دستورالعمل پیشنهادی «بورس» به «سازمان» برای قراردادهای آتی
این دستورالعمل که در ۸ فصل تهیه شده است، برای تصویب و تایید به سازمان بورس ارسال شده است تا در صورت تایید نهایی، مقدمات انجام معاملات فیوچرز سهام فراهم شود. متن کامل این دستورالعمل پیشنهادی در ادامه آمده است.
فصل اول: تعاریف و کلیات
ماده ۱) همه اصطلاحات و واژگانی که در ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی تعریف شده‌اند، به همان مفاهیم در این دستورالعمل کاربرد دارند. واژگان دیگر، دارای معانی زیر هستند:
1) آخرین روز معاملاتی: آخرین روزی است که امکان معامله یک قرارداد در بازار آتی وجود دارد؛
۲) اتاق پایاپای: واحدی است که بر اساس این دستورالعمل، وظیفه تسویه و پایاپای قراردادها را بر عهده دارد؛
3) اخطاریه افزایش وجه تضمین: اخطاریه‌ای است که به منظور افزایش وجه تضمین کارگزار تا وجه تضمین اولیه یا پرداخت وجه تضمین اضافی، از طرف اتاق پایاپای به کارگزار ارسال می‌شود؛
۴) ارزش بازار قرارداد: ارزش سهام تعهد شده در قرارداد بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه؛
5) اطلاعیه معاملاتی قرارداد: اطلاعیه‌ای است که برای اطلاع عموم از تقویم معاملاتی و مشخصات قرارداد هر نماد معاملاتی در قالب فرم‌هایی که به تصویب هیات‌مدیره بورس می‌رسد، توسط بورس منتشر می‌شود؛
۶) اقدام شرکتی: شامل تغییرات سرمایه و تقسیم سود توسط ناشر سهم پایه قرارداد است؛
7) اندازه قرارداد: تعداد سهامی است که در هر قرارداد خرید و فروش آن تعهد می‌شود؛
۸) اولین روز معاملاتی: آخرین روزی است که امکان معامله یک قرارداد در بازار آتی وجود دارد؛
9) بازار آتی: بازار معاملات آتی در بورس اوراق بهادار تهران است؛
۱۰) بازار جبرانی: بازاری است که پس از پایان جلسه معاملات تشکیل می‌شود. در این بازار محدودیت‌های قیمتی و حجمی معاملات تغییر می‌یابد و معاملات آن تاثیری در محاسبه قیمت تسویه روزانه ندارد؛
11) بازار نقدی: در این دستورالعمل، بازار معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران است؛
۱۲) بانک عامل: بانک(هایی) که عملیات بانکی مربوط به امور تسویه و پایاپای قراردادهای پذیرفته شده را انجام میدهد و با توافق اتاق پایاپای و بورس تعیین می‌شود؛
13) بستن موقعیت: ساقط شدن تعهد با اتخاذ یک موقعیت تعهدی جدید معکوس در مقابل موقعیت تعهدی باز؛
۱۴) بورس: شرکت بورس اوراق بهادار تهران است؛
15) به‌روزرسانی حساب‌ها: فرآیندی است که پس از پایان جلسه معاملات توسط اتاق پایاپای و به‌ترتیبی که در این دستورالعمل ذکر شده است، با هدف به‌روزرسانی حساب کارگزار انجام می‌شود؛
۱۶) بیانیه ریسک: فرمی است که پیش از آغاز معاملات در بازار آتی به امضای مشتری می‌رسد و حاکی از آگاهی کامل مشتری از ریسک موجود در معاملات آتی است؛
17) تسویه فیزیکی: تسویه قرارداد از طریق انتقال سهم و پرداخت ارزش بازار قرارداد؛
۱۸) تسویه نقدی: تسویه نقدی قرارداد بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه و استرداد مانده وجوه؛
19) تعدیل قرارداد: تعدیل آخرین قیمت تسویه روزانه و اندازه قرارداد بر اثر اقدام شرکتی؛
۲۰) جریمه: غرامتی که بابت عدم انجام تعهدات قرارداد از کارگزار خریدار یا کارگزار فروشنده دریافت می‌شود؛
21) جلسه معاملات: دوره زمانی انجام معاملات یک قرارداد است که شامل دوره گشایش و دوره عادی معاملاتی می‌شود؛
۲۲) حداقل تغییر قیمت: حداقل تغییر قیمت قرارداد طی روز که توسط بورس تعیین می‌شود؛
23) حداقل وجه تضمین: حداقل وجه تضمین است که به ازای هر موقعیت تعهدی باز باید در حساب عملیاتی کارگزار موجود باشد؛
۲۴) حراج پیوسته: حراجی است که پس از دوره گشایش آغاز و تا پایان جلسه معاملات ادامه می‌یابد؛
25) حراج تک‌قیمتی: حراجی است که پس از دوره پیش‌گشایش جهت کشف یک نرخ برای اجرای سفارش‌های ثبت شده و آغاز حراج پیوسته انجام می‌شود؛
۲۶) حساب عملیاتی کارگزار: حساب بانکی کارگزار نزد بانک عامل به منظور پایاپای و تسویه وجوه توسط اتاق پایاپای که اتاق پایاپای اختیار برداشت از این حساب را دارند؛
27) خریدار: شخصی است که تعهد به خرید سهم پایه در قرارداد میکند؛
۲۸) دامنه نوسان قیمت روزانه: دامنه نوسان قیمت معامله که بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه تعیین می‌شود؛
29) دوره پایاپای روزانه: دوره زمانی که طی آن عملیات مربوط به پایاپای قرارداد انجام می‌شود؛
۳۰) دوره پیش‌گشایش: دورهای که در آن امکان ثبت، تغییر و حذف سفارش وجود دارد، اما سفارش‌ها اجرا نمی‌شود؛
