رضا نوحی‌حفظ‌آباد *

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حالی سال ۱۳۹۰ را به پایان رساندند که بازار سرمایه ایران با تحولات و فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به عنوان یکی از نهادهای مالی نوین بازار سرمایه ایران، با بهره‌گیری از مدیریت تخصصی، نقش غیرقابل انکاری را در هدایت سرمایه‌های خرد بر عهده داشته‌اند. الزام ارکان اجرایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به ارائه وضعیت عملکرد خود به صورت روزانه و دوره‌ای و بکارگیری نرم‌افزارهایی که عملیات محاسبه و اعلام خالص ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری را به صورت خودکار و با دقت و سرعت بالایی به انجام می‌رسانند، اعتماد و اتکای بیشتری به این نهاد مالی بخشیده است. اطلاع روزانه سرمایه‌گذاران از وضعیت کاهش یا افزایش سرمایه‌های خود، از جمله مزیت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که استقبال سرمایه‌گذاران از این نهاد مالی را در پی داشته است.

از سویی دیگر نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری سبب شده است که سرمایه‌گذاران در صورت نیاز به وجه نقد با ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری، وجه مورد نیاز خود را در مدت کوتاهی تامین نمایند. ساختار ویژه صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مزایایی که از طریق تجمیع منابع و سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در موضوعات فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد، استقبال از این نهاد مالی را تنها به سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای محدود نمی‌کند، افزایش بیش از ۲۸۲ درصدی سرمایه‌گذاران مذکور نسبت به سال ۱۳۸۹ از نظر تعدادی، بیانگر استقبال سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده است.

در سال گذشته وضعیت پرنوسان متغیرهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه، مانع از راه‌اندازی و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید نشد و تعداد کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال از ۵۳ صندوق به ۷۹ صندوق، ارزش آنها از ۸،۳۸۸ میلیارد ریال به بیش از ۱۸،۱۱۴ میلیارد ریال و تعداد سرمایه‌گذاران نیز از ۱۶،۷۱۱ سرمایه‌گذار به بیش از ۶۵ هزار سرمایه‌گذار افزایش یافت.

از میان انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال گذشته صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت از رونق بیشتری برخوردار بود؛ به گونه‌ای که تعداد این صندوق‌هااز ۵ صندوق سرمایه‌گذاری با خالص ارزش دارایی ۴,۵۲۲ میلیارد ریال به ۱۷ صندوق سرمایه‌گذاری با خالص ارزش دارایی بیش از ۱۴,۰۴۰ میلیارد ریال بالغ شد.

نوع دارایی‌های موجود در سبد صندوق و نوسان اندک بازده صندوق‌های در اوراق بهادار با درآمد ثابت، سبب شد تا صندوق‌های مذکور با میانگین بازده بیش از ۱۸ درصد، بازدهی بیش از ۷ درصد از شاخص بورس اوراق بهادار را ارائه کند. یادآور می‌شود، از اسفندماه سال گذشته اکثر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت متعاقب ابلاغ سیاست‌های پولی و مالی، سود سال جاری را حداقل ۲۰ درصد به صورت سالانه پیش‌بینی یا تضمین کرده‌اند.

گرایش مدیران صندوق‌ها به تشکیل صندوق‌های بزرگ برای استفاده از مزایای صرفه‌جویی در مقیاس، شروع به فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه جدید که با پشتوانه مالی قابل توجه خود ظرفیت مناسبی برای راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اندازه بزرگ دارند و تمایل موسسات مالی و اعتباری بزرگ برای ورود به عرصه فعالیت در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری «به عنوان نهادهای بالقوه برای تشکیل صندوق‌ها»، می‌توانند از جمله دلایل گرایش به تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اندازه بزرگ به طور کلی و راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت به طور خاص محسوب شوند.

هرچند راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام و در اندازه کوچک، نسبت به راه‌اندازی صندوق‌های در اوراق بهادار با درآمد ثابت از رشد کمتری برخوردار بود؛ ولی در سال گذشته نیز ۷ صندوق دیگر به جمع صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در سهام و در اندازه کوچک افزوده شد و تعداد صندوق‌های مزبور به ۴۹ صندوق سرمایه‌گذاری بالغ شد.

