عضو شورای عالی بورس پیشنهاد کرد
مهار سرکشی ارز از طریق بازار سرمایه
گروه بورس- علیرضا باغانی: این روزها التهاب ارزی موجب شده تا راه‌اندازی بازار معاملات ارز در کشور به یک بحث مهم در محافل اقتصادی تبدیل شود. سازمان بورس به عنوان متولی بازارهای مالی پیشنهاد تشکیل فیوچرز ارز و آپشن را مطرح نموده و بانک مرکزی هم که فعلا مشغول ساماندهی بازار نقدی ارز است، بررسی پیشنهادهای مطرح شده را مسکوت باقی گذاشته است.
اما در خلال اتفاقات اخیر، چیزی که جلب توجه می‌کند، نیاز روزافزون کشور به ساماندهی موثرتر معاملات این بازار است. اینکه در کشور ما بازاری قانونی برای مبادلات ارزی وجود نداشته یکی از دلایل پرواز دلار است، اتفاقی که می‌شد با اندیشیدن تدابیر لازم از آن جلوگیری کرد. حال پس از گذر از التهابات اخیر که البته هنوز پیامدهای آن باقی است، شاید پیشنهاد راه‌اندازی بازارهایی رسمی در قالب فیوچرز و... بار دیگر قابل تامل باشد. اما در ادامه سلسله گزارش‌های بررسی بازار مبادلات ارز که چندی پیش در گفت‌وگو با معاون حقوقی بورس به جزئیات آن پرداخته شد، این بار دکتر محمدرضا پورابراهیمی عضو شورای عالی بورس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» زیر و بم بازار مبادلات ارز را موشکافی کرده است.او که موضع ملایم‌تری نسبت به بازار فارکس دارد، بر لزوم راه‌اندازی بازار رسمی مبادلات ارز منطبق بر موازین شرعی و قانونی تاکید کرده و راه‌اندازی بازار دادوستد ارزها در ایران را ایده‌ای کارآمد و موثر ارزیابی می‌نماید. افزون بر این، در این گزارش «تابلوی معاملات ارز در قرن بیستم» هم تشریح شده که خواندن آن به علاقه‌مندان بازارهای مالی توصیه می‌شود.
چرا فارکس؟
دکتر محمدرضا پورابراهیمی با اشاره به بحث‌های اخیر مطرح شده درخصوص فارکس درباره فلسفه ایجاد این بازار گفت: در بازار مبادلات ارز که به بازار فارکس مشهور است نسبت ارزهای معتبر دنیا با یکدیگر معامله می‌شوند. فارکس در اصل یک بازار بین بانکی است که معاملات آن از طریق شبکه‌های الکترونیکی صورت می‌گیرد. بانک‌ها برای معاملات عمده ارزهای خود در این بازار وارد می‌شوند. از این رو، بیشتر معاملات این بازار توسط نهادهای مالی بزرگ دنیا صورت می‌گیرد. گردش مالی روزانه این بازار بیش از ۱ تریلیون دلار است. از جمله ویژگی‌های فارکس می‌توان به معاملات ۲۴ ساعته، دسترسی آسان، پایین بودن هزینه معاملات و امکان استفاده از اهرم بالا برای مشتریان اشاره کرد.
این عضو شورای عالی بورس درباره اینکه در فارکس چه مواردی قابل معامله است، گفت: در فارکس ارزهای مختلف مانند دلار، یورو، پوند، ین و.... به صورت یک جفت با یکدیگر معامله می‌شوند. بنابراین در این بازار نسبت یک ارز در مقابل ارز دیگری خرید و فروش می‌شود. البته در برخی از موارد امکان معامله فلزات گرانبها، کالاهای خاص و... نیز توسط نرم افزارها برای مشتریان فراهم می‌شود که شاید بتوان معاملات آن را تا حدی شبیه معاملات فارکس دانست، ولی در اصل جزء اصلی معاملات این بازار محسوب نمی‌شوند.
