رکوردهای جدید تغییر ارزش پرتقوها در بورس تهران
گروه بورس - محاسبه تغییر ذخیره ارزش یا همان مابه‌التفاوت «بهای تمام شده سرمایه‌گذاری‌های پایان دوره به ارزش روز» شرکت‌ها از دغدغه‌های همیشگی حسابرسی شرکت‌های بورسی به شمار می‌رود.
این شاخص برای شرکت‌هایی معنا پیدا می‌کند که سبدی از دارایی‌ها (سهام، ملک و ...) را در اختیار دارند که ارزش این سبد هم متغیر است.
محاسبه این شاخص از آنجا دارای اهمیت است که در نظر گرفتن یا نگرفتن آن در پاره‌ای موارد می‌تواند اثرات متفاوتی روی وضعیت سهام شرکت‌ها بگذارد.

به بیان ساده‌تر اگر رقم این کاهش بیشتر یا کمتر از مقدار واقعی خود لحاظ شود، می‌تواند در درجه اول به وضعیت سهام شرکت در بورس لطمه بزند و در مرحله بعدی سهامداران را متضرر کند.
این که چه زمانی باید میزان کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌ها را با اهمیت تلقی کرد و آن را به عنوان ذخیره کاهشی در صورت‌های مالی وارد کرد مساله‌ای است که محل اختلاف نظر حسابداران به شمار می‌رود.
در پاره‌ای موارد دیده شده که میزان کاهش ارزش پرتفوی شرکتی ملموس بوده، ولی نظر حسابرس به شکلی بوده که میزان کاهش را در حساب‌ها اعمال نکرده و در نتیجه شرکت سود واهی تقسیم کرده و در سال بعد با مشکل جدی مواجه شده است.
در عین حال مواردی نیز در بین شرکت‌های بورسی دیده شده که به هر دلیلی به دنبال اعمال ذخیره در حساب‌های خود هستند که البته این حالت محافظه‌کارانه نیز باعث تقسیم نشدن سود واقعی میان سهامداران می‌شود.
شرکت‌های سرمایه‌گذاری از آنجا که دارای سبدی از انواع دارایی‌ با ارزش متغیر هستند، در نظر گرفتن این شاخص برای آنها مطرح می‌شود.
در گزارش پیش رو نظر سه نفر از حسابرسان خبره بازار سرمایه در مورد «ذخیره کاهش ارزش» شرکت‌ها و چالش‌های محاسبه آن آورده شده است.
همچنین جداول ارائه شده در این گزارش در دو بخش جداگانه جدول «کاهش ارزش پرتفوی به بهای تمام شده» و «افزایش ارزش پرتفوی به بهای تمام شده» تنظیم شده است.
میزان کاهش‌ها و افزایش‌های آمده در این جداول براساس آخرین اطلاعات منتشره از سوی شرکت‌ها محاسبه شده است.
حال این که ارقام آورده شده در این جداول تا چه حد برای حسابرسان شرکت‌های مزبور دارای «اهمیت» است، مساله‌ای است که می‌توان در عملکرد آینده شرکت‌ها آن را مشاهده کرد.رییس شورای‌عالی انجمن حسابداران خبره ایران، گرفتن ذخیره کاهش ارزش را یکی از اصول اولیه حسابداری برشمرد و گفت: محاسبه ذخیره کاهش ارزش برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه و بلندمدت مورد استفاده قرار می‌گیرد که هر کدام نیز دارای روش‌های خاص خود است.
دکتر هوشنگ خستویی ادامه داد: در مورد سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت، اگر عدد بهای تمام شده در مقایسه با ارزش روز در رده پایین‌تری باشد، شرکت موظف به گرفتن ذخیره کاهش ارزش است.
وی اضافه کرد: ذخیره کاهش منظور شده تا زمانی در حساب‌‌ها باقی می‌ماند که ارزش روز بازار به بهای تمام شده نزدیک شود و درنهایت هم‌تراز شود.
