سرنوشت «عدالت» چه خواهد شد؟

گروه بورس- علیرضا باغانی: «در جست‌وجوی عدالت»؛ این عبارت تعیین‌کننده مسیر حرکت بشر از بعد از دوران مدرنیته در چند قرن اخیر بوده است. مسیری که بازتاب آن با آغاز هزاره سوم در بین مردم جهان قوت بیشتری گرفته و روز به روز پررنگ‌تر می‌شود. در کشور ما نیز با روی کارآمدن دولت نهم، شعار عدالت محوری به عنوان یک اولویت اصلی اعلام شد. برای تحقق همین آرمان، طرحی با عنوان سهام عدالت تدوین شد تا براساس آن هر ایرانی یک میلیون تومان سهام شرکت‌های دولتی را دریافت کند. سهام عدالت متشکل از سهام بهترین شرکت‌های سودده کشور بود، از سنگ‌آهنی‌های پرطرفدار گرفته تا شرکت‌های سیمانی، تجهیزاتی و پالایشگاهی.

سهام عدالت در گام اولیه به دو دهک کم درآمدتر با ۵۰ درصد تخفیف یعنی ۵۰۰هزار تومان پرداخت شد. پس از آن هم دو مرتبه و مجموعا ۱۲۰ هزار تومان سود سهام به مشمولان دور اول پرداخت شد تا در نهایت پرونده سهام عدالت در کشور تا مدت‌ها بعد مسکوت بماند.

حال ۳۹ میلیون نفر ایرانی سهامدار عدالتند و برگه‌هایی در دست دارند، با مهر مخصوص؛ در حالی که دارایی واگذار شده به خود را نمی‌توانند بفروشند و از سود سهام آن ها هم خبری نیست. در گزارش پیش‌رو دبیرکل کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری عدالت استانی که در واقع بالاترین مقام حاضر در طرح سهام عدالت در کشور است، به تشریح آخرین وضعیت این طرح بزرگ ملی پرداخته است. همچنین مدیرعامل سابق کارگزاری در حال تصفیه سهام عدالت هم از مشکلات موجود در شرکت‌های سرمایه‌پذیر سخن می‌گوید و در نهایت هم یک سهامدار عدالت، آن را به صورت برگه‌ای توصیف می‌کند که در طاقچه خانه‌اش خاک می‌خورد.

فعلا منتظر سود نباشید!

دبیرکل کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت از واگذاری قطعی سهام عدالت به ۳۹ میلیون نفر ایرانی خبر داد.

هوشنگ عمرانی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با بیان این‌که از ابتدای شروع طرح توزیع سهام عدالت تا کنون حدود ۳۹ میلیون نفر به‌صورت قطعی شناسایی و سهامدار شده‌اند، افزود: شناسایی و ثبت‌نام مشمولین سهام عدالت به یکباره صورت نگرفته و به‌صورت تدریجی بوده و در ۳ مرحله صورت گرفته است، تا جایی که تا پایان سال ۱۳۸۵ جمعا حدود ۴/۱۰ میلیون نفر، تا پایان سال ۱۳۸۶ حدود ۶/۲۰ میلیون نفر و تا پایان سال ۱۳۸۷ حدود ۶/۳۷ میلیون نفر و تاکنون حدود ۳۹ میلیون نفر به‌صورت قطعی سهامدار عدالت شده‌اند.

وی افزود: با توجه به دستور رییس‌جمهور مبنی بر ثبت‌نام از کارگران ساختمانی و فصلی و تخصیص سهام عدالت تا سقف ۴۵ میلیون نفر، سازمان خصوصی‌سازی با همکاری وزارت کار اقدام به شناسایی و ثبت‌نام از مشمولین گروه‌های یاد شده کرده که در مجموع در فراخوان به عمل آمده حدود ۳/۳ میلیون خانوار ثبت‌نام کرده‌اند که از این تعداد با بررسی‌های صورت گرفته، حدود ۷/۲ میلیون خانوار واجد شرایط شناخته شده که پس از بررسی‌های نهایی و تائید مراجع ذی‌ربط نسبت به صدور سهام عدالت آنان اقدام خواهد شد. در این شرایط، به نظر می‌رسد با صدور سهام عدالت برای دو گروه اخیر، تعداد نهایی ثبت‌نام شدگان واجد شرایط به سقف ۴۵ میلیون نفر برسد.

این مقام مسوول در برابر این سوال که مکانیزم پرداخت سود سهام عدالت چگونه است و چرا دیگر سود سهام عدالت به مشمولان طرح پرداخت نمی‌شود، گفت: با توجه به میزان نقدینگی حاصل از دریافت سود سهام از شرکت‌های زیرمجموعه سهام عدالت، تا کنون مشمولین طرح که در پایان سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ سهامدار بوده‌اند، سود سهام خود را دریافت کرده‌اند و از بابت سود سال‌های ۱۳۸۷، ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ دارندگان سهام عدالت تا کنون پرداختی صورت نگرفته است.

وی افزود: عدم پرداخت سود سهام سنوات یاد شده ناشی از دو علت عمده بوده است، علت اول عدم وجود نقدینگی است، زیرا سود سهام متعلق به مجموعه سهام عدالت به‌صورت کامل از شرکت‌های زیرمجموعه وصول نشده، ضمن این‌که سود عملکرد سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ شرکت‌ها توسط سازمان خصوصی‌سازی دریافت و بابت تسویه بخشی از اقساط سهام عدالت به حساب خزانه دولت واریز شده است. همچنین مازاد سود عملکرد سنوات مالی ۱۳۸۵ لغایت ۱۳۸۷ نیز که توسط شرکت کارگزاری سهام عدالت دریافت شده، بازهم بابت اقساط سهام عدالت به سازمان خصوصی‌سازی و درنهایت خزانه دولت واریز شده است.