آتی جایگزین فارکس
این مقام مسوول در نهاد نظارتی بازار سرمایه درباره حضور فارکس در ایران تصریح کرد: آمار و ارقام رسمی در این زمینه منتشر نشده است، اما تحقیقات میدانی حاکی از آن است که این بازار توانسته با توجه به ویژگی‌های خود بخشی از علاقه‌مندان به بازارهای مالی را به سوی خود جلب نماید. البته تجربه مقابله با شرکت‌های هرمی و مشکلاتی که این شرکت‌ها برای مردم ایجاد کرده‌اند، سبب شد تا عده زیادی به دلیل شباهتی که احتمالا بین معاملات فارکس و شرکت‌های هرمی دیدند از این بازار خارج شوند، اگرچه اساسا این دو فعالیت متفاوت از یکدیگر هستند. البته گسترش ابزارهای مشتقه در کشور از جمله قرارداد آتی سکه در بورس کالا، تا حدی توانسته مشتاقان حوزه فارکس را به خود جلب و این فرصت را برای آنها ایجاد کند تا در غیاب معاملات فارکس، به بازار آتی سکه طلا رجوع کنند.
این بازار فعلا غیرقانونی است
وی در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه آیا اشکالات و مشکلات فارکس قابل رفع است، افزود: مشکلات فارکس را از ابعاد مختلفی می‌توان مورد بررسی قرار داد. نخستین بعد مسائل شرعی و فقهی است. در همین زمینه، کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار شیوه‌های مختلف فعالیت بازار فارکس را مورد بررسی قرار داده و با شرایط فعلی، آن را غیر شرعی و مغایر با اصول شریعت اسلامی اعلام کرده است. رویکرد مزبور نیز عمدتا ناشی از این است که معاملات این بازار شکل واقعی خود را از دست داده به گونه‌ای که معمولا قصد واقعی از انجام معامله وجود ندارد. همچنین سازوکاری برای تحویل دارایی خریداری شده وجود ندارد یا به سختی امکان‌پذیر است. مشکل دوم در این زمینه به اعتباری بودن معاملات برمی‌گردد؛ اعتباری که کارگزاران فارکس به مشتریان برای خرید در این بازار اختصاص می‌دهند و از این اعتبار، کارمزدی را به صورت آشکار یا پنهان دریافت می‌کنند. بخش دیگری از مشکلات این بازار به کارگزاران فعال در این حوزه مربوط است که به «بروکر» مشهور هستند. چون فعالیت این شرکت‌ها در ایران قانونمند نیست، مشکلاتی را برای مشتریان ایرانی ایجاد کرده‌اند. وی گفت: موضوع ورود و خروج ارز از کشور با توجه به قوانین و مقررات ارزی نیز از دیگر چالش‌های این بازار در ایران محسوب می‌شود. البته بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که این مشکلات را تاحدی می‌توان رفع کرد، البته این موضوع نیازمند کار کارشناسی دقیق در بازار سرمایه و بازار پول است.
آیا فارکس قابل تحلیل است؟
دکتر پورابراهیمی درباره اینکه فارکس به دلیل نوسان‌پذیری و ریسک‌های موجود در آن چگونه قابل تحلیل است، گفت: به هر حال فارکس را به عنوان یک بازار مالی می‌توان از دو رویکرد بنیادی و تکنیکی مورد تحلیل قرار داد. نوسانات بالای این بازار سبب شده است تا تحلیل آن نیازمند اطلاعات دقیق، تفصیلی و به روز باشد و افراد را به استفاده از هر دو رویکرد بنیادی و تکنیکی سوق دهد. البته بالا بودن نوسانات فارکس سبب شده است تا افرادی که روحیه ریسک‌پذیری بالایی دارند به این بازار علاقه‌مند شوند. به هر روی برای تحلیل بازارهای با نوسان بالا روش‌ها و شیوه‌های خاصی نیز وجود دارد و هم اکنون تحقیقات گسترده‌ای برای ارائه مدل‌هایی که بتوان در کوتاه‌ترین زمان ممکن، پیش‌بینی صحیحی ارائه کرد، در جهان در حال انجام است. او ادامه داد: با فرض رفع مشکلات و چالش‌های ذکر شده (شرعی، قانونی، سیاستی و...)، شاید بتوان تسویه معاملات در این بازار را مهم‌ترین چالشی دانست که مشکلاتی را برای فعالان این بازار در بردارد. البته می‌توان برای این حوزه راهکارهایی ارائه کرد که این موضوع منوط به رفع سایر مشکلاتی است که پیش از بیان شد.
