جواد عبادی

آیا هرگز تاکنون از افت ارزش بازار سهام مطمئن بوده‌اید و در این شرایط تمایل به کسب بازده ناشی از انتظارات صحیح خود داشته‌اید؟ به راستی چگونه می‌توان به هنگام رکود بازار و کاهش شاخص‌های بازار سهام سود کسب کرد. ابزاری که بدین منظور طراحی و تهیه شده است همان فروش استقراضی (Short Selling) نام دارد.

به طور معمول سرمایه‌گذاران به دنبال انتخاب و خرید یک دارایی مالی و نگهداری آن برای مدتی و سپس فروش به قیمت بالاتر به منظور کسب سود می‌باشند. فروش استقراضی در نقطه مقابل این استراتژی قرار دارد. بر اساس تعریف کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا، فروش استقراضی در حقیقت فروش اوراق بهاداری است که فروشنده مالک آن نیست، بلکه فروش سهامی است که توسط فروشنده از کارگزار خود قرض گرفته شده است و فروشنده سهام استقراضی بعدا به وسیله خرید سهام یا با استفاده از سهامی که متعلق به خودش است، سهام قرض گرفته شده را به قرض‌دهنده باز می‌گرداند.

اهداف فروش استقراضی سهام:

۱ -کسب بازده: فردی که پیش بینی می‌کند قیمت سهام خاص در آینده کاهش یابد آن را از دارنده آن قرض گرفته و در بازار می‌فروشد و پس از کاهش قیمت، آن را با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و باز پس می‌دهد.

۲ - افزایش نقدشوندگی بازار: اگر برای سهم خاصی تقاضا بیش از عرضه باشد و این باعث افزایش مصنوعی قیمت گردد، می‌توان با قرض گرفتن و عرضه آن در بازار، نقدشوندگی بازار را افزایش داد.

۳ - پوشش ریسک: سهامداری که سهم معینی در اختیار دارد، جهت مصون ماندن در برابر کاهش قیمت آن سهم درآینده، اقدام به فروش استقراضی به همان تعداد و از همان نوع سهم می‌کند. بنابراین در صورت کاهش قیمت سهام در آینده زیان کاهش قیمت وی پوشش داده می‌شود، بدون اینکه مجبور باشد سهام خود را بفروشد.

خطرات مرتبط با فروش استقراضی سهام:

۱ - به طور کلی می‌توان گفت که روند قیمت سهام در طول زمان گرایش به سمت بالا دارد و نه پایین. همان طوری که روند تاریخی نیز نشان می‌دهد شاخص‌های بازار معمولا با گذشت زمان متناسب با نرخ تورم افزایش می‌یابند. بنابراین اقدام به فروش استقراضی یعنی خلاف جهت بازار حرکت کردن.

۲ - زیان نامحدود: هنگامی که از ابزار فروش استقراضی استفاده می‌شود با افزایش قیمت سهام دچار زیان خواهیم شد . بنابراین ممکن است این افزایش در قیمت سهام بسیار بالا باشد. به عبارتی حداکثر زیان سرمایه‌گذاری که سهام خریداری کرده است ۱۰۰درصد است، اما برای سرمایه‌گذاری که از فروش استقراضی استفاده کرده است ممکن است بسیار بالاتر از ۱۰۰‌درصد باشد. و این به خطر باز بودن دامنه افزایش قیمت سهام است.

۳ - ریسک فشار ناگهانی: اگر قیمت سهام شروع به افزایش کند و در این هنگام افرادی که قبلا همان سهام را فروش استقراضی نموده‌اند، بخواهند با خرید سهام و جایگزینی آن به حساب خود موقعیت خود را خنثی کرده و جلوی زیان خود را بگیرند، این امر منجر به افزایش تقاضا و رشد سریع قیمت سهام خواهد شد که زیان هر چه بیشتر را برای فروش استقراضی در پی خواهد داشت. به این پدیده فشار ناگهانی فروش استقراضی (Short Sqeeze) گفته می‌شود.

۴ - ریسک مدل: چنانچه سهام شرکتی بیش از ارزش ذاتی خود ارزش‌گذاری شود، انتظار بر آن است با کاهش قیمت به ارزش ذاتی خود برسد. اما سوال این است که آیا واقعا ارزش ذاتی سهم چگونه محاسبه می‌شود. مگر نه اینکه در بازار ناکارا قیمت سهام برابر ارزش ذاتی نمی‌باشد، و چه بسا در کوتاه مدت یا حتی میان مدت به ارزش ذاتی خود نرسد. که در این حالت با فروش اسقراضی سهام، حتی اگر قیمت افزایش هم پیدا نکند دچار زیان ناشی از بهره پول، اخطار ودیعه حساب نزد کارگزاری و غیره می‌شویم.

نتیجه‌گیری: استفاده از ابزارهای مالی متنوع در بازار سرمایه علاوه بر عمق بخشیدن به بازار و افزایش کارایی آن، منجر به رفع نیازهای هر چه بهتر و بیشتر سرمایه‌گذاران و پس‌انداز‌کنندگان خواهد شد. فروش استقراضی ابزاری است که به وسیله آن افراد می‌توانند با اتکاء به انتظارات و تحلیل‌های خود مبنی بر کاهش قیمت‌ها بازده کسب نمایند. اگر چه استفاده از این ابزار دارای قوانین و مقررات و محدودیت‌های خاص خود می‌باشد، امید است بتوان با طراحی ابزارهای نوین مالی درکنار مسائل فقهی و شرعی به کارآیی هر چه بیشتر بازار سرمایه ایران بپردازیم.

دانشجوی دوره دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

javadebadi@yahoo.com