شاخص کل)
بنابراین نحوه اتخاذ تصمیم و پیش‌بینی براساس این تکنیک به این گونه است که می‌توان روند قیمت‌ها و به‌طورکلی بورس را به‌صورت ۲ ساله، مطابق دستورالعمل جدول زیر پیش‌بینی کرد.