ممنوعیتی در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران
در ادامه از این عضو شورای عالی بورس پرسیدیم که آیا معامله‌گران فارکس باید زیر نظر سازمان بورس فعالیت کنند؟ وی اظهار داشت: نظام مالی کشور تحت نظارت بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار است. بانک مرکزی نهاد ناظر بازار پول و سازمان بورس و اوراق بهادار نهاد ناظر بازار سرمایه است. بنابراین، هرگونه فعالیت در بازار مالی کشور باید زیر نظر یکی از این دو نهاد ناظر باشد. حدود یک سال قبل سازمان بورس و اوراق بهادار با صدور اطلاعیه‌ای فعالیت تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی را که با معرفی خود به عنوان فعالان بازار ارز خارجی، فرابورس بین‌الملل و بورس‌های خارجی فعالیت می‌کنند، غیرقانونی اعلام کرد. دلیل اصلی این موضوع نیز قانون بازار اوراق بهادار است که این سازمان را متولی حفظ حقوق سرمایه‌گذاران قرار داده است. بنابراین فعالیت شرکت‌های کارگزاری و نیز مشارکت کنندگان در این بازار باید زیر نظر سازمان بورس باشد.
پشت پرده مخالفت‌ها با فارکس
وی درباره علت مقاومت علیه فارکس گفت: به نظر می‌رسد این مقاومت ناشی از مشکلاتی است که فارکس یا کارگزاران آن برای برخی از مردم به وجود آورده‌اند. مسائل ذکر شده از جمله مشکلات فقهی، سیاست‌های ارزی، خروج پول از کشور و مشکلات ایجاد شده توسط بروکرهای این بازار نیز سبب شده است برای فعالیت در فارکس محدودیت‌های ایجاد شود. البته در صورت رفع تمامی مشکلات، این بازار جهت تمرین برای ارتباط با بازارهای بین‌المللی مناسب به نظر می‌رسد و می‌توان تا حدی از آن در راستای تعامل با بازارهای جهانی استفاده کرد. عضو شورای عالی بورس در پایان تاکید کرد: در حال حاضر حجم بالای معاملات آتی سکه طلا توانسته بخشی از فعالان فارکس را به خود جلب نماید ولی انتظار می‌رود مقام‌های پولی کشور از بستر حقوقی ایجاد شده در بورس‌ها برای انجام معاملات مختلف ارزها از جمله قرارداد آتی ارز استفاده نمایند تا علاوه بر کاستن از مشکلات فعلی، بتوانند بستر قانونی لازم را برای علاقه‌مندان به حوزه ارز و فارکس ایجاد کنند. به علاوه، آغاز معاملات اختیار معامله در بورس کالا و بورس اوراق بهادار تهران زمینه را برای گسترش بازار مشتقه در کشور فراهم می‌کند؛ بازارهایی که علاوه بر داشتن مزایای بسیار زیاد، از خروج پول از کشور نیز جلوگیری می‌کنند و مشکلات مبادلاتی سرمایه‌گذاران را نیز به حداقل ممکن کاهش می‌دهند.
تابلوی معاملات جهانی ارز در قرن بیستم
در طول تاریخ حیات بشری نیاز آدمی به خرید کالا از عرضه‌کنندگان خارجی و فروش کالا به آنها باعث شده تا پیدایش مبادلات ارزی به زمان آغاز تجارت در سطح جهان و ضرب اولین سکه‌ها بازگردد. در مورد منشاء پیدایش مبادلات ارزی نیز باید گفت که تا پیش از جنگ جهانی اول سیستم استاندارد طلا مورد استفاده کشورها قرار می‌گرفت که براساس آن ارزش هر ارز به میزان طلایی بستگی داشت که پشتوانه آن بود.
در طول جنگ جهانی اول، دولت‌ها با هدف تامین مخارج جنگ اقدام به چاپ پول بدون پشتوانه نمودند، در نتیجه نظم این سیستم به هم خورد تا جایی که در فاصله بین دو جنگ جهانی هیچ گونه مقررات بین‌المللی کارآمدی برای تثبیت نرخ مبادلات ارزی وجود نداشت و هر کشوری برای افزایش صادرات و در نتیجه افزایش تولید ملی و اشتغال در تنزل دادن ارزش پول ملی خود نسبت به ارز دیگر کشورها سبقت می‌جست تا جایی که همین عدم ثبات در اقتصاد جهانی یکی از دلایل مهم شروع جنگ جهانی دوم شد.
