روزهای پاییزی در بورس
دنیای اقتصاد- بورس اوراق بهادار روز گذشته در حالی که با ضعف عمومی روند معاملات مواجه بود، در مقابل دومین دور عرضه سهام فولاد مبارکه که سومین عرضه بلوکی در هفته جاری بود، بدون برخورداری از نقدینگی و انگیزه کافی، تنها نظاره‌گر نمادهای تخصیص یافته به این ۴ بلوک ۵درصدی فولاد مبارکه باقی ماند که ۱۸۰ دقیقه منتظر پیشنهاد خریداران بود.

کو خریدار؟
۱۲۳۲میلیارد تومان «فولاد» ۱۸۰ دقیقه روی تابلو
گروه بورس - خرد شدن بلوک 20درصدی فولاد مبارکه اصفهان در 4 بلوک 5درصدی نیز نتوانست منجر به خرید بلوک‌های 308میلیارد تومانی شود.
نماد این چهار بلوک که از ساعت ۱۰ صبح برای انجام معامله بازگشایی شد، در نهایت به سرنوشت دچار شد و تا پایان وقت معاملات بدون خریدار باقی ماند.
اولین دلیل عدم انجام این معامله، یکسان بودن شرایط بلوک 20درصدی با بلوک‌های 5درصدی بود. زیرا در حالتی که بلوک 20درصدی که ارزش حداقل یک کرسی هیات‌مدیره را دارد، در قیمت 380 تومان بدون خریدار می‌ماند.
قطعا بلوک‌های ۵درصدی که بلوک خرد محسوب می‌شوند، باید در قیمتی کمتر از ۳۹۰ تومان عرضه می‌شدند یا شرایط عرضه از نقد به نقد و اقساط تغییر پیدا می‌کرد.
از سوی دیگر یکی از اشتباهات سازمان خصوصی‌سازی در عرضه بلوک 20درصدی و بلوک‌های 5درصدی فولاد مبارکه، تعجیل در عرضه سهام بدون برآورد خریداران احتمالی بود.
روال عرضه سهام عمده در بورس تهران به گونه‌ای است که فروشندگان به دلیل نقد شوندگی پایین سهام در بورس پیش از عرضه عمده سهام اقدام به مذاکره و قطعی کردن معامله با حداقل یک خریدار احتمالی می‌کنند. چرا که در صورت عدم انجام این کار و به فروش نرفتن بلوک عرضه شده موقعیت شرکت در معرض عرضه و شرکت عرضه کننده در بورس می‌تواند با افت شدید مواجه شود.
حال در این شرایط سازمان خصوصی‌سازی که تصمیم به عرضه 1232 و چهار بلوک 308میلیارد تومانی داشته است بدون بازاریابی و ارزیابی وجود خریدار احتمالی، اقدام به عرضه می‌کنند که در نتیجه آن به دلیل عدم انجام معامله سهام شرکت عرضه شده نیز در بورس با افت و تشکیل صف فروش مواجه می‌شود.


از سوی دیگر به نظر می‌رسد دولت به عنوان مالک اصلی شرکت فولاد مبارکه باید نسبت به واگذاری یا در اختیار داشتن مالکیت و مدیریت این شرکت تصمیم‌گیری کند و پس از این بررسی در صورت تمایل به واگذاری نسبت به ارزش‌گذاری اقدام کند. این بررسی می‌تواند دو نتیجه مهم در پی داشته باشد: اول این که دولت می‌تواند ارزشی را برای این بلوک تعیین کند که در صورت به فروش رفتن، بحث حراج بیت‌المال مطرح نباشد و خریداران نیز با بررسی تمام جوانب از جمله ارزش مدیریتی بزرگ‌ترین فولادساز داخل نسبت به خرید آن اقدام کنند.
جدای از تحلیل‌‌های گروه بورس
سایر خبرگزاری‌ها نیز دیروز گزارش‌های همسویی نسبت به وقایع واگذاری طی هفته جاری بازار داشتند.
ایسنا نوشت: در هفتم آذر ماه با وجود این‌که سهام فولاد مبارکه در چهار بلوک پنج‌درصدی عرضه شد، اما باز هم نتوانست طلسم نافرجام ماندن پی در پی معاملات را بشکند.
دیروز در دور دوم معامله فولاد مبارکه که با ارزش تقریبی هر بلوک 300‌میلیارد تومان در بورس عرضه شد، اما باز هم ناکام ماند.
