گفت‌وگو- پیش‌بینی یک کارشناس شرکت بورس
پولشویی در بازارهای اوراق بهادار دنیا گسترش می‌یابد
پولشویی فعالیتی مجرمانه است و زمانی رخ میدهد که اشخاص حقیقی یا حقوقی به‌دنبال تغییر ماهیت منشاء غیرقانونی درآمدهای خود که ناشی از فعالیت‌های تبهکارانه است به یک جریان قانونی و رسمی‌‌‌هستند.
پولشویان به‌طورسنتی بانک‌ها را که پول نقد دریافت کرده و امکان مبادلات مالی و بین‌المللی در آن‌ها سهولت دارد، مورد هدف قرار می‌دهند.
بازاراوراق بهادار آمریکا که بزرگ‌ترین و نقد شونده‌ترین بازاراوراق بهادار جهان است میتواند هدف مناسبی برای تبهکاران، جهت پنهان کردن منشاء درآمدهای نامشروع باشد.
مطالعه این بازار از منظر پولشویی میتواند مورد استفاده مسوولان بورس ایران قرارگیرد، چراکه هرچند تاکنون ازپولشویی در بازار سهام ایران گزارشی ارائه نشده، اما بررسی این موضوع در دیگر بورس ها میتواند دستاوردهای مهمی‌‌‌برای سالم نگه داشتن بازار سرمایه کشور داشته باشد. در این رابطه غلامرضا افشاری، کارشناس واحد تحقیقات شرکت بورس، گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌‌‌خوانید.
سابقه موضوع
افشاری در رابطه با سابقه پولشویی می‌‌‌گوید: فعالیت‌های نامشروع نظیر تجارت مواد مخدر، فساد مالی، کلاهبرداری و قاچاق کالا به‌وسیله پول نقد صورت می‌گیرد. پولشویان طی فرآیندی، پول‌های ناشی از جرایم تبهکارانه را به سرمایه و دارایی‌هایی با منشاء قانونی تبدیل می‌کنند.
وی با بیان اینکه پولشویی به‌طورعموم طی سه مرحله صورت می‌گیرد، می‌‌‌افزاید: در مرحله لایه‌گذاری یا مکان‌یابی، پول نقد به ابزارهای مالی نظیر چک‌های بانکی (حساب جاری) یا مسافرتی یا حساب سپرده نزد حسابهای نهادهای مالی تبدیل می‌شود. در مرحله لایه‌گذاری این سرمایه‌ها جابه‌جا و انتقال یافته و به سایر حسابهای نهادهای مالی دیگر برای از بین بردن منشاء غیرقانونی منتقل می‌شود. درمرحله سوم با یکپارچه سازی، این منابع در خرید دارایی‌های قانونی نظیر مسکن، کارخانه، اتومبیل یا اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌شوند.
به گفته این کارشناس در این فرآیند، روشی جهت تعیین میزان واقعی پولی غیرقانونی که در بازار اوراق بهادار شست‌وشو می‌شود، وجود ندارد. افشاری اضافه میکند: با این‌حال کارشناسان میزان پولی که درنظام مالی جهان پولشویی می‌شود را حدود 2 تا 5 درصد تولید ناخالص جهانی برآورد می‌کنند. تخمین‌ها حاکی از پولشویی به‌میزان حدود سالانه 100میلیارد دلار در آمریکا است.