در سال گذشته راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیکوکاری از جمله اقدامات بسیار ارزنده‌ای بود که پیوند بازار سرمایه با امور نیکوکارانه را میسر کرد. راه‌اندازی صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری این امکان را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که از طرق مختلف به وسیله سرمایه‌ای که در اختیار دارند، در امور نیکوکارانه مشارکت نمایند. سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند با بخشیدن اصل سرمایه خود، بخشیدن سود ناشی از سرمایه یا بخشیدن قسمتی از سود سرمایه خود، در فعالیت‌های خیرخواهانه مشخص حضور داشته باشند. سرمایه‌گذارانی که از دو روش اخیر برای مشارکت در امور خیرخواهانه اقدام می‌کنند، در هر زمان چنان‌چه به وجه نقد نیاز داشته باشند، با ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری می‌توانند، نسبت به تامین وجه مورد نیاز خود اقدام کنند.

وجود رکن مدیر اجرا در این صندوق‌ها که مسوولیت هزینه کردن منافع تخصیص یافته به امور خیرخواهانه و ارائه گزارش نحوه هزینه‌کرد را به عهده دارد، عامل اطمینان بخشی برای حضور سرمایه‌گذاران نیکوکار که دغدغه چگونگی تخصیص منافع مربوطه به امور مورد نظر را دارند، فراهم کرده است. عملیاتی شدن نخستین صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی در بازار سرمایه ایران، رویداد بسیار قابل توجهی است که توجه به آن از زوایای مختلف بسیار ضروری می‌باشد. طبق امیدنامه صندوق‌های مذکور، کسب بازدهی معادل بازدهی بازار با در نظر گرفتن هزینه‌های ارکان صندوق از جمله اهداف طراحی‌ این‌گونه از صندوق‌ها به حساب می‌آید.

ساختار تعریف شده خاص برای صندوق‌های مذکور به نحوی است که ضمن کاستن از هزینه مدیریت صندوق، صندوق‌های مذکور تعقیب‌گر مناسبی برای شاخص بازار باشند. هر چند وجود ساز و کار گزارش‌دهی و قابل مقایسه بودن عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی با سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری و استقبال و یا عدم استقبال سرمایه‌گذاران از صندوقی خاص، به نوبه خود می‌تواند بهترین نماگر عملکرد ارکان اجرایی صندوق‌ها و به عنوان یک کنترل‌کننده به حساب آید، بدیهی است با توجه به اینکه در حال حاضر تنها یک صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی فعال در بازار سرمایه ایران وجود دارد و تقاضاهای متعددی برای راه‌اندازی صندوق‌های شاخصی ارائه شده است، با شروع به فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی جدید، امکان مقایسه دقیق‌تر صندوق‌های شاخصی با یکدیگر فراهم شده و بازار سرمایه می‌تواند نظاره‌گر رقابت روشن‌تری بین این‌گونه از صندوق‌ها و ارکان اجرایی آنها با همدیگر شود.

با وجود گذشت قریب به پنج سال از شروع به فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران، تجارب فراوان به دست آمده، بهبودهای مستمر صورت گرفته در ساختار صندوق‌های مذکور و استقبال قابل ملاحظه سرمایه‌گذاران از این نهاد مالی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری راه بسیاری را پیش‌رو دارند.

ماندگاری بیشتر سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، عدم خروج سرمایه‌گذاران با مشاهده بالا رفتن مبالغ سرمایه‌گذاری آنان و یا پایین آمدن مقطعی ارزش سرمایه‌گذاری آنان، فراگیرتر شدن سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط اقشار مختلف جامعه، تعریف و تدوین صندوق‌های سرمایه‌گذاری با کارکردهای خاص برای سرمایه‌گذاران خاص، تعریف و تدوین صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس یا بازار فرابورس و عملیاتی شدن صندوق‌های سرمایه گذاری مبتنی بر دارایی فیزیکی(صندوق زمین و ساختمان و صندوق طلا)، تخصصی‌تر شدن ارکان اجرایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، تعریف ساز و کارهای ویژه و عملیاتی برای مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری و الزام به مستند شدن فرآیندهای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری مدیران سرمایه‌گذاری، از جمله اقداماتی است که اثربخشی بیشتر صندوق‌های سرمایه‌گذاری و یافتن جایگاه شایسته این نهاد مالی در بازار سرمایه را نوید می‌دهد.

* کارشناس مدیریت نظارت بر نهادهای مالی