31) دوره تحویل: دورهای که از روز پس از آخرین روز معاملاتی آغاز و تا انتهای ماه قرارداد ادامه دارد و فرآیند تحویل فیزیکی یا تسویه نقدی طی آن انجام می‌شود؛
۳۲) دوره عادی معاملاتی: دوره زمانی است که در آن معاملات بر مبنای حراج پیوسته انجام می‌شود؛
33) دوره گشایش: این دوره شامل دوره پیش‌گشایش و حراج تک‌قیمتی است؛
۳۴) دوره معاملاتی: فاصله زمانی اولین روز معاملاتی تا آخرین روز معاملاتی هر قرارداد است؛
35) روز کاری: روزهایی که جز تعطیلات رسمی کشور در جمهوری اسلامی ایران نیست و بورس در آن روز طبق مقررات فعالیت میکند؛
۳۶) روز موثر شدن اقدام شرکتی: روز پس از بازگشایی نماد معاملاتی سهم پایه پیرو اقدام شرکتی که معامله روی سهم انجام می‌شود؛
37) سفارش: دستور مشتری جهت اتخاذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش؛
۳۸) سقف مجاز حجم هر سفارش: حداکثر تعداد قراردادها به ازای هر سفارش است؛
39) سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی بازار: حداکثر تعداد موقعیت‌های باز بازار به ازای هر سهم پایه که بر اساس تعداد سهام شناور آزاد سهم پایه تعیین و در سند مشخصات قرارداد ذکر می‌شود. با تعدیل اندازه قرارداد در اقدامات شرکتی، سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی نیز تغییر میکند که توسط بورس به اطلاع عموم می‌رسد؛
۴۰) سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی: حداکثر تعداد موقعیت‌های باز هر مشتری و کارگزار (کارگزار و مشتریان وی) که در مشخصات قرارداد ذکر می‌شود. با تعدیل اندازه قرارداد در اقدامات شرکتی، سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی نیز تغییر میکند که توسط بورس به اطلاع عموم می‌رسد؛
41) سوابق مشتری: اسناد مربوط به نقل و انتقال وجوه بین مشتری و کارگزار، شامل مبالغ پرداختی و دریافتی، تاریخ دریافت‌ها و موارد دیگر که کارگزار باید به روش تعیین شده توسط بورس، اقدام به ثبت آن کند؛
۴۲) سهم پایه: سهم موضوع قرارداد؛
43) فروشنده: شخصی است که تعهد به فروش سهم پایه در قرارداد میکند؛
۴۴) فهرست قراردادهای پذیرفته شده: فهرست قراردادهای قابل معامله در بورس که توسط هیات پذیرش و بر اساس دستورالعمل پذیرش قرارداد آتی سهام تعیین می‌شود؛
45) قرارداد مشتری-کارگزار: قراردادی است که بین مشتری و کارگزار منعقد شده و در آن تعهدات طرفین به ازای قرارداد مشخص می‌شود. مفاد این قرارداد توسط بورس تعیین و منتشر می‌شود؛
۴۶) قرارداد: قرارداد آتی سهام، قراردادی است که فروشنده تعهد میکند در سررسید تعیین شده، تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سهام را در تاریخ سررسید خریداری کند. برای جلوگیری از امتناع طرفین از عمل به تعهدات قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و کارگزار بورس یا اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و وی حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در دوره تحویل با هم تسویه کنند. متعهد فروش و متعهد خرید می‌توانند در مقابل مبلغی معین، تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که وی جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود؛
۴۷) قیمت تسویه روزانه: قیمتی است که به‌طور روزانه و پس از پایان جلسه معاملات به‌منظور به‌روزرسانی حساب‌ها توسط بورس محاسبه و اعلام می‌شود؛
48) قیمت گشایش تئوریک: قیمتی که سفارش‌های ثبت شده در دوره پیش‌گشایش، طی دوره حراج تک‌قیمتی بر اساس آن اجرا می‌شوند؛
۴۹) قیمت مبنا: قیمتی که در اولین روز معاملاتی قرارداد توسط بورس اعلام می‌شود و سفارش‌ها باید بر اساس قیمت مبنا و دامنه نوسان قیمت تعیین شده ثبت شوند؛
50) قیمت معامله: قیمتی که سفارش خرید یا فروش در سامانه معاملاتی اجرا می‌شود؛
۵۱) کارمزد تحویل: کارمزدی که به‌منظور تحویل فیزیکی سهام پایه پرداخت می‌شود؛
52) کارگزار خریدار: شخصی که به نمایندگی از طرف خریدار مسوولیت‌های تسویه و پایاپای را بر عهده می‌گیرد؛
۵۳) کارگزار فروشنده: شخصی که به نمایندگی از طرف فروشنده مسوولیت‌های تسویه و پایاپای را بر عهده می‌گیرد؛
54) کارمزد معاملات: کارمزدی که به منظور انجام معامله در بازار آتی از مشتری اخذ می‌شود؛
۵۵) گواهی آمادگی تحویل: سندی است که توسط خریدار و فروشنده قرارداد و به منظور آگاهی اتاق پایاپای از آمادگی وی جهت تحویل سهم پایه یا پرداخت ارزش بازار قرارداد در قالب فرم‌های بورس ارائه می‌شود؛
56) ماه سررسید قرارداد: ماهی است که در آن قرارداد سررسید می‌شود؛
۵۷) مشتری: شخصی که به عنوان خریدار یا فروشنده در بازار معامله میکند؛
58) مشخصات قرارداد: به همان معنایی که در ماده 2 این دستورالعمل تعریف شده است؛