گزارشی از اقدامات مبارزه با پولشویی
افشاری با بیان اینکه گزارشی در خصوص اقدامات قانون‌گذاری در خصوص مبارزه با پولشویی در بازاراوراق بهادار و به‌خصوص نهادهای کارگزاران، معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری تهیه شده، می‌‌‌گوید: اگر چه اسناد و یافته‌ها نشان میدهد کارگزاران، معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مرتکب جرم پولشویی محدودند اما نهادهای اجرای قانون این دغدغه را داشته‌اند که تبهکاران تلاش فزاینده‌ای را به منظور استفاده از بازار اوراق بهادار در جهت پولشویی به‌عمل آورند. نهادهای اجرای قانون بر این عقیده هستند که بازاراوراق بهادار به احتمال زیاد درمراحل بعدی جهت از بین بردن منشاء غیرقانونی پول‌های نقدی که وارد نظام مالی می‌شود توسط پولشویان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
افشاری خاطر نشان میکند: با این‌حال مقام‌های اجرای قانون براین باورند وسعت، تنوع فعالیت و نقدشوندگی بالا در بازار اوراق بهادار ایالت متحده همراه با توانایی حرکت سریع سرمایه‌ها میان حسابهای داخلی و بین‌المللی، بازار اوراق بهادار را برای پولشویان جذاب میکند. به گفته وی مقام‌های ناظرنیز دریافته بودند بازاراوراق بهادار میتواند یکی از اهداف بالقوه پولشویان باشد. به‌هرحال میزان پولشویی که توسط یا به وسیله کارگزاران، معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌شود خیلی واضح و مشخص نیست.
براساس این گزارش، در حال حاضر تمام کارگزاران، معامله‌گران و نهادهای مرتبط با بازارسرمایه آمریکا ملزم به رعایت الزامات و مقررات مربوط به مبارزه با پولشویی هستند. این نهادها متعهد به ثبت اطلاعات و گزارش‌دهی هستند. این تعهد بر اساس قانون رازداری بانکی (که در آن نهادهای مالی ملزم به کشف فعالیت‌های غیرقانونی مالی و گزارش‌دهی سپرده‌گذاری بیش از10 هزار دلار صورت می‌پذیرد) است.
برای توسعه مقررات مبارزه با پولشویی وزارت خزانه‌داری آمریکا با دقت با کمیسیون بورس اوراق بهادار در خصوص تعیین آستانه دلاری مناسبی برای گزارش‌دهی معاملات مشکوک و انواع فعالیت‌هایی که باید گزارش شوند به همکاری مشغول است. کارشناس شرکت بورس با اشاره به بررسی ۳۰۱۵ کارگزار- معامله‌گر و ۳۱۰ صندوق سرمایه‌گذاری درآمریکا می‌‌‌گوید: نتایج نشان میدهد بیش از۹۰ درصد کارگزاران، معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری هرگز پول نقد دریافت نمی‌کنند و در نتیجه آسیب‌پذیری آن‌ها در مرحله اول پولشویی یعنی زمانی که وجوه نامشروع در نظام مالی مکان‌یابی می‌شوند، به حداقل می‌رسد. افشاری ادامه میدهد: برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تعدادی از کارگزاران، معامله‌گران از ابزارهای پولی نظیر سفارش‌های نقدی و چک‌های مسافرتی استفاده کرده‌اند. این ابزارها میتواند توسط پولشویان مورد استفاده قرار گیرد، اما اغلب نهادهای مورد بررسی به‌طور داوطلبانه مقررات ضد پولشویی از جمله مقررات مربوط به شناسایی مشتری و ارائه گزارش فعالیت‌های مشکوک به مقام‌های مسوول را به اجرا گذاشته‌اند.
به گفته افشاری در مجموع 17 درصد ازکارگزاران - معامله‌گران و 40 درصد از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این بررسی به‌طور داوطلبانه مقررات ضد پولشویی را اجرا می‌کردند و طی سال‌های اخیر نیز نهادهای بین‌المللی مختلفی نظیر گروه بین‌المللی اقدام مالی توصیه‌های خود را از بانک‌ها به کلیه نهادهای مالی از جمله بورس‌های اوراق بهادار توسعه داده‌اند.
گروه بین‌المللی اقدام مالی این توصیه‌ها را به کشورهای عضو، جهت به‌کارگیری در نهادهای مالی از جمله بازار اوراق بهادار ارایه میدهد. اگر چه بسیاری از کشورها این توصیه‌ها را به کار بسته‌اند، اما در عمل به کار بستن این توصیه‌ها در نهادهای مرتبط با بازار اوراق بهادار کار ساده‌ای به‌نظر نمی‌رسد.
نهادهای متعدد بازاراوراق بهادار
براساس این گزارش، پولشویان می‌توانند از انواع فعالیت‌های تجاری در بازار اوراق بهاداراستفاده کنند. به‌طور مثال کارگزاران - معامله‌گران خدمات متنوعی از قبیل خرید و فروش سهام (خرده‌فروشی و بلوکی)، اوراق قرضه و سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری را ارایه می‌کنند.
