بازخوانی پرونده صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال گذشته

مهدی شبانی *
انجمن ملی شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایالات متحده، هر سال گزارش وضعیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایالات متحده را منتشر می‌نماید. گزارش سال ۲۰۱۱ این موسسه که پنجاه و یکمین گزارش سالانه آن است، به بررسی آخرین مسائل مربوط به این حوزه در سال ۲۰۱۰ پرداخته است. این نوشته در برگیرنده خلاصه‌ای از مفاد این گزارش، از جمله برخی از روندهای حاکم بر صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌باشد.

صندوق‌های ایالات متحده در یک نگاه
سرمایه تحت مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری ثبت شده در ایالات متحده در انتهای سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۱/۱۳ تریلیون دلار بوده است که نسبت به انتهای سال ۲۰۰۹ افزایشی ۹۴۳ میلیارد دلاری داشته است. افزایش ارزش شاخص‌های اصلی سهام ایالات متحده محرک اصلی افزایش خالص ارزش دارایی‌های آن دسته از صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده است که در بازار داخلی سرمایه‌گذاری می‌کنند. شاخص‌های سهام ایالات متحده در سال ۲۰۱۰ رشدی ۱۳ تا ۱۷ درصدی را شاهد بوده اند. رشد بازارهای بین‌المللی همچنین محرک اصلی رشد خالص ارزش دارایی‌های آن دسته از صندوق‌هایی بوده که در بازارهای بین‌المللی فعالیت دارند؛ هرچند رشد ارزش دلار در طول سال موجب کاهش ارزش دلاری دارایی‌های خارجی این دسته از صندوق‌ها شده و باعث شده است که روند رشد خالص ارزش دارایی‌های آنها شیب کندتری داشته باشد.خالص جریان ورود و خروج سرمایه به صندوق‌ها نشان دهنده خروج ۲۹۷ میلیارد دلار از صندوق‌ها در سال ۲۰۱۰ بوده است. سرمایه‌گذاران در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۵۲۵ میلیارد دلار از صندوق‌های با درآمد ثابت خارج نموده اند ولی فقط ۲۲۸ میلیارد دلار آن جذب صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام (بازار سرمایه) شده است. به علاوه صندوق‌های سرمایه‌گذاری ۱۵۷ میلیارد دلار از سود تقسیمی و ۳۹ میلیارد دلار از سود حاصل از افزایش قیمت توزیع شده را مجددا جذب نموده‌اند.
تقاضا برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس و صندوق‌های با سرمایه ثابت در سال 2010 تقریبا ثابت بوده است. در سال 2010 صندوق‌های قابل معامله در بورس حدود 118 میلیارد دلار جذب سرمایه جدید داشته اند. این در حالی است که تراست‌های سرمایه‌گذاری حدود 31 میلیارد دلار و صندوق‌های با سرمایه ثابت 8 میلیارد دلار بوده است.
جدول شماره ۱ خالص ارزش دارایی‌ها و جدول شماره ۲ تعداد نهادهای فعال سرمایه‌گذاری ایالات متحده را در یک دوره ۱۶ ساله نشان می‌دهد.

همان طور که جدول‌های شماره ۱ و ۲ نشان می‌دهند، خالص ارزش دارایی‌های انواع نهادهای سرمایه‌گذاری در این دوره رشد قابل توجهی داشته است. رشد تعداد و خالص ارزش دارایی‌های صندوق‌های قابل معامله در این دوره قابل توجه است. وسعت رشد صندوق‌های قابل معامله در بورس تنها به تعداد و خالص ارزش دارایی‌ها خلاصه نمی شود، تنوع دارایی‌ این صندوق‌ها در سال‌های پس از حباب دات‌کام سبب شد تا بسیاری از سرمایه‌های سرگردان در بازار سرمایه به سمت صندوق‌ها روان شوند. در حال حاضر، یکی از کم‌هزینه‌ترین ابزار مدیریت ریسک برای فعالان بازارهای سرمایه، کالا و پول استفاده از صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌باشد.
خانوارها بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند به‌طوری‌که در سال 2010 صندوق‌های سرمایه‌گذاری ثبت شده 23 درصد از دارایی‌های مالی خانوارهای آمریکایی را تحت مدیریت داشته اند. این رقم در سال 1980 معادل 3 درصد بوده است. موسسات و سرمایه‌گذاران نهادی عمدتا منابع مازاد خود را در صندوق‌های بازار پول (با درآمد ثابت) با هدف مدیریت جریانات نقدی و دارایی‌های کوتاه‌مدت خود سرمایه‌گذاری می‌نمایند.
نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی ایالات متحده در ۲۰ سال گذشته بوده اند و بخش قابل توجهی از سهام، اوراق قرضه و اوراق بهادار بازار پول را در انتهای سال ۲۰۱۰ مالک بوده اند. نمودار شماره یک به خوبی بیانگر این امر می‌باشد. همانطور که این نمودار نشان می‌دهد ۲۷ درصد از سهام شرکت‌های آمریکایی که در بورس‌های ایالات متحده دادوستد می‌شوند، در مالکیت نهادهای سرمایه‌گذاری هستند که ۲۳ درصد در مالکیت صندوق‌های مشترک و ۴ درصد در مالکیت دیگر شرکت‌های سرمایه‌گذاری می‌باشد. در مورد سایر اوراق بهادار نیز نمودار به روشنی میزان قابل توجه مالکیت صندوق‌ها را نشان می‌دهد.
نکته قابل توجه دیگر در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری این است که 74 درصد از آنها توسط مشاوران سرمایه‌گذاری مستقل به سرمایه‌گذاران عرضه شده اند و بیش از نیمی از کل دارایی‌های صندوق‌ها در این گروه قرار دارند. همچنین 11 درصد از صندوق‌ها توسط مشاوران سرمایه‌گذاری غیرآمریکایی، 6 درصد توسط شرکت‌های بیمه، 8 درصد توسط بانک‌ها و موسسات اعتباری و مابقی توسط شرکت‌های کارگزاری به سرمایه‌گذاران عرضه شده اند.