پیچیدگی ذخیره بلندمدت‌ها
وی درباره نحوه محاسبه ذخیره کاهش برای سرمایه‌گذاری‌ها بلندمدت گفت: محاسبه ذخیره کاهش برای این قبیل سرمایه‌گذاری‌ها دارای پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های خاص خود است، ولی روند عمومی به این شکل است که اگر بهای تمام شده به صورت دائمی کاهش داشته باشد برای تک‌تک سرمایه‌گذاری‌ها به صورت جداگانه ذخیره کاهش را در نظر می‌گیریم.
خستویی به دستورالعملی که سازمان حسابرسی در سال 83 در مورد نحوه محاسبه ذخیره برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تدوین کرده اشاره کرد و گفت: سازمان حسابرسی به عنوان مرجع استانداردگذار در این زمینه رهنمودی دارد به این شکل که وقتی مشاهده شد که کاهش ارزش دائمی است، ارزش ذاتی را جایگزین ارزش آتی می‌کنیم. یعنی بهای تمام شده را با ارزش ذاتی مقایسه می‌کنیم و در صورتی که ارزش ذاتی کمتر از بهای تمام شده بود، ذخیره کاهش را در نظر می‌گیریم.وی خاطرنشان کرد: این روش محاسبات طی سال‌های اخیر برای بسیاری از شرکت‌های بزرگ مورد استفاده قرار گرفته است. اما در کنار راحت‌تر کردن فرآیند محاسباتی، دارای نقایص و ایراداتی نیز هست.
وی در توضیح بیشتر گفت: در این روش از آنجا که ارزش ذاتی سهم در محاسبات دخیل است برای تعیین میزان مالیات با مشکل مواجه می‌شویم. درواقع این روش در انطباق با قوانین ما دارای کاستی است و توصیه می‌شود که چندان مورد استفاده قرار نگیرد.
اهمیت اصل «اهمیت»
این حسابرس معتمد بورس در نظر گرفتن اصل «اهمیت» در حسابرسی صورت‌های مالی شرکت‌ها را بسیار مهم خواند و ادامه داد: در هنگام بررسی حساب‌ها برای اعمال ذخیره باید توجه کرد که میزان کاهش مشخص شده تا چه حد قابل اتکا است که بتوان آن را به عنوان کاهش در نظر گرفت.
وی ادامه داد: باید سطح اهمیت را با دقت مورد بررسی قرار داد تا بتوان ذخیره مناسبی را در نظر گرفت.
ابهام در کاهش ارزش دایمی
از سوی دیگر منصور شمس احمدی، یک عضو جامعه حسابداران رسمی ایران نیز تعیین میزان ذخیره برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت را دشوار خواند و گفت: برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت بر کاهش دایمی ارزش بازار تاکید می‌شود، در حالی که تفسیر این کاهش دایمی خود از جمله مسائل بحث‌برانگیز به شمار می‌رود.
وی تصریح کرد: تغییر‌پذیری مفروضات برای تعیین مقدار دقیق ذخیره، محاسبات را مشکل می‌کند.
انحراف اندک مساوی ضرر سهامداران
«شمس احمدی»، متضرر شدن سهامداران شرکت‌هایی که ذخیره کاهش آنها به درستی محاسبه نمی‌شود را یکی از تبعات این امر برشمرد و گفت: احتساب ذخیره بیشتر از چیزی که باید در نظر گرفته شود هم روی سودآوری و هم بازدهی شرکت اثر نامطلوبی می‌گذارد.
از سوی دیگر اگر ذخیره کم‌ در نظر گرفته شود، نتیجه این است که سود واهی تقسیم می‌شود.
وی این گونه نتیجه‌گیری کرد: نتیجه هر یک از دو حالت گفته‌شده، متضرر شدن سهامداران است. بنابراین ضروری است که محاسبات و نحوه تعیین این ذخیره معقول و براساس محاسبات تغییرپذیر باشد.
امکان دستکاری اطلاعات!