در روزهای گذشته هر یک از فعالان بازار حجم قابل توجه معامله، شرایط یکجا و نقد را از دلایل انجام نشدن معامله فولاد مبارکه دانسته و معتقد بودند که این حجم زیاد قطعا با خریداری مواجه نخواهد بود.
حال باید پرسید با وجود این‌که امروز این بلوک‌ها کوچکتر شده‌اند، دیگر چه بهانه‌ای برای معامله نشدن این سهام وجود داشت؟
شاید صحبت‌های مدیرعامل شرکت بورس درست از آب درآمد، زیرا او معتقد بود عرضه ۲۰‌درصدی فولاد مبارکه به صورت یکجا ممکن است به نقدینگی بازار فشار وارد کند.
همچنین به دلیل اینکه اعلام شده بود سهام این شرکت در آینده به صورت نقد و اقساط عرضه خواهد شد، ممکن است کسانی ‌که قصد خریداری آن را دارند، درخواست خود را در مراحل بعدی و برای خرید به صورت نقد و اقساط به تعویق بیاندازند.
پس حال باید منتظر ماند و دید دور سوم معاملات چه زمانی خواهد بود و این سناریو و یا بازی‌های نافرجام چه زمانی پایان می‌یابد؟ و آیا در دور بعدی دوباره معاملات نقدی خواهد بود یا شرایط معاملات تغییر پیدا می‌کند؟ پایگاه اطلاع‌رسانی بازار سرمایه نیز دیروز اعلام کرد که سازمان خصوصی سازی هنوز برنامه‌ خود را برای عرضه بلوکی سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان اعلام نکرده است.
قرار است این سازمان شنبه هفته آینده دو بلوک 10درصدی سهام شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) را در بورس اوراق بهادار تهران عرضه کند.
اما تحلیل‌گران بازار سرمایه از فرجام سه عرضه بلوکی در هفته جاری تحلیل‌های متفاوت ارائه می‌کنند.
گرانفروشی دولتی
یک کارشناس بازار سرمایه گرانفروشی دولت را یکی از عوامل اصلی ناموفق بودن عرضه‌های بلوکی برشمرد و گفت: سازمان خصوصی‌سازی باید به فکر خریداران سهام شرکت‌هایی که عرضه بلوکی آنها را انجام می‌دهد نیز باشد.
علی لطفی افزود: تعیین قیمت مناسب و پرهیز از گران‌فروشی از راهکارهای اولیه‌ای است که اگر دولت آن را در راس برنامه واگذاری‌های خود قرار دهد، قطعا موفقیت عرضه‌ها در سطح مطلوب‌تری قرار می‌گیرد.
وی یکی از مصداق‌های گران‌فروشی دولتی را در زمان عرضه به سهام شرکت ملی مس ایران مربوط دانست و ادامه داد: در عرضه بلوک ۲۰درصدی ملی مس، بازار مشاهده کرد که دولت یک ساعت قبل از واگذاری نماد این شرکت را برای تعدیل مثبت متوقف کرد و به این ترتیب قیمت پایه سهم را بالا برد. طبیعی است که این قبیل رفتار اعتماد بازار را نه تنها به سهام عرضه شده کم می‌کند، بلکه اعتماد به خصوصی‌سازی را نیز دچار خدشه می‌کند. وی تصریح کرد: سازمان خصوصی‌سازی نباید امیدوار باشد که بخش‌خصوصی دچار اشتباه شود تا به این ترتیب سهام عرضه شده از سوی این سازمان به فروش رود.
تعریف حمایت‌های بعد از واگذاری
لطفی، کمبود اعتماد و اطمینان کافی در بازار نسبت به عرضه‌های سهام اصل«۴۴» را یکی از دلایل اساسی خواند و گفت: دولت باید شرایطی را فراهم کند که عرضه‌های اصل «۴۴» بعد از واگذاری دستخوش نوسان‌های آتی نشوند.
وی تاکید کرد: دولت باید اعتماد لازم را به بازار در خصوص حمایت از سهام واگذار شده بدهد. به طور مثال نباید بلافاصله بعد از واگذاری سهام معدنی‌ها بحث حق بهره‌برداری و بهره مالکانه معادن را مطرح کند.
بازاری کوچک برای سهامی بزرگ!