۵۹) موقعیت تعهدی باز: موقعیت تعهدی که در بازار آتی تسویه نشده است؛
60) موقعیت تعهدی خرید: موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن، متعهد به خرید سهم پایه می‌شود؛
۶۱) موقعیت تعهدی فروش: موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن، متعهد به فروش سهم پایه می‌شود؛
62) موقعیت تعهدی: تعهد موضوع قرارداد در بازار آتی است؛
۶۳) وثیقه کارگزار: وجهی است که کارگزار به منظور ارائه تضمین برای پوشش تعهدات خود در قبال اتاق پایاپای، نزد اتاق تودیع میکند که میزان آن توسط بورس تعیین می‌شود؛
64) وجه تضمین اضافی: وجه تضمینی است که در صورت عدم کفایت وجه تضمین اولیه جهت پوشش ریسک نوسانات قیمت در شرایط خاص بازار نظیر توقف نماد معاملاتی قرارداد به تشخیص بورس از کارگزار دارنده موقعیت تعهدی باز اخذ می‌شود. این وجه با اعلام اتاق پایاپای و طی مهلت اعلام شده از سوی اتاق، باید توسط کارگزار پرداخت شود؛
۶۵) وجه تضمین اولیه: وجه تضمینی است که جهت تضمین ایفای تعهدات کارگزار برای ایجاد یک موقعیت تعهدی اخذ می‌شود، میزان این وجه در مشخصات هر قرارداد تعیین می‌شود؛
66) وجه تضمین جبرانی: وجه تضمینی است که کارگزار بعد از دریافت اخطاریه افزایش وجه تضمین، باید نزد اتاق پایاپای تودیع کنند؛
۶۷) وجه تضمین: وجهی است که در قالب شرط ضمن عقد، مشتری به‌واسطه کارگزار مربوطه پرداخت میکند؛
68) وکالت انتقال: وکالت انتقال سهم پایه موضوع قرارداد است که توسط فروشنده به اتاق پایاپای اعطا می‌شود؛
فصل دوم: مشخصات قرارداد
ماده 2) «سهم پایه» موضوع «قرارداد» بر اساس «دستورالعمل پذیرش قرارداد آتی سهام» به تشخیص هیات پذیرش انتخاب می‌شود.
ماده ۳) «قرارداد» قابل معامله در «بورس» بر اساس «قرارداد آتی پذیرش شده»
تعیین می‌شود. «مشخصات قرارداد» به پیشنهاد «بورس» به تصویب هیات پذیرش می‌رسد.
ماده ۴) «مشخصات قرارداد» حداقل شامل موارد زیر است:
ماده 5) «بورس» باید «اطلاعیه معاملاتی قرارداد» را حداقل 3 «روز کاری» پیش از آغاز «دوره معاملاتی»، از طریق سایت رسمی خود به اطلاع عموم برساند.
ماده ۶) تغییر «دامنه نوسان قیمت» و «سقف حجم هر سفارش» طی «دوره معاملاتی» با پیشنهاد «بورس» و پس از تصویب هیات پذیرش امکان‌پذیر است. این تغییرات باید حداقل ۳ روز کاری قبل از اعمال، به اطلاع عموم برسد.
فصل سوم: ثبت سفارش مشتریان
ماده ۷) آن دسته از شرکت‌های کارگزاری یا کارگزار/ معامله‌گران، مجاز به انجام معاملات آتی هستند که مجوز انجام معاملات آتی را از سازمان اخذ کرده و بدین‌منظور در «بورس» پذیرش شده باشند. فعالیت در این بازار به منزله پذیرش مفاد این دستورالعمل است.
ماده 8) آن دسته از نمایندگان «کارگزاران» امکان دسترسی به سامانه معاملات برای انجام معاملات آتی را دارند که صلاحیت‌های لازم را از نظر سازمان و «بورس» احراز کنند.
ماده ۹) مدیران و کارمندان ناشر «سهم پایه»، همسر و فرزندان تحت‌تکفل ایشان حق خرید و فروش نماد «قراردادهای» «سهم پایه» مذکور را ندارند.
ماده 10) هر «مشتری» مجاز است تنها از طریق یک «کارگزار» در معاملات «بازار آتی» مشارکت کند. کد «مشتری» باید پیش از معاملات به درخواست «مشتری»، توسط «کارگزار» مربوطه اخذ شود. «کارگزار» جهت اخذ کد «مشتری» باید مدارک زیر را دریافت کند:
۱ - در مورد اشخاص حقیقی، کپی شناسنامه و کارت ملی که توسط «کارگزار» برابر اصل شده باشد و برای اشخاص حقوقی مدارک تاسیس و دارندگان امضای مجاز و کپی شناسنامه صاحبان امضای مجاز که توسط «کارگزار» برابر اصل شده باشد؛
2 - فرم تکمیل شده درخواست کد «مشتری»؛ و
۳ - فرم «بیانیه ریسک» که به امضای «مشتری» رسیده است.
تبصره 1: فرم درخواست کد و «بیانیه ریسک» توسط «بورس» تهیه و ابلاغ می‌شود.
تبصره ۲: فعالیت «مشتریان» دارای کد معاملاتی منوط به تکمیل فرم «بیانیه ریسک» است.
ماده 11) فعالیت «کارگزار» در بازار معاملات آتی منوط به افتتاح «حساب عملیاتی کارگزار» است. بانک (بانک‌های موردنظر) و نحوه افتتاح حساب توسط «اتاق پایاپای» اعلام می‌شود.
ماده ۱۲) «کارگزار» می‌تواند «سفارش» «مشتریان» را به صورت کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت و یا سایر روش‌های تعیین شده توسط «بورس» دریافت کند، اما ضروری است همه «سفارش‌ها» در فرم‌های ثبت «سفارش» که توسط «بورس» تعیین می‌شود، ثبت شود.
ماده 13) «کارگزار» موظف است پیش از دریافت «سفارش» «مشتری» با دریافت فیش واریز بانکی از «مشتری»، از واریز «وجه تضمین اولیه» توسط «مشتری» به «حساب عملیاتی کارگزار» اطمینان یابد. در غیر این‌صورت مسوولیت پرداخت وجه تضمین اولیه با کارگزار است.
