فیوچرز(Futures)، راهکار مناسبی برای جذب نقدینگی‌های جامعه به شمار می‌رود و وجود چنین ابزاری در بورس،‌ سرمایه‌های سرگردان را به سمت این بازار هدایت می‌کند. قرارداد آتی کالا از تیرماه ۸۷ با معامله اونس طلا در بورس کالای ایران فعالیت خود را آغاز کرد که طی این مدت با اقبال زیادی همراه شد. هم‌اکنون معاملات قرارداد آتی سکه طلا و مفتول مس در این بورس جریان دارد و بخش عمده‌ای از معاملات بورس کالا را به خود اختصاص داده است.

قرارداد آتی در بورس کالای ایران بر اساس ماده یک معاملات اوراق مشتقه و با اخذ مجوز از مراجع تقلید، دولت و مجلس عملیاتی شد که با توجه به برنامه‌های در دستور کار به منظور خصوصی سازی، توسعه بازار سرمایه، افزایش کارآیی و عمق‌دهی به بورس اوراق بهادار، نیاز به وجود چنین ابزاری در بورس اوراق بهادار احساس می‌شود. بر اساس دستورالعمل پیشنهادی شرکت بورس اوراق بهادار تهران، سهم پایه قراردادهای آتی بر اساس دستورالعمل پیشنهادی پذیرش و معیارهایی نظیر نقدشوندگی، سهام شناور آزاد و اندازه شرکت توسط هیأت پذیرش انتخاب می‌شود. مشخصات قرارداد نیز به پیشنهاد بورس به تصویب هیأت پذیرش می‌رسد. راه‌اندازی فیوچرز در بازار سهام،‌ این بازار را از حالت تک محصولی بودن خارج می‌کند و جذابیت‌های تازه‌ای را به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد.

قرارداد آتی چیست؟

بر اساس تعاریف، قرارداد یا معاملات آتی (Futures) توافقنامه‌ای است قانونی، دارای حد و مرز معین و برای خرید یا فروش یک کالا یا ابزار مالی، برای زمانی در آینده با قیمتی توافق شده هنگام امضای قرارداد. در حقیقت، مفهوم اساسی معامله فیوچرز برای کسب سود، خرید در قیمت پایین‌تر و فروش آن در قیمت بالاتر است. این در حالی است که کالای تحویلی در قرارداد آتی دارای استاندارد کیفیت و کمیت بوده و زمان و محل تحویل آن نیز مشخص است، بنابراین تنها متغیر در معاملات آتی قیمت است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

تاریخچه شروع معاملات آتی

سال ۱۸۴۸ در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی خود را انجام دهند. به تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) بازار تازه‌ای را پدید آوردند که وجه نقد خود در آینده دریافت می‌کردند و بر همین اساس،‌ زمینه معاملات آتی (Futures) پایه ریزی شد، به طوری که تولیدکننده موافقت می‌کند محصول خود را در آینده با قیمت توافق شده به خریدار بفروشد. از آنجا که در این قرارداد، کشاورز از پیش وجه را دریافت می‌کند و خریدار از قیمت خبر دارد، معامله برای هر دو طرف سودمند است و همین امر موجب رونق این نوع قراردادها شد. این قراردادها با اندکی تغییر به سرعت تبدیل به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله و موجب ورود سایر کالاها به بازار آتی شد و زمینه‌ای را ایجاد کرد که شکل قراردادهای آتی منظم و قانونمند ‌شوند و به‌دنبال آن بورس CBOT در سال ۱۸۴۸ در آمریکا شکل‌ گرفت.

مزایای بهره‌گیری از فیوچرز

استفاده از ابزار فیوچرز در بازار سرمایه مزایای فراوانی به همراه دارد که پوشش ریسک، فراهم کردن فرصت سودآوری،‌ افزایش سرعت نقدشوندگی، کمک به کشف قیمت، افزایش شفافیت در بازار و کاهش هزینه‌ها از مهم‌ترین موارد به شمار می‌روند. اهرم مالی (Leverage) یا ایجاد فرصت کسب سودآوری بالا با سرمایه‌گذاری نسبتا کم، افزایش سرعت نقدشوندگی (Liquidity) در بازار از طریق به‌کارگیری قراردادهای آتی در بورس، کشف قیمت از طریق تقابل عرضه و تقاضا و شفاف و عادلانه بودن آن به دلیل حجم بالای این‌گونه معاملات از مزایای این ابزار مالی به شمار می‌روند. همچنین با بهره‌گیری از فیوچرز نیازی به مالکیت دارایی نیست؛ به صورتی که فروشنده با پیش‌فروش (Short Selling) می‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار تهیه کند.

مروری بر انواع قراردادهای آتی

قراردادهای سلف: در قرارداد سلف، کالا به قیمت روز معامله می‌شود؛ اما در تاریخ معینی در آینده تحویل داده می‌شود تا در همان زمان نیز به صورت کامل، تسویه انجام شود. این نوع قرارداد در بازارهای اسلامی کاربرد دارد و در بازارهای خارج از بورس مورد استفاده قرار می‌گیرد. مزیت این نوع قرارداد آن است که خریدار نگرانی از بابت افزایش قیمت کالا و فروشنده نگرانی از جهت ثابت ماندن یا کاهش قیمت ندارد.

قرارداد استصناع: قرارداد استصناع نیز همانند سلف در بازارهای خارج از بورس و به طور معمول در بازارهای اسلامی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ اما تفاوتی که با قرارداد سلف دارد در نحوه تسویه است، به این ترتیب که مبلغ کالا به صورت اقساطی و طی مدت قرارداد تسویه می‌شود.

قرارداد معاوضه‌ای: در قرارداد معاوضه‌ای،‌ پول نقشی ندارد بلکه دو کالا برای مدتی معین جهت بهره‌برداری در اختیار دو طرف قرار می‌گیرد. این نوع قرارداد در بازارهای غیررسمی و خارج از بورس منعقد می‌شود و در سررسید قرارداد عین دارایی یا کالا به طرفین مسترد می‌شود.

قرارداد فوروارد: این نوع قرارداد در شرایطی منعقد می‌شود که فروشنده کالایی را به قیمت روز معامله و در آینده (معلوم) به خریدار تحویل می‌دهد و بهای کالا را در زمان تحویل کالا (سررسید قرارداد) از فروشنده دریافت می‌کنند. انگیزه طرفین برای انجام چنین معامله‌‌ای در بازارهای غیررسمی و خارج از بورس نگرانی خریدار از افزایش قیمت و نگرانی فروشنده از ثابت ماندن یا کاهش قیمت آن کالا است.

قرارداد فیوچرز: قرارداد آتی یا فیوچرز در بازارهای رسمی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و فروشنده محصولی را به قیمت روز در آینده (معلوم) به خریدار تحویل می‌دهد و بهای کالا را در سررسید قرارداد و به هنگام تحویل آن دریافت می‌کند. تفاوت این نوع قرارداد با فوروارد آن است که در فیوچرز بخشی از مبلغ قرارداد به عنوان تضمین حسن انجام کار نزد بورس باقی می‌ماند.

منبع: سنا