وی کم عمق بودن بازار را نیز بی‌اثر ندانست و ادامه داد: بازار سرمایه که طی دو سال اخیر با کمبود شدید نقدینگی نیز مواجه است، قطعا نمی‌تواند این حجم از واگذاری‌ها را در خود جذب کند.
وی تبدیل شدن شیوه عرضه از نقد به اقساط را کاراتر خواند و گفت: اگر نحوه عرضه از نقد به اقساط یا به صورت نقد و اقساط انجام شود، بخش‌خصوصی رغبت و تمایل بیشتری برای مشارکت در خرید سهام شرکت‌های دولتی از خود نشان خواهد داد.
بلوک‌های کوچک، جایگزینی برای بلوک‌های بزرگ
این کارشناس بازار عرضه سهام به شکل بلوک‌هایی با درصد کوچکتر را موفق‌تر از بلوک‌های بزرگ، عنوان کرد و ادامه داد: وقتی بلوک‌ها به شکل خرد عرضه شوند، خریداران با سرمایه کمتر نیز می‌توانند نسبت به در اختیار گرفتن بخشی از سهام عرضه شده امیدوار باشند.
وی افزود: عرضه سهام به شکل خرد باعث ایجاد رقابت در میان خریداران و تشویق آنها به مشارکت در فرآیند خصوصی‌سازی می‌شود.
ضرورت توجه به وضعیت بازار
لطفی، توجه به جو کلی بازار و وضعیت شاخص را تصمیم‌گیری سازمان خصوصی‌سازی برای عرضه‌های بلوکی اثرگذار دانست و گفت: سازمان خصوصی‌سازی باید دقت کند اگر وضعیت بازار خوب نیست، بالطبع نباید به عرضه سهام آن هم به شکل بلوک‌های با درصد بالا و نقد اقدام کند.
وی ادامه داد: عرضه سهام در زمانی که بازار روند مثبتی دارد و جو خوشبینی در آن حاکم است، باعث عرضه هرچه بهتر و بالطبع موفقیت خصوصی‌سازی می‌شود.
عدم برنامه‌ریزی برای شرکت‌های استراتژیک
هادی بیدختی، کارگزار بورس اوراق بهادار نیز با اشاره به اینکه نمی‌توان برای این قبیل معاملات، انتظار خریدار و متقاضی داشت، به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: برای واگذاری شرکت‌های استراتژیک مشمول اصل ۴۴ که تاکنون بخش‌خصوصی اجازه ورود به آنها را نداشته، باید برنامه‌ریزی لازم از قبل انجام شود.
وی افزود: حدود 20درصد سهام این شرکت‌ها در دست دولت باقی می‌ماند، 40درصد به سهام عدالت واگذار می‌شود و از 40درصد باقیمانده، پنج‌درصد برای کشف قیمت در بورس عرضه می‌شود. در این فرآیند برای 40درصد سهام عدالت هر استان به طور مجزا تصمیم‌گیری می‌کند و سهام خرد به شناور تبدیل می‌شود که این سهام به دلیل تقسیم مدیریتش، سهام استراتژیک نیست.
تکلیف اداره شرکت؟
هادی بیدختی ادامه داد: اما برای 35درصد باقیمانده، دولت و سازمان خصوصی‌سازی باید به گونه‌ای عمل کنند که برای شرکت،
اداره کننده مناسبی پیدا کنند. آنها باید قبل از عرضه سهام یاد شده، مدیر واقعی و توانای صنعت را پیدا کنند. اگر قرار باشد این ۳۵درصد نیز خرد شود، تکلیف اداره کننده شرکت چه خواهد بود؟
این کارگزار بورس سپس گفت: اگر قرار است برای خرید کنسرسیومی تشکیل شود، باید برنامه‌ها اعلام و بررسی شود، حتی ممکن است سه یا چهار کنسرسیوم تشکیل شود. باید مشکلات موجود شناسایی شود، اگر مشکل نقدینگی وجود دارد، دولت باید کمک کند و اگر مشکل سیاست‌های اقتصادی دولت است، باید در این زمینه وارد مذاکره شوند و پس از شناسایی مشکلات، شرایط برای جذب دو یا سه مشتری فراهم شود و سپس آگهی عرضه را منتشر کرد.
وی افزود: اگر پس از درج آگهی، مشتری دیگری نیز پیدا شد باید شرایط آنها را نیز بررسی کرد.