در سال ۱۹۴۴ و پس از پایان جنگ جهانی دوم برای برطرف کردن این معضل و ایجاد هماهنگی در اقتصاد بین‌المللی، کنفرانسی با حضور نمایندگان ۴۵ کشور جهان در نیوهمپشایر آمریکا و در هتلی به نام «برتون وودز» تشکیل شد و با امضای قراردادی مقرر شد که بانک جهانی (که خود مولود همین کنفرانس بود) نرخ ثابت برابری ارزها بر مبنای دلار آمریکا را تعیین کند.
به این ترتیب برای هر اونس طلا به عنوان پشتوانه پول کشورهای صنعتی، نرخ برابری ۳۵ دلار تعیین شد. دلار به عنوان یک ارز مرجع انتخاب شد و ارزهای دیگر برحسب دلار ارزشگذاری شدند. سیستم فوق ثباتی ۲۰ساله در اقتصاد جهانی ایجاد کرد تا اینکه سرانجام در دهه ۷۰ میلادی از هم فرو پاشید. داستان از این قرار بود که آمریکا شروع به چاپ دلار بدون پشتوانه یعنی در واقع فروش دلار بدون پشتوانه به دیگران به قیمت طلا کرد و به این ترتیب اوضاع اقتصادی آمریکا روز به روز بهتر شد. این موضوع مورد اعتراض دیگران واقع شد تا جایی که در سال ۱۹۶۰ شارل دوگل رییس‌جمهور وقت فرانسه در یک سخنرانی تاریخی درخواست غیرمنتظره‌ای را از آمریکا مطرح کرد: «لطفا دلارهای خود را پس بگیرید و در مقابل آن طلا تحویل دهید!» این درخواست در چهارچوب قرارداد برتون وودز ۱۰۰ درصد قانونی بود اما در نوامبر ۱۹۶۷ ذخیره طلای فدرال رزرو برای اجرای درخواست دوگل تقریبا ته کشیده بود. همزمان، جنگ ویتنام به این تصور عمومی دامن زده بود که این جنگ منجر به کاهش ارزش دلار در برابر طلا خواهد شد. بنابراین، بهتر است که هرچه زودتر از شر دلار خلاص شده و در عوض طلا ذخیره کنیم، اما آمریکا ۵ برابر ذخیره طلای خود اسکناس چاپ کرده بود و نمی‌توانست تمام دلارهای منتشر شده را با طلا معاوضه کند. در نتیجه برابری دلار در مقابل طلا روز به روز کاهش یافت. در آگوست ۱۹۷۱ نیکسون، رییس‌جمهور وقت آمریکا رسما قابلیت تبدیل دلار به طلا را لغو کرد اما از آنجا که می‌ترسید آزادسازی بازار برای تعیین بهای ارزها به آشفتگی در معاملات و در نتیجه یک بحران اقتصادی جهانی منجر شود راهی را در پیش گرفت که به توافقنامه Smithsonian منجر شد. در این توافقنامه سعی شده بود نرخ ارزها ثابت باشد اما بدون پشتوانه طلا، تفاوت اصلی این تصمیم با توافقنامه برتون وودز این بود که بهای دلار می‌توانست در یک دامنه ۲۵/۲ درصدی شناور باشد در حالی که در توافقنامه برتون وودز این میزان تنها یک درصد بود.