این حسابرس معتمد بورس، امکان دستکاری اطلاعات و مفروضات اولیه را دور از ذهن ندانست و ادامه داد: از آنجایی که حسابرس در تعیین میزان ذخیره از اطلاعات و مفروضات اولیه‌ای که از سوی خود شرکت‌ها تهیه می‌شود، استفاده می‌کند بنابراین ممکن است اطلاعات طوری تنظیم شوند که میزان ذخیره را کمتر یا بیشتر از مقدار واقعی خود نشان دهند.
وی تاکید کرد: در اینجا دقت کارشناسان و حسابرسان برای اینکه بتوانند میزان دقیق ذخیره را برآورد کنند باید روی صحت و سقم مفروضات اولیه متمرکز باشد.
وی همچنین معضل کمبود متخصصان و حسابرسان حرفه‌ای برای محاسبه میزان دقیق ذخیره سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت را اساسی خواند و گفت: حسابرسان در هنگام تعیین ذخیره باید برآورد دقیقی از وضعیت صنعت، سودآوری آینده، تغییرات تورم، نرخ ارز و ... شرکت موردنظر داشته باشند تا بتوانند برآورد مناسبی از میزان ذخیره داشته باشند.
امسال، سال اوج ذخیره
اما «عباس هشی»، عضو شورای‌عالی جامعه حسابداران رسمی، امسال را سال اوج ذخیره گرفتن برای شرکت‌های بورسی دانست و گفت: در چهار سال اخیر شاهد تداوم کاهش ارزش سهام شرکت‌ها هستیم و این امر برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری که دارایی‌ آنها عمدتا سهام است، تبدیل به مساله حادی شده است. وی ادامه داد: بروز این حالت سبب شده که مدیران شرکت‌ها از یک طرف ملزم به رعایت استانداردهای حسابرسی برای گرفتن ذخیره کاهش ارزش باشند و از سوی دیگر سهامداران نیز انتظار سود دارند. وی تصریح کرد: امسال هم به نوعی سال اوج ذخیره گرفتن برای شرکت‌های بورسی به حساب می‌آید. امسال تمام شرکت‌های سرمایه‌گذاری که سال مالی آنها پایان شهریور، آذر و اسفند ماه است با مشکل ایجاد کاهش ذخیره ارزش روبه‌رو هستند و این امر باعث کاهش سود‌آوری آنها می‌شود. حتی اگر این امر باعث کاهش سودآوری نشود به عنوان بند شرط گزارش حسابرس می‌آید که قطعا تاثیر منفی روی تقسیم سود شرکت‌ها دارد.
جای خالی مدیران اجرایی در کمیته‌های تدوین استاندارد
«هشی» با اشاره به دشوار و پیچیدگی در تعیین میزان دقیق ذخیره به خصوص در سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت گفت: از سوی دیگر جای خالی استانداردهایی که بتوانند از جامعیت کافی برخوردار باشند، بسیار احساس می‌شود. در حال حاضر کمیته تدوین استانداردها که در سازمان حسابرسی قرار دارد، بیشتر متکی به مباحث تئوری است. در حالی که ضروری است در کمیته استاندارد، مدیران مالی بخش‌های مختلف صنعت حضور داشته باشند. وی ادامه داد: سازمان بورس هم به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه و نهادی که باید حامی حقوق سهامداران باشد، کمیته تدوین استاندارد این سازمان را راه‌اندازی کرد. اما ترکیب اکثریت اعضای این کمیته در واقع همان افرادی هستند که در کمیته تدوین استانداردهای سازمان حسابرسی حضور دارند.
وی خاطرنشان کرد: جامعه حسابداران رسمی هم کمیته تدوین استانداردهایی دارد که جالب است بدانید اعضای این کمیته نیز بی‌شباهت با اعضای دو کمیته قبلی (سازمان حسابرسی و سازمان بورس) نیستند.
وی حضور اشخاص واحد در این کمیته را یکی از نقاط ضعف آن دانست و گفت: حضور عده‌ای خاص در سه بلندگو زمینه را برای کسب تجربه و استفاده از نیروهای باتجربه‌تر محدود می‌کند. در نتیجه ضروری است که از نظرات نهادها و شرکت‌هایی که مدیران باتجربه را در خود دارند، بهره گرفت.