گروه بورس- محبوبه مغانی: تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار در سال ۸۴ به تفکیک نهاد نظارتی از نهاد اجرایی بازار سرمایه منجر شد. پیش از تصویب این قانون سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار کلیه امور نظارتی و اجرایی بازار سهام را بر عهده داشت، اما بعد از آن سازمان بورس و اوراق بهادار به وجود آمد تا فقط به سیاست‌گذاری و نظارت در بازار بپردازد و شرکت‌های سهامی عام مثل بورس اوراق بهادار، فرابورس و بورس کالا عملیات اجرایی بازار را بر عهده بگیرند. اما مهم‌ترین دستاورد قانون جدید بازار اوراق بهادار تقویت تمام ارکان بازار سرمایه بود، چه سازمان بورس که در مقام ناظر توانست بازار سرمایه را در تمام بخش‌ها توسعه داده و البته تحت نظارت خود درآورد و چه نهادهای اجرایی بازار سهام که مجری خوبی برای اجرای قانون و ضوابط بازار سهام بودند. اما یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در نهاد ناظر بازار سرمایه تشدید نظارت‌ها با هدف پیگیری از وقوع تخلف بود، اتفاقی که سبب شد در سال‌های اخیر اقداماتی همچون دستکاری قیمت‌ها و تخلفاتی از این قبیل به میزان قابل توجهی در بازار کاهش یابد. اما تخلفات رایج در بورس به همراه رویه‌های نظارتی حاکم بر بازار اوراق بهادار موضوع گفت‌وگوی امروز دنیای اقتصاد با مسلم پیمانی رییس اداره نظارت بر بازار سازمان بورس و اوراق بهادار است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد: اداره نظارت بر بازار چگونه در سازمان بورس و اوراق بهادار شکل گرفت؟ با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در آذرماه سال ۱۳۸۴ و تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه، یکی از بخش‌هایی که نظارت بر آن ضروری بود، نظارت بر موضوعات مرتبط با بازار اوراق بهادار بود. به همین دلیل، با تشکیل اداره‌ای تحت عنوان اداره نظارت بر بازار، مقوله‌های نظارتی بر بازار اوراق بهادار به عهده این اداره گذاشته شد. البته قبل از این نیز این موارد به شکلی دیگر در واحدی تحت عنوان هیات نظارت مورد رسیدگی قرار می‌گرفت. مبنای قانونی و مقرراتی مورد استفاده در این اداره چیست؟ همانگونه که عنوان شد، مبنای تشکیل اداره نظارت بر بازار سازمان بورس، قانون بازار اوراق بهادار بود. لذا مبنای اصلی قانونی و مقرراتی شکل‌گیری این واحد نظارتی، قانون مزبور است. به جز این قانون نیز مقررات دیگری مانند آیین‌نامه معاملات در بورس اوراق بهادار، دستورالعمل نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران، دستورالعمل نحوه انجام معاملات در فرابورس ایران و دستورالعمل انضباطی کارگزاران نیز مبنای تصمیم‌گیری در خصوص مسائل مربوط به بازار خواهد بود. در این اداره چه مواردی مورد نظارت قرار می‌گیرد؟ به طور کلی موضوعات مورد نظارت در این حوزه به ۳ بخش کلی قابل تقسیم است: ۱- بررسی معاملات از حیث احتمال اتکا بر اطلاعات نهانی ۲- نظارت بر روند بازار جهت کشف موارد دستکاری قیمت یا القای ظاهری گمراه کننده ۳- نظارت بر روند اجرایی مربوط به بازار درخصوص معاملات متکی بر اطلاعات نهانی، تمامی معاملات قبل از انتشار هرگونه اطلاعات با اهمیت اثرگذار بر قیمت (تعدیل پیش‌بینی سود هر سهم) مورد بررسی قرار گرفته و مشخصات معامله‌کنندگان با دارندگان مستقیم و غیرمستقیم اطلاعات نهانی بر اساس مفاد ماده ۴۶ قانون بازار مقایسه و در صورت مشاهده موردی خاص، موضوع به مراجع رسیدگی ارسال می‌شود. برای مثال در صورتی که قبل از انتشار اطلاعات مربوط به تعدیل مثبت با اهمیت که منجر به افزایش قیمت می‌شود، یکی از مدیران اقدام به خرید سهام کند، این موضوع از حیث احتمال اتکا به اطلاعات نهانی نیازمند بررسی است که وظیفه کشف و مستندسازی اولیه این امر بر عهده اداره نظارت بر بازار است. همچنین اگر شخصی که ارتباط آن با شرکت مشخص نیست، قبل از این تعدیل خرید قابل توجهی داشته باشد، هویت این شخص بررسی و در خصوص ارتباط احتمالی وی با شرکت، بررسی‌های لازم صورت می‌گیرد. دستکاری قیمت چه ...؟ موضوع دیگری که در این اداره بررسی می‌شود، دستکاری قیمت یا القای ظاهری گمراه کننده است که از طریق کنترل مواردی همچون سفارش‌چینی توسط کارگزاران، جهش‌های قیمتی پی در پی و غیرمنطقی و... انجام می پذیرد. به طور تجربی این قبیل موارد در بین شرکت‌های کوچک و با سهام شناور آزاد پایین رخ می‌دهد. در نهایت وظیفه آخر نیز شامل مواردی مثل توقف و بازگشایی به موقع نمادها، ابطال معاملات در صورت قیمت‌گذاری نامناسب یا معاملات بیش از حد مجاز بر اساس سرمایه، بررسی معاملات نمادهای دارای مقررات خاص مانند نمادهای بانکی و... است. نظارت بر موارد مورد اشاره، چگونه اجرا می‌شود؟ با توجه به این که داده‌های اولیه‌ای که برای انجام نظارت‌های حوزه بازار نیازمند بررسی است، بسیار متنوع و زیاد است (شامل جزئیات معاملات و سفارشات به تفکیک نماد، نام خریدار و فروشنده و کارگزاران عامل و...)، لذا انجام نظارت‌های حوزه بازار بدون سامانه‌های نظارتی خودکار کامپیوتری ممکن نیست. به همین دلیل به جز سامانه نظارتی آرامیس که در سال ۱۳۸۷ با تغییر سامانه معاملاتی قدیم خریداری شده است، چند سامانه دیگر نیز با توجه به شرایط خاص بازار طراحی و تا حدی اجرا و مورد استفاده قرار گرفته است. این سامانه‌ها علاوه بر ارائه اطلاعات به صورت آنلاین، دارای هشدارهای نظارتی خودکار نیز هستند. برای نمونه زمانی که کارگزاری برای یکی از سهامداران بزرگ بازار اقدام به جمع‌آوری سهام می‌کند، این امر باعث رشد قیمت و نوسان مثبت در سهم می‌شود. حال اگر کسی بر اساس این نوسان مثبت اقدام به خرید و فروش کند (یا در اصطلاح نوسان‌گیری کند)، این سامانه به طور خودکار به کاربر هشدار می‌دهد. حال بررسی این امر که آیا مشتری مورد اشاره با استفاده از این اطلاعات اقدام به معامله کرده است (که در اصطلاح به آن Front Running می‌گویند) یا به صورت تصادفی این معاملات همزمان با معامله سهامدار عمده انجام شده است، بر عهده کارشناس است. در صورتی که این اقدام مورددار به نظر آید، موضوع به مراجع رسیدگی ارجاع و با کارگزار خاطی اعم از شخصیت حقوقی کارگزار، مدیرعامل، معامله‌گر مربوطه و سهامدار سوء استفاده کننده برخورد می‌شود. بعضا مشاهده شده است که برخی از سهامداران و حتی کارگزاران در خصوص نحوه نظارت بر بازار مانند تماس‌های تلفنی و... شکایت‌هایی را مطرح کرده‌اند. پاسخ شما به این دست موارد مطرح شده چیست؟ عمده گلایه مطرح شده در این باره به تماس‌های تلفنی همکاران این اداره با کارگزاران مربوط است. از حدود یکی دو سال قبل، در این اداره به این نتیجه رسیدیم که حتی‌المقدور باید از وقوع تخلف جلوگیری کرد تا اینکه پس از وقوع آن موضوع به مراجع مربوطه ارجاع و پیگری شود. لذا تصمیم بر این شد که بر اساس قوانین و مقررات و بر اساس معیارهایی مشخص و مدون، در صورتی که ظنی در خصوص موارد مثل دستکاری قیمت به وجود آمد، موضوع بلافاصله از طریق تماس با کارگزاری پیگیری می‌شود. مثلا فرض کنید یک نماد کوچک که حجم معاملات آن روزانه کمتر از ۵۰ هزار سهم است، یک مرتبه صف خرید ۵ میلیون سهمی می‌شود. جزئیات صف خرید نیز حاکی از این امر است که از این ۵ میلیون، مثلا بیش از ۴ میلیون سهم متعلق به یک کارگزار است. در این مورد خاص بنا به بند ۲ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی کارگزاران، سفارش‌چینی نامتناسب با روند عرضه و تقاضای سهم رخ داده است و لذا تخلف محسوب شده و با کارگزار تماس گرفته و در مورد رعایت این ماده تذکرات لازم داده می‌شود که واقعا اگر کسی خریدار سهم باشد، برای جلوگیری از تحریک بازار و صف خرید شدن نماد که می‌تواند احتمال تمایل دارندگان سهم به فروش را کم کند، یک دفعه تمامی سفارشات را وارد سامانه معاملات نکرده و این عمل را به صورت خرد خرد یا با سفارشات پنهان انجام دهد. آیا تشدید نظارت‌ها مشکلاتی را برای سهامداران به وجود نیاورده است؟ اقدامات این‌چنینی به ویژه در روزهایی که روزهای حساسی در بازار است، گلایه‌هایی را به وجود آورد که با ارائه توضیحات به کارگزاران و سهامداران، تا حد زیادی کم شده است. مثلا در مورد یکی از نمادهای کوچک، سهامداران تلفن کارشناس نماد را که به یکی از کارگزاران تذکر داده بود، بر روی سایت قرار داده و برخی از سهامداران نیز با وی تماس گرفتند ولی وقتی توضیحات مربوطه را شنیدند، قانع شده و در همان سایت موضوع توسط خود سهامداران توجیه شد.