اندکی بعد مشخص شد که اعمال این توافقنامه نیز عملی نیست. سعی در ثابت کردن برابری ارزها بدون در نظر گرفتن طلا باعث شد تا بهای طلا در بازار آزاد به رکورد ۲۱۵ دلار در هر اونس برسد. کسری تجاری رو به افزایش آمریکا باعث شد تا دلار آمریکا بیش از آن مقدار ۲۵/۲ درصدی که توافقنامه اجازه می‌داد، کاهش یابد. در نتیجه این مشکلات، بازارهای ارز در فوریه ۱۹۷۲ به ناچار تعطیل شدند تا مارچ ۱۹۷۳ که سرانجام دولت‌ها از نبرد با واقعیت‌های اقتصادی دست برداشتند و نظام آزاد ارزی برقرار شد. بر این اساس، بهای دلار دیگر به وسیله خود بازار تعیین می‌شد و این موضوع در سال ۱۹۷۴ با امضای توافقنامه جامائیکا رسمیت یافت. به این ترتیب بستر لازم برای برپایی بازار جهانی خرید و فروش ارزها یا «فارکس» آماده شد.
در فارکس چه معامله می‌شود؟
فارکس یک بازار غیرمتمرکز
OTC) over the counter) است به این معنی که برخلاف بازار سهام که دارای مکان فیزیکی خاصی برای انجام معاملات است، دارای مکان فیزیکی خاصی نیست و کلیه بانک‌ها و موسسات مالی بزرگ در یک شبکه به هم تنیده و پراکنده در نقاط مختلف جهان در آن حضور دارند و به معامله با یکدیگر مشغولند. همین ویژگی غیرمتمرکز بودن فارکس باعث بروز تفاوت‌هایی بین بازار فارکس و بازار سهام می‌شود، مثلا در حالی که هر سهم در هر لحظه یک قیمت مشخصی دارد، در فارکس برای هر مورد معاملاتی در هر لحظه می‌توان نرخ‌های متفاوتی نزد بازارسازهای مختلف یافت. (همین ویژگی باعث شده که در بسیاری از مواقع برخی معامله‌گران کارگزار خود را متهم به دستکاری در قیمت کنند.) در ۲۵ سال اخیر، تغییرات تکنولوژیک و پیشرفت‌های ناشی از جهانی‌‌سازی تاثیر عمیقی بر بازار تبادلات ارزی (فارکس) داشته و باعث رشد این بازار شده است. در حالی که در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ یک فرد عادی به ندرت امکان حضور در این بازار را داشت و اکثر معاملات تنها بین بانک‌ها آن هم به کمک تلفن و تلفکس انجام می‌شد، از میانه‌‌‌های دهه ۸۰ و همگام با پیدایش سیستم‌های مبادلاتی الکترونیکی افراد عادی نیز امکان حضور در این بازار را یافتند.
در سیستم جدید دیگر خبری از پشت خط ماندن و از دست دادن فرصت‌های بازار، اشتباه کارگزار یا عدم آگاهی از قیمت‌های لحظه‌ای بازار نبود. اوج تکامل سیستم‌های معاملاتی الکترونیکی پس از پیدایش اینترنت رخ داد که سیستم‌های الکترونیکی این فرصت را به معامله‌گر می‌دادند که بدون تاخیر معامله را انجام دهد. به معنای لغوی فارکس یعنی بازار دادوستد ارزها. در این بازار می‌توان یک ارز مثلا دلار را فروخت و به جایش یک ارز دیگر مثلا یورو خرید برای همین در هر معامله دو ارز وجود دارند که یکی داده می‌شود و دیگری ستاده می‌شود. این دو ارز تشکیل یک جفت ارز می‌دهند که به مثابه یک کالا مورد معامله قرار می‌گیرند بر این اساس می‌توان جفت ارزهای مختلفی تعریف کرد اما نکته مهم اینجاست که در هنگام خرید و فروش یک جفت ارز در واقع خرید یا فروش قدرت نسبی آن دو ارز انجام می‌شود، مثلا قیمت EVRVSDS۱.۳۴۲۳ می‌گوید که قدرت یورو ۱.۳۴۲۳ برابر دلار است. حال کسی که فکر می‌کند که یورو در آینده قوی‌تر خواهد شد این جفت ارز را می‌خرد تا در آینده از سود آن منتفع شود و برعکس. البته افزایش نقدینگی باعث شده تا کارگزاران فعال در این بازار به غیر از ارزهای کشورهای مختلف اقلام معاملاتی دیگری نیز معرفی کنند و امکان معاملات بر روی انواع اقلام معاملاتی از اوراق قرضه، فلزات گرانبها، فلزات پایه، نفت و گاز، انرژی و... را هم فراهم نمایند.
ارسال نظر