انتظارات بورس و محدودیت‌های حسابرسان

منصور شمس‌احمدی

براساس دستورالعمل جدید پذیرش اوراق بهادار تهران که از اول بهمن ۱۳۸۶ قابل اجرا شده است، شرکت‌هایی که تقاضای پذیرش سهام در بورس را دارند باید به تایید حسابرس رسیده و از سیستم اطلاعات حسابداری ( از جمله حسابداری مالی و حسابداری بهای تمام شده) مطلوب و متناسب خود و شرایط پذیرش در بورس (از جمله تهیه و افشای اطلاعات مالی به موقع و قابل اتکا) برخوردار باشند و نیز تاییدیه حسابرسی درخصوص کفایت سیستم کنترل داخلی شرکت به نحوی که این سیستم متضمن حفظ و رعایت حقوق و منافع سهامداران به صورت یکسان باشند را ارائه کنند. مجامع حرفه‌ای از جمله جامعة حسابداران رسمی‌بارها آمادگی خود را برای طرف مشورت قرار گرفتن در تدوین قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های مالی اعلام کرده‌اند، اما متاسفانه به این درخواست منطقی پاسخ مناسب داده نشده است.

برخی نارسایی‌های دستورالعمل مزبور به شرح زیر است:

۱ - حسابرسی به مفهوم عام آن عبارت است از مطابقت ادعاها با ضوابط از پیش تعیین شده و ارائه گزارش نتایج رسیدگی. این ادعا در رابطه با حسابرسی صورت‌های مالی، ارائه صورت‌های مالی توسط هیات‌مدیره و ضوابط از پیش تعیین شده، استانداردهای حسابداری است. گزارش حسابرسان درخصوص صورت‌های مالی و همچنین سایر خدمات اعتبار بخشی از جمله بررسی اجمالی، اجرای روش‌های توافقی، گزارش درباره اقلام صورت‌های مالی، رعایت مفاد قراردادها و غیره به صورت اظهارنظر نسبت به میزان انطباق‌ ادعاها با معیارهای از پیش تعیین شده بوده و به هیچ وجه تایید مورد ادعا نیست.

۲ - در خصوص مطلوب و مناسب بودن سیستم حسابداری مالی و حسابداری بهای تمام شده تاکنون معیار و استاندارد خاصی توسط مجامع حرفه‌ای بین‌المللی و همچنین سازمان حسابرسی به عنوان مرجع تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی در ایران، تهیه نشده است.

ارائه گزارش حسابرسی نسبت به صورت‌های مالی و اظهار نظر نسبت به این صورت‌ها، در انطباق با صورت‌های مالی تلویحا بیانگر وجود سیستم حسابداری مالی و بهای تمام شده مناسب است و موارد عدم رعایت استانداردهای حسابداری نیز در گزارش حسابرسی ذکر می‌شود.

بنابراین از آنجا که تاکنون درباره مناسب بودن سیستم حسابداری مالی و بهای تمام شده استانداردی تدوین نشده است، ارائه گزارش حسابرسان درخصوص مناسب بودن سیستم‌های مزبور امکان‌پذیر نیست.

۳ -حسابرسان، طبق استانداردهای حسابرسی، باید از سیستم حسابداری و کنترل داخلی چنان شناختی به‌دست آورند که برای برنامه‌ریزی حسابرسی و تدوین رویکرد موثر حسابرسی، کافی باشد. بنابراین هدف حسابرسان از شناخت و ارزیابی سیستم کنترل داخلی برآورد احتمال خطرکنترل و تعیین حدود آزمون‌های محتوا به منظور اظهارنظر نسبت به صورت‌های مالی است و نه تایید سیستم کنترل داخلی شرکت.

تا قبل از ارائه گزارش تخصصی کمیته سازمان‌های مسوول کمیسیون تردوی (‌‌coso ) در سال ۱۹۹۲، معیار مشخصی برای ساختار کنترل داخلی مناسب تدوین نشده بود.

گزارش مزبور تعریفی مشترک و همگانی و استاندارد مناسبی را جهت ارزیابی سیستم‌های کنترل داخلی ارائه کرد که ترجمه آن توسط سازمان حسابرسی تحت عنوان کنترل داخلی - چارچوب یکپارچه در سال ۱۳۷۷ منتشر شد. اجزای کنترل داخلی براساس معیار مزبور عبارتند از: محیط کنترلی، ارزیابی ریسک، فعالیت‌های کنترلی اطلاعات و ارتباطات و نظارت. هیات مدیره شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس، در برخی کشورها ملزم شده‌اند رعایت کنترل‌های داخلی براساس معیار مزبور را به صورت یک ادعا در گزارش سالانه خود ارائه دهند. حسابرسان نیز بر همین اساس نسبت به میزان انطباق کنترل‌های داخلی با معیار coso اظهار نظر می‌کنند.

بسیاری از شرکت‌های متقاضی پذیرش یا پذیرفته شده در بورس، اگرچه کنترل‌های داخلی مالی را تا حدودی مستقر کرده‌اند، اما تاکنون تلاشی در جهت استقرار اجزای کنترل داخلی به ویژه محیط کنترلی، ارزیابی ریسک و نظارت به عمل نیاورده‌اند. این شرکت‌ها فاقد کمیته‌های مناسب با فعالیت‌های خود از جمله کمیته حسابرسی و کمیته ریسک هستند. واحد حسابرسی داخلی یا وجود نداشته یا در صورت وجود، نقش موثری در ایجاد محیط کنترلی مناسب ایفا نمی‌کند .

باید دانست حسابرسی، جزئی از فرایند گزارشگری مالی است و نه همه آن، بنابراین در نبود محیط مناسب و الزام شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس به تشکیل کمیته‌های مختلف به ویژه کمیته حسابرسی و کمیته ریسک (یا مسوولیت‌های مشابه آن)، اظهارنظر نسبت به کنترل‌های داخلی که جای خود دارد، حتی اظهار نظر نسبت به صورت‌های مالی نیز با دشواری‌های بسیار روبه‌رو است.

*حسابدار رسمی