ماده ۱۴) «کارگزار» باید فرم‌های ثبت «سفارش» را برای هر «مشتری» به ترتیب شماره سریال بایگانی و حسب درخواست به «بورس» یا سازمان ارائه کند.
ماده 15) جهت رعایت نوبت «مشتریان» ثبت تاریخ و زمان دقیق تکمیل فرم «سفارش» الزامی است. در مورد «سفارش‌های» الکترونیکی یا تلفنی نیز باید بدین‌نحو عمل شود. «کارگزار» باید بر اساس اولویت زمانی دریافت «سفارش» «مشتری»، نسبت به اجرای«سفارش» اقدام کند.
ماده ۱۶) «کارگزار» می‌تواند مبلغی بیش از «وجه تضمین اولیه» که در «مشخصات قرارداد» ذکر می‌شود از «مشتریان» خود دریافت کند، اما دریافت مبلغی کمتر از حد تعیین شده مجاز نیست.
ماده 17) انواع «سفارش» و اعتبار آن در «بازار آتی» مشابه «بازار نقدی» است.
فصل چهارم: نحوه انجام معاملات
ماده 18) ساعات و روزهای انجام معامله در «بورس» و مدت هر یک از مراحل «جلسه معاملات « توسط هیات‌مدیره «بورس» تعیین و اعلام می‌شود.
تبصره ۱: تغییرات ساعات و روزهای معامله حداقل ۳ روز کاری قبل از اعمال، باید به اطلاع عموم برسد.
تبصره 2: در صورت تغییر اضطراری ساعت شروع، خاتمه یا طول مدت جلسه رسمی معاملاتی در اثر اشکالات فنی، «بورس» یابد تغییرات را قبل از اعمال، از طریق سایت رسمی خود اعلام و مستندات مربوط به دلایل بروز شرایط اضطراری را در سوابق خود نگهداری کند و حسب درخواست، مستندات را به سازمان ارائه نماید.
ماده ۱۹) اجرای «سفارش‌ها» بر اساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمت‌ها، بر اساس اولویت زمانی ورود «سفارش» به سیستم معاملاتی خواهد بود.
تبصره 1: هیات‌مدیره «بورس» می‌تواند علاوه بر اولویت‌های مذکور در این ماده، اولویت‌های دیگری را حسب مورد جهت تصویب به سازمان پیشنهاد کند. این تغییرات حداقل 3 روز کاری قبل از اعمال، باید به اطلاع عموم برسد.
ماده ۲۰) معاملات با «حراج تک‌قیمتی» آغاز و با «حراج پیوسته» ادامه می‌یابد.
تبصره 1: نحوه محاسبه «قیمت گشایش تئوریک» توسط «بورس» منتشر می‌شود.
ماده ۲۱) «بورس» موظف است نیم ساعت پس از پایان «جلسه معاملات»، «قیمت تسویه روزانه» را بر اساس مقررات این دستورالعمل محاسبه و به اطلاع عموم می‌رساند.
ماده 22) در صورت وجود اطلاعات یا وقوع شرایط اضطراری که تاثیر حائز اهمیتی بر قیمت «قرارداد» و یا تصمیم سرمایه‌گذاران داشته باشد، «بورس» می‌تواند معاملات را حداکثر به مدت یک «جلسه معاملات» متوقف کرده و موضوع را جهت رفع موارد توقف پیگیری کند.
تبصره ۱: توقف معاملات بیش از یک جلسه معاملاتی تا ۳ روزکاری با دستور مدیرعامل «بورس» و بیش از آن با موافقت سازمان امکان‌پذیر است.
ماده 23) در صورت وقوع موارد موضوع ماده 22 این دستورالعمل، «بورس» می‌تواند معاملات مبتنی یا متاثر از این موارد را باطل کند.
ماده ۲۴) اگر «کارگزار» نسبت به معاملات انجام شده معترض باشد، باید مراتب اعتراض خود را با ذکر دلایل برای رسیدگی تا ۲ ساعت پیش از شروع «جلسه معاملات» روز بعد به «بورس» اعلام کند. تصمیم «بورس» در این زمینه لازم‌الاجرا است.
ماده 25) «بورس» اطلاعات معاملات بازار را مطابق ضوابط سازمان منتشر میکند.
ماده ۲۶) «موقعیت‌های تعهدی باز» «مشتری» و «کارگزار» نباید از سقف مجاز تعیین شده برای نامبرده تجاوز کند که سقف مجاز «موقعیت‌های تعهدی باز» «مشتری» و «کارگزار» به ازای هر نماد معاملاتی در «مشخصات قرارداد» تعیین می‌شود.
ماده 27) اگر امکان استفاده از اطلاعات نهانی یا دست‌کاری قیمت در معاملات وجود دارد یا تغییرات غیرعادی قیمت مشاهده شود، «بورس» می‌تواند دستور توقف نماد معاملاتی «قرارداد» را صادر کنند. سازمان هم می‌تواند در موارد مشابه از «بورس» تقاضا کند نماد معاملاتی مربوطه را متوقف کند. در این صورت، «بورس» بلافاصله نماد معاملاتی مربوطه را متوقف کرده و تا رفع دلایل توقف نماد، موضوع را پیگیری میکند. بازگشایی مجدد نماد بسته به مورد با موافقت «بورس» یا سازمان امکان‌پذیر است.
فصل پنجم: پایاپای
ماده 28) «کارگزار» باید برای انجام معاملات آتی، حساب ویژه‌ای تحت عنوان «حساب عملیاتی کارگزار» نزد «بانک عامل» افتتاح کند. «کارگزار» در زمان افتتاح حساب اجازه برداشت از حساب را جهت انجام عملیات «به‌روزرسانی حساب‌ها»، مطابق مقررات این دستورالعمل به «اتاق پایاپای» میدهد.
تبصره ۱: نقل‌وانتقالات وجوه جهت تسویه حساب کارگزاران، توسط «اتاق پایاپای» انجام می‌شود.