افشاری در این باره به دو نوع کارگزار- معامله‌گر اشاره میکند و می‌‌‌گوید: کارگزاران واسطه‌ای که به نماینده کارگزاری معروف هستند و کارگزارانی که علاوه بر خرید و فروش سهام مجاز به فعالیت درامور تسویه و پایاپای نیز هستند. این امر میتواند تاثیر متفاوتی در مسوولیت هر کدام در امر مبارزه با پولشویی داشته باشد.
خدمات کارگزاران تسویه کننده و عامل
کارشناس شرکت بورس ادامه میدهد: برخی از کارگزاران - معامله‌گران به‌صورت بنگاه‌های تسویه کننده‌ای سازمان داده شده‌اند که فقط معاملات بنگاه‌های خودشان را تسویه می‌کنند. این بنگاه‌ها به‌صورت بنگاه‌های خود تسویه کننده شناخته شده‌اند.
افشاری با بیان اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از اصلی‌ترین فعالان بازار اوراق بهادار هستند، می‌‌‌گوید: این صندوق‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستندکه پول‌های سرمایه‌گذاران مختلف را جمعآوری کرده و در راستای خرید سبدهای متنوعی از اوراق بهادار به‌کار می‌گیرند. رئیس (متولی اصلی) صندوق که در بیشتر موارد مشاور سرمایه‌گذاری‌های صندوق نیز هست، با دیگر نهادها برای ارایه خدمات مورد نیاز صندوق قرارداد می‌بندد.
بازار اوراق بهادار، هدفی بالقوه
برای پولشویی
اگرچه میزان پولی که جهت پولشویی از طریق کارگزاران - معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد نامعلوم است، اما ماموران اجرای قانون مبارزه با پولشویی بر این باور هستند که بازار اوراق بهادار یک هدف بالقوه برای پولشویان است.
در این خصوص افشاری براین باور است که تبهکاران به‌دنبال تبدیل عواید غیرقانونی خود به دارایی‌های قانونی هستند و در این مسیر به طور سنتی از بانک‌ها که با وجوه نقد برای سپرده‌گذاری سر و کار دارند سوء‌استفاده می‌کنند، بنابراین ماموران اجرای قانون و فعالان بازار اوراق بهادار بر این عقیده هستند که چون بازار اوراق بهادار با وجوه نقد سرو کار ندارد، کارگزاران - معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به اندازه نظام بانکی در مرحله اول فرآیند پولشویی (جایگذاری) در مقابله با پولشویان آسیب‌پذیر نیستند.
وی اضافه میکند: به هر حال اکثر پولشویان در مرحله جایگذاری با ابزارهای پولی نظیر چک و پول نقد سرو کار دارند و عمده تلاش آن‌ها هم در این مرحله این است که کارگزاران - معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری این شکل از پرداخت‌ها را بپذیرند.
این کارشناس خاطرنشان میکند: با توجه به این مطالب، پولشویان بیشتر تمایل دارند درمراحل لایه‌گذاری و یکپارچه‌سازی (مراحل دوم و سوم پولشویی) ازکارگزاران - معامله‌گران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنند. شبیه کاری که پولشویان در بانک‌ها انجام می‌دهند، پولشویان از حسابهای کارگزاران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای لایه کردن سرمایه‌هایشان استفاده می‌کنند.
افشاری اظهار می‌‌‌دارد: از طرفی بورس اوراق بهادارنیزهدفی برای یکپارچه سازی درآمدهای غیرقانونی به دارایی‌های قانونی است و در یک مورد عواید غیرقانونی از یک کلاهبرداری به‌حساب یک کارگزار وارد و در خرید سهام سرمایه‌گذاری شد. برای جلوگیری ازافشای این امر، پولشویان از طریق یک سری سپرده‌های متعدد ازیک هزاردلارتا کم‌تراز 10 هزار دلاراین عمل را انجام داده بودند. از همین رو ماموران اجرای قانون با توجه به ویژگی‌های متفاوت بازار اوراق بهادار و معاملات آن نگران جذابیت‌های حاصله برای پولشویان هستند.