چوب حراج نزنید
بیدختی در ادامه گفت: اگر دولت نگران برنامه‌های شرکت است، باید با خریداران از قبل مذاکره کند و هماهنگی لازم را انجام دهد و نباید به یک شرکت استراتژیک، چوب حراج زد، زیرا عدم انجام معامله‌هایی از این قبیل، ابهامات ناحقی به بازار وارد می‌کند.
این کارگزار سپس گفت: ظاهر قضیه این است که بازار نقدینگی ندارد، اما گزارش‌های موجود از بالا بودن نقدینگی بخش‌خصوصی، این مطلب را رد می‌کند.
از سوی دیگر، عنوان می‌شود قیمت‌ها غیرعادی است، در صورتی که بعضی از قیمت‌ها مناسب است.
کمیابی علم قیمت‌گذاری
غلامرضا اسلامی‌بیدگلی، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد بازار سرمایه در پاسخ به سوال بورس‌نیوز مبنی بر اینکه آینده روند خصوصی‌سازی و واگذاری‌ها را پس از عرضه ناموفق سهام شرکت‌های فولاد مبارکه و ایرالکو طی این هفته چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: عرضه سهام شرکت‌ها به صورت‌های مختلف و به شکل‌های بلوکی و عمومی‌نشان از بی تجربگی و واگذاری آزمون و خطای مسوولان دارد، درحالی که این امر کاملا مشخص و علمی‌است.
وی با اشاره به اینکه رویه خصوصی‌سازی در یک زمان به شکست می‌انجامد، گفت: خصوصی‌سازی یک فرآیند است و نباید آن را به دست یک‌سازمان به نام ‌سازمان خصوصی‌سازی سپرد.
اسلامی‌بیدگلی افزود: اصولا ایجاد‌سازمانی به نام‌سازمان خصوصی‌سازی و تهیه اساسنامه برای آن کاملا اشتباه بوده است و تا زمانی که مفهوم خصوصی‌سازی برای مسوولان به عنوان یک فرآیند شناخته نشود، راه به جایی نخواهند برد.
وی همچنین شیوه قیمت گذاری سهام شرکت‌ها را غلط دانست و اظهارداشت: در تمامی‌موارد همچون عرضه سهام فولاد‌مبارکه، فولاد خوزستان، سینا و... قیمت‌گذاری‌ها اشتباه صورت گرفته است و تا زمانی که تغییرات قیمت‌ها ناگهانی افت و خیز داشته باشد، نمی‌توان امیدی به فروش سهام شرکت‌ها و از طرف دیگر استقبال سهامداران عمده و جزء در بازار سهام داشت.
اسلامی‌بیدگلی عنوان داشت: اموالی که هم‌اکنون و طی چند سال گذشته از طریق‌سازمان خصوصی‌سازی واگذار می‌شود، از آن مردم است و نباید آنها را ارزان فروخت.
وی با بیان این مطلب که فرآیند خصوصی‌سازی و قیمت‌گذاری سهام شرکت‌ها، یک علم است، گفت: در طول یک‌سال، هزاران پایان نامه درخصوص آن نوشته می‌شود که متاسفانه هیچ‌یک از مسوولان به این علم اشراف نداشته و حتی حاضر نیستند از تحقیقات به دست آمده از سوی استادان این رشته نیز استفاده کنند.
از سوی دیگر، خبرگزاری ایسنا نیز این موضوع روز را پیگیری کرد. اسماعیل فرقی، کارگزار بورس به ایسنا گفت: به دلیل اینکه قیمت تابلوی سهام فولاد مبارکه ۳۲۰‌تومان و قیمت پایه هر سهم بلوکی ۳۹۰‌تومان است، شرکت سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی حاضر به شرکت در این مزایده نشد.
به اعتقاد وی، در صورتی‌که شرایط معامله تغییر کرده و به صورت نقد و اقساط انجام شود، با توجه به جو روانی بازار باز‌هم با استقبال روبه‌رو نمی‌شود.
بنابراین به دلیل عدم موفقیت مرحله دوم عرضه بلوکی فولاد و تجربه مس بهتر است ‌سازمان خصوصی‌سازی قبل از عرضه شرایط و موقعیت بازار را سنجیده و با شرایط متناسب با بازار اقدام به عرضه سهم کند؛ اگرچه ممکن است شرایط عرضه تغییر کرده و برای جذب خریداران با شرایط نقد و اقساط صورت گیرد، ولی در آن زمان نیز باید موقعیت بازار سنجیده و سپس نسبت به این عرضه اقدام شود.