ماده 29) «اتاق پایاپای» متناسب با تعداد «موقعیت تعهدی باز» «کارگزار»، حساب وی را مسدود میکند.
تبصره ۱: «کارگزار» تا یک روز پیش از «آخرین روز معاملاتی»، اجازه برداشت مازاد موجودی حساب خود نسبت به «وجه تضمین‌های» تعیین شده توسط «اتاق پایاپای» را به درخواست «مشتری» و با اخذ مجوز اتاق دارد.
ماده 30) «کارگزار خریدار» و «کارگزار فروشنده» باید به منظور پوشش تعهدات خود در قبال «اتاق پایاپای»، «وثیقه‌ای» را تودیع کند. ارزش و انواع وثایق مورد قبول توسط «بورس» اعلام خواهد شد.
ماده ۳۱) «اتاق پایاپای» در انتهای «جلسه معاملاتی» هر روز کاری، فهرست «کارگزاران» و «مشتریان» آن‌ها که تعداد «موقعیت‌های تعهدی» آن‌ها از سقف‌های مقرر تجاوز کرده است، را به اطلاع کارگزاران می‌رساند. «کارگزار» مشمول این ماده موظفند طی «جلسه معاملات» «روز کاری» بعد، با بستن موقعیت‌های باز «مشتریان» خود، اقدام به کاهش «موقعیت‌های تعهدی» خود یا «مشتری» کند، در غیر این‌صورت «کارگزار» مشمول جریمه شده و مراتب جهت رسیدگی به کمیته تخلفات ارجاع‌می‌شود.
تبصره 1: در مواردی که «سقف موقعیت‌های تعهدی بازار» نقض شده باشد، «اتاق پایاپای» بر اساس تعداد «موقعیت‌های تعهدی باز» هر کارگزار، تعداد «موقعیت‌های تعهدی باز» مجاز آن‌ها را تعیین میکند.
ماده ۳۲) «دوره پایاپای روزانه» پس از پایان «جلسه معاملات» آغاز شده و تا یک ساعت پس از آغاز جلسه معاملات روز بعد ادامه دارد.
ماده 33) کارگزاران موظفند پس از دریافت «اخطاریه افزایش وجه تضمین»، نسبت به پرداخت «وجه تضمین جبرانی"خود ظرف مهلت زمانی مقرر اقدام کند.
تبصره ۱: «وجه تضمین جبرانی» باید تا یک ساعت پس از آغاز جلسه معاملات روز بعد پرداخت شود.
تبصره 2: افزایش «موقعیت‌های تعهدی باز» برای کارگزارانی که «اخطاریه افزایش وجه تضمین» دریافت کرده‌اند، پس از پرداخت «وجه تضمین جبرانی» امکان‌پذیر است.
ماده ۳۴) «اتاق پایاپای» فرآیند «به‌روزرسانی حساب‌ها» را بر اساس «قیمت تسویه روزانه» و به شرح زیر انجام میدهد:
1) در مورد «موقعیت‌های تعهدی باز» منتقل شده از روز قبل، تفاوت «ارزش بازار قرارداد» در روز معاملاتی جاری با «ارزش بازار قرارداد» در روز معاملاتی قبل، محاسبه و به حساب «کارگزار» منظور می‌شود؛
۲) در مورد «موقعیت‌های تعهدی باز» جدید، تفاوت «قیمت معامله» در «اندازه قرارداد» با «ارزش بازار قرارداد» در روز معاملاتی جاری محاسبه و به حساب «کارگزار» منظور می‌شود؛
3) در «بستن موقعیت» با معامله معکوس، تفاوت حاصل‌ضرب «اندازه قرارداد» در «قیمت معامله» معکوس با «ارزش بازار قرارداد» در روز معاملاتی قبل، محاسبه و به حساب «کارگزار» منظور می‌شود؛ و
۴) در صورتی که پس از انجام عملیات بند فوق «وجه تضمین اولیه» کارگزار از «حداقل وجه تضمین» کمتر شود، «اتاق پایاپای»، «اخطاریه افزایش وجه تضمین» را برای کارگزار مربوطه ارسال میکند.
ماده 35) «اتاق پایاپای» پس از اعلام «قیمت تسویه روزانه» باید تا پایان ساعات کاری همان روز، گزارش زیر را به‌منظور عمل به الزامات «وجه تضمین» به اطلاع «کارگزار» برساند که «کارگزار» موظف است در مهلت تعیین شده در ماده 33، نسبت به به‌روزرسانی حساب خود اقدام کند. گزارش «اتاق پایاپای» باید حداقل شامل اطلاعات زیر باشد:
۱ - تعداد «موقعیت‌های تعهدی باز» موجود «کارگزار» به تفکیک «مشتری»؛ ۲ - تعداد «موقعیت‌های تعهدی» بسته شده طی روز «کارگزار» به «تفکیک مشتری»؛ ۳ - تعداد «موقعیت‌های تعهدی» باز شده طی روز «کارگزار» به تفکیک «مشتری»؛ ۴ - میزان «وجه تضمین» موجود «کارگزار»؛ ۵ - میزان «وجه تضمین اولیه» مورد نیاز «کارگزار» به تفکیک مشتری؛ ۶ - «وجه تضمین جبرانی» «کارگزار» و «اخطاریه افزایش وجه تضمین» به تفکیک مشتری؛ و ۷ - «کارمزدهای معاملاتی».
ماده 36) نقل و انتقالات وجوه به منظور پایاپای حساب «کارگزار» توسط «بانک عامل» انجام می‌شود. «اتاق پایاپای» موظف است همزمان با ارسال گزارش نتیجه محاسبات پایاپای موضوع ماده 35 به «کارگزاران»، دستورالعمل کاهش/افزایش حساب‌ها را نیز به «بانک عامل» ارسال کند. «بانک عامل» باید پس از پایان مهلت «کارگزاران» در روز معاملاتی بعد، فهرست کارگزاران نکول کرده را تهیه و به اتاق پایاپای ارسال کند. «بانک عامل» تا انتهای روز کاری نسبت به انجام عملیات بانکی «به‌روزرسانی حساب‌ها» اقدام کند و «اتاق پایاپای» را از نتایج نقل و انتقال «حساب‌ها» مطلع کند.