در سال 2010 تعداد 252 صندوق سرمایه‌گذاری از ادغام صندوق‌های سرمایه‌گذاری موجود شکل گرفتند، 227 صندوق منحل شده و از بازار خارج شدند و 464 صندوق جدید نیز فعالیت خود را آغاز نمودند. این ارقام در سال 2009 به ترتیب 349، 496 و 505 صندوق بود.
اشتغال مستقیم ایجاد شده توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۰۹ بالغ بر ۱۵۷۰۰۰ شغل بوده است. ۳۶ درصد این مشاغل مربوط به بخش خدمات سرمایه‌گذاران، ۲۸ درصد بخش مشاوره سرمایه‌گذاری و مدیریت سبدها، ۱۱ درصد امور اجرایی (شامل حسابداری) و ۱۶ درصد بخش توزیع (شامل بازاریابی) و ۹ درصد نیز بخش فروش بوده است.
به دلیل شرایط رقابتی ایجاد شده در دو دهه اخیر، کارمزد و هزینه‌های سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام از 2 درصد در سال 1990 به 95/0 درصد در سال 2010 کاهش یافته است و برای صندوق‌های اوراق قرضه از 85/1 به 72/0 درصد رسیده است که در مقایسه با کارمزدهای سنگین صندوق‌ها در ایران در نوع خود قابل توجه است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری در انتهای سال 2010 در سطح جهان بالغ بر 7/24 تریلیون دلار بوده است. ارزش دارایی‌های نهادهای سرمایه‌گذاری در ایالات متحده 1/13 تریلیون دلار بود که ترکیب آن به شرح جدول شماره 3 می‌باشد.
همان طور که اشاره شد ایالات متحده بزرگ‌ترین بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در دنیا می‌باشد. نمودار شماره ۳ نشان دهنده سهم قاره‌های مختلف از ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌باشد.

سهم انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری از نظر نوع سرمایه‌گذاری در ایالات متحده به شرح نمودار شماره ۴ می‌باشد.
در سال 2010 سرمایه‌گذاران 37 میلیارد دلار از صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام پول خارج نمودند. این امر باوجود رشد شاخص در بورس‌های ایالات متحده رخ داده است که به دلیل کاهش قدرت تحمل ریسک سرمایه‌گذاران در اثر وضعیت حاکم بر فضای اقتصادی است. این در حالی است که جریان ورودی به صندوق‌های اوراق قرضه 241 میلیارد دلار بوده است. دلیل این امر شیب نسبتا تند رشد نرخ بازده اوراق در سال 2010 است.در سال 2010 تقاضا برای صندوق‌های مشترک پیوندی که در ترکیبی از سهام و اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند تقریبا ثابت بود و سرمایه‌گذاران 23 میلیارد دلار به منابع این صندوق‌ها افزودند.