شکست عمدی
یک کارشناس ارشد بازار سرمایه که نخواست نامش عنوان شود نیز به «دنیای‌اقتصاد» در این زمینه گفت: به نظر می‌رسد که همه‌برنامه‌ها به نحوی بوده است که این عرضه با شکست روبه‌رو شود، زیرا وقتی سازمان خصوصی‌سازی می‌داند که برای بلوک هزارمیلیارد تومانی خریداری وجود ندارد، چرا عرضه می‌کند؟ چرا هنگامی که در بازار صف‌های ۱۰۰میلیونی خرید ایجاد می‌شود، عرضه‌ای صورت نمی‌گیرد؟
وی افزود: بازار هنوز تحت‌تاثیر شوک عرضه ملی مس به سر می‌برد و خریداران ملی مس همه از خرید خود پشیمان هستند، بنابراین با توجه به شرایط فعلی بازار از عوامل متعددی متاثر است و همچنین وضعیت نامناسب بانک‌های دولتی دیگر برای خرید سهام فولاد مبارکه انگیزه و نقدینگی لازم وجود ندارد.
بهره‌گیری از دانش شرکت‌های «تامین سرمایه»
از سوی دیگر رضا بختیاری، معاون سرمایه‌گذاری‌های شرکت سرمای‌گذاری ایرانیان، خلا شرکت‌های مستقل و حرفه‌ای مالی همانند شرکت‌های «تامین سرمایه» را در عرضه‌های بلوکی بسیار مهم دانست و ادامه داد: سازمان خصوصی‌سازی به تنهایی نمی‌تواند فرآیند عرضه و قیمت‌گذاری سهام شرکت‌های دولتی را انجام دهد، بلکه ضروری است از مهارت و دانش شرکت‌های تامین سرمایه بهره‌گیری کند.
وی خاطرنشان کرد: باید ارزیابی و برآورد قیمت سهام شرکت‌های مشمول واگذاری توسط واحدهای تخصصی شرکت‌های تامین سرمایه انجام شود تا بتواند هم قابل اتکا برای خریداران باشد و هم به موفقیت خصوصی‌سازی کمک کند.
ایرادهای ساختاری از جنس دیگر
بختیاری روند فعلی خصوصی شدن سهام شرکت‌های دولتی را با ایرادهای ساختاری فراوانی همراه دانست و گفت: برای اینکه خصوصی‌سازی موفق باشد، ضروری است که از تجربه کشورهای دنیا بهره‌گیری کنیم.
بدان معنی که سهام بانک‌ها و بیمه‌ها خصوصی شود، بعد اقدام به عرضه سهام شرکت‌های دیگر شود.
وی در توضیح بیشتر گفت: وقتی که هنوز بانک‌ها و بیمه‌ها خصوصی نشده‌اند، طبیعی است که وقتی سهام دولتی عرضه می‌شود، تنها خریداران عمده آن همین بانک‌ها و بیمه‌ها هستند.
اول عرضه بلوکی بعد عرضه خرد
این کارشناس بازار، عرضه تمام شرکت‌های مشمول واگذاری از طریق بورس را ضروری ندانست و گفت: برای موفقیت خصوصی‌سازی و عرضه‌های بلوکی بهتر است، ابتدا سهام شرکت به صورت بلوکی به خریداران مشخص عرضه شود و بعد به دست سهامداران جزء بازار برسد. ضمن انجام این کار هم مدیریت خصوصی می‌شود و هم قیمت‌گذاری سهام واگذار شده عینی‌تر خواهد بود.
وی تزریق نشدن منابع جدید به بازار را در کنار عرضه‌های نامناسب از جمله دلایل دلسردی بخش‌خصوصی برای مشارکت در خرید سهام برشمرد و گفت: وقتی مسوولان خود سازمان خصوصی‌سازی هم اعلام کردند که عرضه بلوکی سهام فولاد خریدار ندارد، چرا اقدام به این عرضه کردند؟
این نحوه عرضه نه تنها کمکی به خصوصی‌سازی نمی‌کند بلکه تنها به اعتبار یک سهام ارزشمند لطمه جدی می‌زند.