ماده ۳۷) «اتاق پایاپای» موظف است پس از دریافت فهرست «کارگزاران» نکول‌کرده از «بانک عامل»، آن را به اطلاع ناظر «بورس» و «کارگزاران» برساند.
ماده 38) «کارگزار» مشمول ماده 37 باید ظرف یک‌ساعت، «سوابق مشتریان» خود را به «بورس» ارائه کند.
ماده ۳۹) ناظر «بازار آتی» پس از دریافت «سوابق مشتریان» موضوع ماده ۳۸، «موقعیت‌های تعهدی باز» «مشتریان» نکول‌کرده را می‌بندد و «کارگزار» مربوطه، مشمول «جریمه‌های» مقرر می‌شود. «کارگزار» نمی‌تواند طی دوره زمانی تعیین شده توسط «بورس»، «موقعیت‌های تعهدی» خود را افزایش دهد و «مشتریان» وی می‌توانند «موقعیت‌های تعهدی» خود را به «کارگزار» دیگری منتقل کنند.
ماده 40) اگر ناظر «بازار آتی» نتواند در «جلسه معاملات»، «موقعیت‌های تعهدی باز» «مشتریان» نکول‌کرده «کارگزار» را ببندد، در «بازار جبرانی» به این کار اقدام میکند.
تبصره ۱: ضوابط اجرایی «بازار جبرانی» به تصویب هیات‌مدیره «بورس» می‌رسد.
تبصره 2: اگر «بستن موقعیت‌های» «مشتریان» نکول‌کرده «کارگزار» در «بازار جبرانی» پوشش‌دهنده تعهدات وی نباشد یا «بستن موقعیت‌ها» مقدور نباشد، تعهدات «کارگزار» از محل «وثایق» وی نزد «اتاق پایاپای» کسر خواهد شد.
تبصره ۳: پس از سه بار تخلف موضوع ماده ۳۷، دسترسی «کارگزار» به سیستم معاملاتی قطع خواهد شد.
تبصره 4: فرآیند ذکر شده در ماده 37، ماده 38، ماده 39 و ماده 40 در مورد «اخطاریه‌های افزایش وجه تضمین» در ارتباط پرداخت «وجه تضمین اضافی» نیز مصداق دارد.
ماده ۴۱) «کارگزار» می‌تواند «موقعیت تعهدی باز» «مشتریان» خود را که به تعهدات خود بر اساس «قرارداد مشتری-کارگزار» عمل نکردهاند، پس از اعلان به ناظر «بورس» ببندد.
ماده 42) اگر «کارگزار» نتواند در « جلسه معاملات» نسبت به «بستن موقعیت‌های» آن دسته از «مشتریان» خود که به تعهدات خود عمل نکردهاند، اقدام کند، می‌تواند یک ساعت پیش از آغاز «جلسه معاملات» از «بورس» تقاضای تشکیل «بازار جبرانی» کند. تصمیم «بورس» مبنی بر راه‌اندازی یا عدم راه‌اندازی «بازار جبرانی» در پایان «جلسه معاملاتی» آن روز، نهایی تلقی می‌شود.
ماده ۴۳) در انتهای هر روز معاملاتی، «قیمت تسویه روزانه» براساس رویه زیر محاسبه می‌شود:
الف) «قیمت تسویه روزانه»، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده طی 30 دقیقه پایانی آخرین «جلسه معاملات» آن روز معاملاتی است؛
ب) اگر حجم معاملات در دوره زمانی بند الف کمتر از ۲۰درصد کل معاملات همان روز باشد، «قیمت تسویه روزانه»، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده طی یک ساعت پایانی آخرین «جلسه معاملات» آن روز معاملاتی است؛
ج) اگر حجم معاملات در دوره زمانی بند ب کمتر از 20درصد کل معاملات همان روز باشد، «قیمت تسویه روزانه» میانگین وزنی قیمت کل معاملات» روزانه « قرارداد» است؛
د) اگر در یک روز معاملاتی، «قراردادی» معامله انجام نشود، میانگین قیمت بهترین سفارش خرید و فروش ثبت شده در سامانه معاملاتی که در محدوده مجاز نوسان قیمت روزانه قرار داشته باشد، در لحظه اتمام آخرین «جلسه معاملات» آن روز، محاسبه و به عنوان «قیمت تسویه روزانه» در نظر‌گرفته می‌شود.
ماده 44) «قیمت تسویه روزانه» در «آخرین روز معاملاتی»، معادل قیمت پایانی «سهم پایه» در «بازار نقدی» در نظر‌گرفته می‌شود.
ماده ۴۵) اگر «کارگزار» مدعی وجود مغایرت در گزارش موضوع ماده ۳۵ باشد، باید موضوع را تا انتهای روز کاری به‌طور کتبی به «بورس» گزارش دهد. عدم ارائه گزارش طی مهلت مقرر به «بورس» به منزله تایید گزارش مربوطه و اسقاط حق اعتراض از سوی «کارگزار» است.
تبصره 1: حق اعتراض «کارگزار» مانع از عدم پرداخت وجوه تضمین اعلام شده توسط «اتاق پایاپای» در مهلت مقرر نمی‌شود.
ماده ۴۶) «کارگزار» باید «سوابق مشتریان» خود را به روش تعیین شده توسط «بورس» نگهداری و در صورت لزوم به بازرس دورهای «بورس» و سازمان ارائه کند.