وی می‌‌‌گوید: با توجه به این که سرمایه‌ها می‌توانند به‌طورکارآمدی میان حسابهای مختلف در نهادهای متعددی چه در سطح داخلی یا بین‌المللی،
نقل‌وانتقال یابند، بازاراوراق بهاداررا به‌عنوان هدف بالقوه و بالفعلی برای پولشویان قلمداد میکند. با توجه به این امر که مشابه بعضی بانک‌ها، کارگزاران - معامله‌گران بزرگ هم شعب متعدد داخلی و بین‌المللی دارند این امکان رو به گسترش است.
به گفته وی برخی مقام‌های اجرای قانون با توجه به ارزش بالای بازار اوراق بهادارو حجم دلاری بالای نقل و انتقالات سهام وطبیعت بالقوه سودآور، بازاراوراق بهاداررا ازجمله جذابیت‌های لازم برای پولشویان قلمداد می‌کنند. به‌طور مثال در یک روز خاص سه‌‌میلیارد سهم با ارزش بالغ بر ۸۵میلیارد دلار در بازار اصلی اوراق بهادارآمریکا معامله شد که در مقایسه با بالاترین رقم مشابه (۲۰میلیارد دلار در سال ۱۹۹۵) فوق‌العاده بود.
افشاری به نکته دیگری هم اشاره میکند: مقام‌های اجرای قانون همچنین به این نکته تاکید داشتند که رشد سریع بازار اوراق بهادار و فراگیر شدن سرمایه‌گذاری در بازار سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جذابیت این صنعت را برای کسانی که در امر پولشویی تبحر دارند، افزایش داده وازاین طریق پولشویان روش‌های جدیدتری را در این بازار برای پولشویی جست‌وجو می‌کنند.
افشاری می‌‌‌گوید: اگر چه فعالیت دربازاراوراق بهادارمعمولا از طریق تماس تلفنی صورت می‌گیرد، با این‌حال مقام‌های ناظر و مدیران بازار بر این باورند که فعالیت‌های آن‌لاین در بازار سرمایه از دیدگاه پولشویی میتواند به یک چالش جدی مبدل شود. مقام‌های اجرای قانون همچنین به این نکته اشاره دارند که تعداد اندکی از کارگزاران - معامله‌گران بزرگ خدمات بانکداری شخصی ارایه می‌دهند، اما این مساله هم میتواند این نهادها ر در مقابله با پولشویی آسیب‌پذیر سازد. این خدمات عمدتا به عده‌ای از مشتریان قابل اعتماد که به‌صورت روزمره درگیر نقل و انتقالات مالی و ارزی با حجم بالا هستند، ارایه می‌شود.
افشاری با تکیه بر بررسی های به عمل آمده می‌‌‌گوید: برخی از مقام‌های اجرای قانون مدعی هستند صنعت اوراق بهادار فاقد مقررات کافی برای مقابله با پولشویی است و براین اساس معتقدند بازار اوراق بهادار ایالت متحده میتواند توسط پولشویان در یافتن روش‌های جدید مورد سوء استفاده قرارگیرد. این مقامات بر این باورند، بازار اوراق بهادارمی‌تواند به‌عنوان روزنه‌ای برای پولشویان عمل کرده و این روزنه باید درزمانی که سایر بخش‌های مالی خود را برای مقابله با پولشویی تجهیز کرده‌اند مسدود شود.
برای مثال در سال ۱۹۹۶ نظام بانکی ودر سال ۲۰۰۰ موسسات خدمات پولی ملزم به ارایه گزارش فعالیت‌های مشکوک (معاملاتی که به‌طور بالقوه ممکن است به پولشویی منجر شود) شدند و طی سال‌های اخیر مقررات مشابهی، نهادهای بازار اوراق بهادار را ملزم به مبارزه با پولشویی کردند.
افشاری می‌‌‌گوید: مدیران کمیسیون بورس اوراق بهادارایالات متحده درسال 2001 طی بیانیه‌ای اعلام کردند با توجه به گردش بالای پول در بازار اوراق بهادار، ریسک پولشویی در این بازار به اندازه سایر نهادهای مالی بالا رفته است.