صندوق‌های شاخصی نیز در سال 2010 کماکان محبوبیت خود را حفظ نمودند. از خانوارهایی که در صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری می‌کنند، حداقل 31 درصد آنها در یک صندوق شاخصی سرمایه‌گذاری کرده اند. در پایان سال 2010 تعداد 365 صندوق شاخصی دارایی‌هایی به ارزش یک تریلیون دلار را در دست مدیریت داشتند. خالص جریان نقدی ورودی به این گروه از صندوق‌ها در سال 2010 بالغ بر 58 میلیارد دلار بود که 40 درصد آن مربوط به آن دسته از صندوق‌های شاخصی است که بر مبنای شاخص‌های اوراق قرضه تشکیل شده‌اند و یک سوم نیز صندوق‌هایی هستند که بر مبنای بازسازی رفتار شاخص‌های سهام بین المللی تشکیل شده‌اند.
صندوق‌های قابل معامله در بورس
صندوق قابل معامله در بورس یک صندوق سرمایه‌گذاری است که واحدهای سرمایه‌گذاری آن به مانند هر ورقه بهادار دیگر روزانه در بازار بورس و به قیمت بازار مورد معامله قرار می‌گیرد. این نوع از صندوق‌ها نسبتا جدید هستند و اولین ETF که بر مبنای شاخص S&P بود، در سال 1993 آغاز به کار نمود. در پایان سال 2010 تعداد این صندوق‌ها به 923 صندوق با خالص ارزش دارایی بالغ بر 992 میلیارد دلار رسید که رشدی 215 میلیارد دلاری نسبت به سال قبل از آن را نشان می‌دهد.
در سال ۲۰۱۰ تقاضا برای ETF سرعت گرفت چرا که سرمایه‌گذاران نهادی، این نوع از صندوق‌ها را وسیله مناسبی برای پوشش ریسک در مقابل نوسانات بازار سهام یافتند. ورود خالص منابع به ETF در سال ۲۰۱۰ معادل ۱۱۸ میلیارد دلار بوده است. سال ۲۰۱۰ شاهد تحول دیگری در ETF‌ها نیز بود و آن آغاز فعالیت گسترده ETF طلا که برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذاب به شمار می‌رود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سرمایه ثابت
صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سرمایه ثابت نوعی از شرکت سرمایه‌گذاری می‌باشد که سهام آنها در یک بورس فهرست شده است یا بصورت OTC مورد معامله قرار می‌گیرد. دارایی‌های آن توسط یک گروه حرفه‌ای براساس سیاست‌ها و اهداف سرمایه‌گذاری که توسط هیات مدیره تعیین می‌شود، مدیریت می‌شوند و ممکن است منابع آن در سهام، اوراق قرضه یا دیگر اوراق بهادار سرمایه‌گذاری شوند. قیمت سهام این نوع از صندوق‌ها براساس عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود. سهام این نوع از صندوق‌ها پس از انتشار توسط خود صندوق مورد صدور و ابطال قرار نمی‌گیرند بلکه در بازار توسط خریداران و فروشندگان مورد دادوستد قرار می‌گیرند.

خالص دارایی‌های این نوع از صندوق‌ها در سال ۲۰۱۰ با ۷ درصد رشد به ۲۴۱ میلیارد دلار رسید که ۱۴۰ میلیارد دلار آن مربوط به صندوق‌های اوراق قرضه (۴۲۰ صندوق) و ۱۰۱ میلیارد دلار مربوط به صندوق‌های سهام (۳۰۴ صندوق) بوده است. نمودار شماره ۵ ترکیب دارایی‌های این نوع از صندوق‌ها را نشان می‌دهد.
خصوصیات سرمایه‌گذاران در صندوق‌ها

در سال 2010 بالغ بر 6/51 میلیون خانوار آمریکایی (معادل 9/43 درصد از خانوارهای ایالات متحده) در صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری کرده بودند. تعداد سرمایه‌گذاران بالغ بر 90 میلیون نفر بوده است که 87 درصد از کل دارایی‌های صندوق‌ها را مالک بوده‌اند و مابقی ارزش دارایی‌ها متعلق به سرمایه‌گذاران نهادی بوده است. نمودار شماره 6 روند رو به رشد تعداد خانوارهای آمریکایی که در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند را نشان می‌دهد.
میانه سن سرپرست خانوارهایی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری کرده‌اند ۵۰ سال می‌باشد. تنها ۲۵ درصد از آنها مجرد هستند. ۴۶ درصد فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها بوده و ۷۳ درصد آنها مشغول به کار می‌باشند. میانه درآمد آنها ۸۰ هزار دلار در سال می‌باشد و میانه ارزش دارایی‌های مالی آنها ۲۰۰ هزار دلار است. ۶۵ درصد از آنها بیش از نیمی از دارایی‌های مالی خود را در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نموده اند. ۸۰ درصد سرمایه‌گذاران در صندوق‌های سهام سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

۵۴ درصد از سرمایه‌گذاران اولین سرمایه‌گذاری خود در صندوق‌ها را قبل از سال ۱۹۹۵ انجام داده اند و ۶۱ درصد آنها اولین سرمایه‌گذاری خود را از طریق برنامه‌های بازنشستگی انجام داده اند.
اهداف اصلی سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری عبارت است از:
- پس انداز برای دوران بازنشستگی؛
- کاهش درآمد مشمول مالیات؛
- پس انداز برای مواقع اضطرار؛
- پس انداز برای مخارج آموزشی؛
نمودار شماره ۷ نشان‌دهنده درصدی از هر گروه‌ سنی است که در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نموده‌اند. همانطور که مشخص است بیش از ۵۶ درصد از خانوارها که سن سرپرست آن بین ۴۵ تا ۵۴ سال است در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نموده‌اند.
میانگین مدت سرمایه‌گذاری افراد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری 5 سال می‌باشد. نمودار شماره 8 میانگین مدت سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها را نشان می‌دهد.