تبصره
ماده ۴۷) «کارگزار» یک روز مهلت دارد پس از «بستن موقعیت» «مشتری»، مانده وجوه «مشتری» را پس از کسر تعهدات وی، پرداخت کند.
ماده 48) «کارگزار» باید حسب تقاضای «مشتری»، مازاد موجودی «مشتری» نزد «کارگزار» نسبت به «وجه تضمین» موردنیاز را به وی پرداخت کند.
تبصره ۱: «کارگزار» باید تسهیلاتی را فراهم آورد که حسب درخواست «مشتری»، مازاد موجودی وی نسبت به «وجه تضمین» مورد نیاز به صورت روزانه به «مشتری» پرداخت شود.
تبصره 2: «مشتریان» تا یک روز پیش از «آخرین روز معاملاتی» اجازه برداشت مازاد موجودی حساب خود را نسبت به «وجه تضمین‌های» تعیین شده توسط «کارگزار» دارند.
فصل ششم: تحویل سهم و تسویه نهایی
ماده 49) «قرارداد» پس از «آخرین روز معاملاتی»، وارد «دوره تحویل» می‌شود و طرفین «قرارداد» باید نسبت به طی فرآیند تحویل اقدام کنند.
تبصره ۱: چنانچه دارنده «موقعیت تعهدی باز» خرید یا فروش تصمیم به تحویل سهم بگیرد، طرف مقابل موظف به تحویل طبق ضوابط این دستورالعمل است.
ماده 50) «دوره تحویل» از روز کاری بعد از «آخرین روز معاملاتی» آغاز و تا پایان «ماه قرارداد» ادامه دارد.
ماده ۵۱) دارندگان «موقعیت تعهدی فروش» باز باید طی مهلت مقرر، «گواهی آمادگی تحویل» را توسط «کارگزار» مربوطه تحویل «اتاق پایاپای» دهند.
تبصره 1: اگر مدارک فوق در مهلت مذکور به «بورس» ارائه نشود، «قرارداد» بر اساس «قیمت تسویه روزانه» روز پایان «مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل»، «تسویه نقدی» شده و دارنده موقعیت تعهدی فروشی که طبق این تبصره «تسویه نقدی» شده است، مشمول جریمه‌های مقرر در «مشخصات قرارداد» می‌شود.
ماده ۵۲) دارندگان «موقعیت تعهدی خرید» باز، باید طی «مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل « توسط «کارگزار» مربوطه «گواهی آمادگی تحویل» را تحویل اتاق پایاپای دهند.
تبصره 1: اگر مدارک فوق در مهلت مذکور به «بورس» ارائه نشود، «قرارداد» بر اساس «قیمت تسویه روزانه» روز پایان «مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل»، «تسویه نقدی» شده و دارنده موقعیت تعهدی خریدی که طبق این تبصره «تسویه نقدی» شده است، مشمول جریمه‌های مقرر در «مشخصات قرارداد» می‌شود.
ماده ۵۳) پس از پایان مهلت ارائه «گواهی آمادگی تحویل»، «اتاق پایاپای» بر اساس اولویت زمانی خریدارانی را که می‌توانند «سهم پایه» را تحویل بگیرند و فروشندگانی را که می‌توانند «سهم پایه» را تحویل دهند، مشخص و به کارگزاران مربوطه اعلام میکند.
تبصره 1: قرارداد آن دسته از خریداران و فروشندگانی که علی‌رغم ارائه «گواهی آمادگی تحویل»، به دلیل عدم اعلام آمادگی تحویل از سوی طرف مقابل امکان تحویل ندارد، بر اساس «قیمت تسویه روزانه» روز پایان «مهلت ارائه گواهی آمادگی تحویل»، « تسویه نقدی» می‌شود.
ماده ۵۴) خریداران و فروشندگانی که در روزهای معاملاتی پس از مهلت ارائه «گواهی آمادگی تحویل» اقدام به باز کردن «موقعیت تعهدی» می‌کنند، باید «گواهی آمادگی تحویل» را نیز همزمان ارائه کنند. به هر ترتیب باز نمودن موقعیت تعهدی جدید طی دوره مذکور به منزله اعلام آمادگی تحویل «سهم پایه» است.
ماده 55) خریدارانی که «گواهی آمادگی تحویل» را ارائه کرده‌اند، حداکثر تا ساعت 12 اولین روز «دوره تحویل» باید «ارزش بازار قرارداد» در «آخرین روز معاملاتی» را به حساب «اتاق پایاپای» واریز و فیش واریزی را توسط «کارگزار» مربوطه به «اتاق پایاپای» ارائه کنند.
تبصره ۱: اگر وجه فوق در مهلت مقرر پرداخت نشود، «قرارداد» بر حسب «قیمت تسویه روزانه» «آخرین روز معاملاتی»، «تسویه نقدی» شده و دارنده «موقعیت تعهدی خریدی» که طبق این تبصره «تسویه نقدی» شده است، مشمول جریمه‌های مقرر در «مشخصات قرارداد» می‌شود.
ماده 56) دارندگان «موقعیت تعهدی فروش» در پایان «آخرین روز معاملاتی»، حداکثر تا ساعت 12 اولین روز «دوره تحویل» باید «وکالت انتقال» «سهم پایه» را توسط «کارگزار مربوطه» به «اتاق پایاپای» ارائه کنند.
تبصره ۱: اگر تعهدات موضوع این ماده طی مهلت مقرر انجام نشود، «قرارداد» بر حسب «قیمت تسویه روزانه» آخرین روز معاملاتی «تسویه نقدی» شده و دارنده «موقعیت تعهدی فروشی» که طبق این تبصره «تسویه نقدی» شده است، مشمول جریمه‌های مقرر در «مشخصات قرارداد» می‌شود.
ماده 57) «اتاق پایاپای» در دومین روز «دوره تحویل»، فرآیند «تسویه فیزیکی» را بین «خریداری» که «ارزش بازار قرارداد» را پرداخت و «فروشنده‌ای» که «وکالت انتقال» را ارائه کرده است، بر اساس اولویت زمانی انجام میدهد.