موارد اندک شناسایی شده پولشویی در بازار اوراق بهادار
براساس این گزارش، با وجود آن‌که نگرانی‌ها در مورد پولشویی به سمت و سوی بازار اوراق بهادار نیز سرایت پیدا کرده، اما واقعا میزان پولشویی که توسط کارگزاران - معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام شده به درستی مشخص نیست.
در این رابطه افشاری می‌‌‌گوید: طبق نظرات مقامات رسمی و قانونی، درحال حاضر هیچ بنگاهی راسا اقدام به جمعآوری اطلاعاتی که نشان دهد پول‌های حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی خارج از بازاراوراق بهادار، از طریق حسابهای کارگزاران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد پولشویی قرار می‌گیرد، نمی‌کند.
وی ادامه میدهد: تحقیقات رسمی نشان داد موارد عمده پولشویی شناخته شده میتواند از طریق کارگزاران - معامله‌گران و دیگر نهادهای فعال در بازار اوراق بهادار اتفاق افتد. به طور مثال معاملات غیرقانونی سهام و اوراق بهادار (دستکاری بازار)، یا فروش اوراق بهادار تقلبی و همچنین شستن عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی از طریق بانک‌ها یا سایر نهادهای مالی رخ داده است. مقامات رسمی‌‌‌بازار و همچنین مقامات قانونی تصدیق کردند تاکنون موارد محدودی از پولشویی از طریق کارگزاران - معامله‌گران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری رخ داده است. کارشناس شرکت بورس می‌‌‌گوید: براساس درخواست ما، آژانس خدمات درآمدهای داخلی ومقامات اجرایی قضایی، اطلاعات پرونده‌های مشمول پولشویی از طریق حسابهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا کارگزاران را از سال 1997 جمعآوری کردند که حدود 15 مورد شناسایی شد. بر اساس این موارد مشخص شد پول‌هایی که در هر یک از این موارد شسته شده بود از طریق فعالیت‌های غیرقانونی چون فروش مواد مخدر، شرط بندی‌های غیرقانونی و کلاهبرداری به‌دست آمده بود که مبالغ آن‌ها نیز بین 25 هزار تا 25میلیون دلار تخمین زده شده است.این در
حالی است تنها در سال 1999، در آمریکا 996 مورد پولشویی گزارش شد که در بیشتر این موارد پول از طریق بانک‌ها و سایر نهادهای مالی شست‌وشو شده بودند.
افشاری اظهار می‌‌‌دارد: کمیسیون بورس اوراق بهادار و مقامات رسمی بازار همچنین بیان داشته‌اند بازار اوراق بهاداراز یک تاریخچه پولشویی برخوردار نیست. مقامات رسمی یک‌سری مولفه‌هایی را که به محدود شدن شناخت پولشویی از طریق حسابهای کارگزاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری منجر می‌شود را بیان داشتند. این مولفه‌ها عبارتند از: ماهیت سخت شناسایی پولشویی در مرحله لایه‌گذاری و تجمیع و نبود سیستم‌های شناسایی معاملات مشکوک در بازار اوراق بهادار.
وی در خاتمه می‌‌‌گوید: از سوی دیگر مقامات رسمی‌‌‌بیان داشتند نبود مقررات گزارش معاملات مشکوک میتواند شناسایی پولشویی از طریق حسابهای کارگزاران یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری را با مشکل مواجه کند.با این‌حال مقامات رسمی‌‌‌پیش‌بینی می‌کنند در آینده میزان پولشویی از طریق بازار اوراق بهادار بیشتر گسترش یابد و یک وکیل آمریکایی بیان داشته که اگرچه به طور تاریخی پولشویی از طریق بازار اوراق بهادار یک مساله مسلم نیست، اما برخی جریانات از قبیل جابه‌جایی سرمایه‌های روسی از طریق انواع مختلفی از حسابهای مالی که شامل حسابهای کارگزاران نیز می‌شود، نشان داد که فعالیت‌های پولشویی در این بخش میتواند در آینده افزایش یابد.
ارسال نظر