علی حبیب‌نیا‌ - هارمونی شاهمرادی

بخش اول

از تصمیماتی که مدیران‌واحدهای اقتصادی به منظور حداکثر ساختن ثروت سهامداران اتخاذ می‌نمایند، تصمیمات مربوط به تامین مالی بنگاه می‌باشد. این نوع تصمیم‌گیری‌ها مربوط به ساختار سرمایه و همچنین تعیین و انتخاب بهترین شیوه تامین مالی و ترکیب آن می‌باشد. از طرفی در نظام مالی اسلامی، گردآوری و تجهیز منابع مالی به دلیل حرمت ربا باید از طریق ابزارهای مالی بدون بهره انجام پذیرد، بدین منظور تشویق اسلام به مشارکت گسترده در سود یا مالکیت، به‌عنوان جایگزینی مناسب برای ابزارهای مالی مبتنی بر بهره محسوب

می‌گردد.

یکی از این ابزارهای نوین مالی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند که به عنوان ابزاری در بازار ثانویه شناخته می‌شوند و بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (ماده ۱- بند ۲۰)، به شرح زیر تعریف شده است:

«صندوق سرمایه‌گذاری نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک‌اند...»

در ایران نیز در مدت کوتاهی که از تاسیس و فعالیت این صندوق‌ها می‌گذرد استقبال قابل‌توجهی از سوی سرمایه‌گذاران صورت گرفته است که صدور و عرضه حدود یکصد‌هزار‌واحد سرمایه‌گذاری و رسیدن ارزش سرمایه‌گذاری صندوق‌ها به بیش از ۱۳۰‌میلیارد‌ریال تا پایان مرداد ماه ۸۷ را می‌توان دلیلی بر دید مثبت سرمایه‌گذاران نسبت به آنها به عنوان بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری دانست. البته چنین حالتی عمدتا به ویژگی‌های مثبت و مزایای این نهاد مالی مربوط می‌شود که مدیریت حرفه‌ای، تنوع‌سازی، صرفه‌جویی در مقیاس، نقدشوندگی بالا برخی از ویژگی‌های این ابزار مالی می‌باشد. در این مقاله سعی شده است که با بررسی مقایسه‌ای بین ابزارهای مالی موجود در ایران بر جایگاه و مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تاکید شود.

کلید واژه‌ها: صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، ابزارهای تامین مالی، Mutual Fund،

مقدمه

کارکردهای بازار سرمایه به عنوان بخشی از نیمرخ مالی اقتصاد ملی علاوه بر تامین مالی و سازوکارهایی که به تضمین ایمنی و افزایش نقدینگی ابزارهای تامین مالی می‌انجامد؛ در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، مدیریت خطر و به کارگیری ابزارهایی برای کاهش خطر نوسان‌های قیمتی، احتمال بازده منفی و بی‌اطمینانی بازار را نیز دربرمی‌گیرد.

وجود تنوع در ابزارهای مالی، از جمله عوامل موثر در ایجاد انگیزه برای مشارکت سرمایه‌گذاران در بازارهای متشکل سرمایه است. از

همین رو است که ابداعات و نوآوری‌های بسیاری در چند دهه گذشته در این بازارها صورت گرفته است. با این حال به دلیل وابستگی و ارتباط بسیار نزدیک بازارهای مالی با یکدیگر، سرمایه‌گذاری در این بازارها همچنان پرخطر جلوه می‌کند. از جمله ابزارهای مالی که با هدف جمع‌آوری وجوه از سرمایه‌گذاران و اختصاص آن‌ها به خرید انواع اوراق بهادار به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، بهره‌گیری از صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس و تامین منافع برای سرمایه‌گذاران و کسب سود ابداع شده، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است.

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، شرکتی است که منابع مالی خود را از محل سرمایه‌گذاری تعداد زیادی سرمایه‌گذار تامین کرده و آن‌ها را در سهام، اوراق قرضه، ابزارهای بازار پول یا دیگر اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کند. ویژگی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به قرار زیر هستند:

سهام صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به طور مستقیم از صندوق یا کارگزار صندوق خریداری می‌شود و سرمایه‌گذار نمی‌تواند آن‌ها را در یک بازار دست دوم به سرمایه‌گذاران دیگر واگذار کند، قیمتی که سرمایه‌گذار برای هر سهم صندوق می‌پردازد برابر با ارزش خالص دارایی Net Asset Value (NAV) سهام به علاوه کارمزدهایی است که در موقع خرید تعیین می‌شود.

ارزش سهام صندوق برابر ارزش خالص دارایی‌های آن می‌باشد که معادل ارزش دارایی‌ها منهای بدهی‌های صندوق تقسیم بر تعداد سهام صندوق می‌باشد و با اصطلاح NAV معروف می‌باشد. سهام هر صندوق با ارزش NAV نشان داده می‌شود این ارزش تغییر می‌کند و دائما در نوسان می‌باشد. علت نوسان این است که دارایی‌های صندوق مدام تغییر قیمت پیدا می‌کنند.

هنگامی که شما سهام صندوق را می‌خرید مبلغی که پرداخت می‌کنید برابر NAV جاری سهام و هزینه دلالی اولیه (front-end load) می‌باشد و هنگامی که سهام صندوق را می‌فروشید، مبلغ دریافتی شما برابر NAV جاری سهام منهای هزینه دلالی نهایی (back-end load) می‌باشد.

سهام صندوق سرمایه‌گذاری مشترک قابل بازخرید است؛ به عبارت دیگر، سهامداران می‌توانند سهام خود را به صندوق یا کارگزار صندوق بازگردانند. قیمت بازخرید هم تقریبا معادل ارزش خالص دارایی هر سهم، منهای کارمزدهای تعیین شده مانند کارمزد بازخرید است.

به طور معمول، فروش سهام صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به طور پیوسته ادامه دارد. مدیریت پرتفوی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به طور معمول برعهده مدیران با تجربه‌ای است که به همواره مشاوران سرمایه‌گذاری، وظیفه خرید و فروش اوراق بهادار و انتخاب ترکیب بهینه را انجام می‌دهند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، بر پایه راهبردهای مختلف سرمایه‌گذاری که انتخاب می‌کنند، شکل‌های گوناگونی به خود

می‌گیرند و طبعا ریسک، نوسان و هزینه‌های سرمایه‌گذاری متفاوتی نیز دارند.