تبصره ۱: باقی‌مانده «موقعیت‌های تعهدی» تسویه نشده، بر اساس آخرین «قیمت تسویه روزانه»، «تسویه نقدی» می‌شوند.
ماده 58) اگر «آخرین روز معاملاتی» یا «دوره تحویل»، با توقف نماد معاملاتی «سهم پایه» در «بازار نقدی» مصادف باشد، همه «موقعیت‌های تعهدی باز» سهم بر اساس آخرین «قیمت تسویه روزانه»، «تسویه نقدی» می‌شود.
تبصره ۱: اگر بازگشایی نماد معاملاتی «سهم پایه» پس از توقف، بدون اعمال «دامنه نوسان قیمت» انجام گیرد، «دوره معاملاتی» قرارداد مذکور تا روز بازگشایی نماد «سهم پایه» در بازار نقدی تمدید می‌شود.
ماده 59) «جریمه‌های» مقرر از محل «حساب عملیاتی کارگزار» و در صورت عدم کفایت، از محل «وثایق کارگزار» نزد «اتاق پایاپای» کسر می‌شود. «کارگزار» موظف است حسب دستور «اتاق پایاپای» «جرایم» مربوطه را پرداخت کند.
فصل هفتم: «تعدیل قرارداد» با توجه به «اقدامات شرکتی»
ماده 60) «بورس» باید زمانی که نماد معاملاتی «سهم پایه» «قرارداد» در «بازار نقدی» بنا به هر دلیلی نظیر افزایش سرمایه و تقسیم یا تعدیل سود متوقف می‌شود، همه نمادهای معاملاتی «سهم پایه» مذکور را متوقف کند.
ماده ۶۱) «بورس» باید نماد قراردادهای «سهم پایه» را تا انتهای «جلسه معاملات» «روز موثر شدن اقدام شرکتی» «سهم پایه» یا روز انجام اولین معامله پس از توقفات دیگر بر روی «سهم پایه»، متوقف کند.
ماده 62) «بورس» در مواردی که شرکت اقدام به افزایش سرمایه میکند، تعدیلات لازم را در «اندازه قرارداد» و آخرین «قیمت تسویه روزانه» انجام میدهد.
ماده ۶۳) «بورس» در مواردی که شرکت سود نامتعارف تقسیم میکند (سود نامتعارف در «مشخصات قرارداد» تعریف می‌شود)، «آخرین قیمت تسویه روزانه» تعدیل میکند.
ماده 64) «بورس» باید پیش از آغاز «جلسه معاملات» روز بازگشایی، تعدیلات لازم را در «قرارداد» منظور کند.
ماده ۶۵) اگر «بورس» تشخیص دهد پس از بازگشایی نماد، احتمال افزایش ریسک نوسان قیمت در «بازار نقدی» وجود دارد، «اتاق پایاپای» از این اختیار برخوردار است که به محض توقف نماد، «اخطاریه افزایش وجه تضمین» را جهت پرداخت «وجه تضمین اضافی» به «کارگزاران» ارسال کند.
ماده 66) اگر نماد «سهم پایه» در «بازار نقدی»، بدون محدودیت دامنه نوسان «سهم پایه» بازگشایی شود، محدودیت «دامنه نوسان روزانه» تا انتهای «جلسه معاملات» روزی که اولین معامله بر روی نماد قراردادهای «سهم پایه» مذکور انجام شود، اعمال نمی‌شود.
ماده ۶۷) اگر شرکت اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده و انتشار حق تقدم کند، «اندازه قرارداد» و آخرین «قیمت تسویه روزانه» با توجه به فرمول‌های زیر تغییر میکند:
ماده ۶۸) اگر شرکت اقدام به افزایش سرمایه از محل سود انباشته کند، «اندازه قرارداد» و آخرین «قیمت تسویه روزانه» با توجه به فرمول‌های زیر تغییر میکند:
ماده 69) اگر شرکت ترکیبی از دو روش اشاره شده در ماده 67 و ماده 68 را به کار گیرد، «اندازه قرارداد» و آخرین «قیمت تسویه روزانه» با توجه به فرمول‌های زیر تغییر میکند:
تبصره ۱: اگر اندازه تعدیل یافته قرارداد شامل جزء اعشاری باشد، عدد حاصل باید‌گرد شود. اگر جزء اعشاری، نیم باشد،گرد به بالا خواهد شد.
ماده 70) اندازه همه قراردادهایی که پس از «اقدام شرکتی» و با «ماه سررسید» جاری منعقد می‌شوند، اندازه تعدیل‌یافته قرارداد محاسبه شده بر اساس مواد فوق خواهد بود.
ماده ۷۱) اگر مواعد تعیین شده در این دستورالعمل مصادف با روز تعطیل باشد، روز پس از تعطیل موعد موردنظر محسوب می‌شود.
فصل هشتم: کارمزدها و جرایم
ماده ۷۲) کارمزد «کارگزاری» و «بورس» به ازای «قرارداد» تعیین و در «مشخصات قرارداد» ذکر می‌شود.
ماده 73) همه «موقعیت‌های تعهدی باز» که وارد «دوره تحویل» می‌شوند، «کارمزد تحویل» تعلق می‌گیرد که توسط «بورس» تعیین و به «اتاق پایاپای» پرداخت می‌شود.
ماده ۷۴) «جریمه‌ها» در «مشخصات قرارداد» ذکر می‌شود و به اطلاع عموم می‌رسد.
ماده 75) در صورت نقض هر یک از مفاد این دستورالعمل توسط اشخاص ذی‌ربط، «بورس» موظف است بر اساس مقررات مربوطه به تخلفات آن‌ها رسیدگی یا حسب مورد مراتب را به مرجع ذی‌صلاح گزارش کند.
ارسال نظر