افزون بر این، در قانون برنامه پنجم توسعه پرداخت سود سهام عدالت به مشمولین تا تادیه کامل اقساط سهام عدالت ممنوع اعلام شده است، لذا با عنایت به مطالب یاد شده و اعتراض نمایندگان مجلس شورای اسلامی به چگونگی پرداخت سود سهام عدالت، به‌نظر می‌رسد تا زمانی که تغییری در قانون برنامه پنجم توسعه به وجود نیاید، حداقل تا پایان برنامه یعنی آخر سال ۱۳۹۴، هیچ‌گونه سودی به‌عنوان سود سهام عدالت قابل پرداخت نخواهد بود.

سهام «عدالت» کی قابل معامله می‌شود؟

دبیرکل کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت درباره ورود شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به بورس گفت: براساس مصوبات مجلس شورای اسلامی مقرر شد که مردم (مشمولین سهام عدالت) به‌صورت مستقیم سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی شده و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در قالب شرکت‌های سهامی عام وارد بورس شوند. در حال حاضر هم تشریفات ثبت‌نام حدود ۲۵ شرکت سرمایه‌گذاری استانی در بورس صورت پذیرفته که نام آنها درج یا در شرف درج شدن است، ضمن این‌که شرکت‌های مزبور به سهامی عام تبدیل شده‌اند و اساسنامه‌های آنها منطبق با اساسنامه تیپ شرکت‌های سهامی عام بورسی است.

با این وصف، برای این‌که سهام شرکت‌های مورد بحث در تابلوی بورس قابل معامله باشد، نیاز به افزایش سرمایه‌ آنها با توجه به مجموع ارزش اسمی سهام سهامداران مشمول هر استان است که این امر نیز منوط به قطعی شدن تعداد مشمولین و تعدیل نهایی میزان سرمایه است. البته امیدواریم که طی دو یا سه ماه آینده سازمان خصوصی‌سازی نسبت به ارائه آمار قطعی مشمولین سهام عدالت به تفکیک هر استان اقدامات لازم را به عمل آورده و هیات دولت هم باقیمانده سهام مورد نیاز برای تکمیل سبد سهام عدالت را به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی اختصاص دهد.

مدیریت عدالت چگونه است؟

عمرانی در برابر این سوال که نحوه اعمال مدیریت و مالکیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در شرکت‌های زیرمجموعه سهام عدالت چگونه است، پاسخ داد: در حال حاضر شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به نسبت تعداد مشمولین هر استان از کل مشمولین، سهامدار شرکت‌های زیرمجموعه سهام عدالت هستند و فعلا برای اعمال مالکیت و مدیریت در شرکت‌های واگذار شده از طریق تشکیل کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت اقدام می‌کنند.

وی عمده محدودیت‌های موجود در اعمال مدیریت و مالکیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت را این‌گونه اعلام کرد: سهام عدالت با محدودیت مالکیت و دریافت سود در شرکت‌های پالایشگاهی کرمانشاه، شیراز، لاوان، بندرعباس و تهران مواجه است.

متاسفانه به‌رغم این‌که براساس مصوبات هیات دولت، میزان مالکیت سهام عدالت در شرکت‌های یاد شده از سال ۱۳۸۸ از ۳۰درصد به ۴۰ درصد افزایش یافته، اما مسوولان وزارت نفت (شرکت مادر تخصصی ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران) مانع از اعمال حقوق مالکانه مجموعه سهام عدالت به میزان سهام واگذار شده در شرکت‌های یاد شده هستند.

از سویی دیگر، سود سهام متعلقه به مجموعه سهام عدالت از سال ۱۳۸۶ تاکنون در شرکت‌های پالایشگاهی کرمانشاه، شیراز، لاوان، بندرعباس، تهران، آبادان، امام خمینی شازند اراک و تبریز که حدودا بالغ بر ۱۷۰۰ میلیارد تومان است، تا کنون تادیه نشده که یکی از علل اصلی کمبود نقدینگی در مجموعه سهام عدالت نیز همین امر است.

ما هم با پست‌بانک مشکل داریم!

این مقام مسوول عدم امکان اعمال مالکیت، مدیریت و سایر حقوق مالکانه مجموعه سهام عدالت در شرکت‌های هلدینگ پتروشیمی خلیج‌فارس،‌ پایانه‌های صادراتی ایران، شرکت ملی گاز ایران، ملی پخش فرآورده‌های نفتی، دخانیات ایران و پست بانک را به عنوان یکی دیگر از مشکلات سهام عدالت دانست و تصریح کرد: متاسفانه به‌‌رغم واگذاری بخشی از سهام شرکت‌های ذکر شده از سوی هیات دولت به مجموعه سهام عدالت از تاریخ مصوبه هیات دولت تاکنون، مسوولان شرکت‌های ذیربط و وزارت متبوع آنها، بستر لازم برای انتقال سهام و امکان اعمال مدیریت و یا پرداخت سود سهام عدالت و همچنین حضور نمایندگان سهام عدالت در مجامع و هیات مدیره شرکت‌های مزبور را فراهم نکرده‌اند.

وی درباره چالش عدم مشارکت سهام عدالت در افزایش سرمایه‌هایی که از محل آورده نقدی صورت می‌گیرد گفت: از آنجایی که در حال حاضر سازمان خصوصی‌سازی مدعی است که براساس وکالتنامه‌های گرفته شده از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، متولی وصول سود سهام عدالت و واریز آن به خزانه است، لذا در صورت افزایش سرمایه شرکت‌های زیرمجموعه سهام عدالت از محل آورده نقدی، در صورتی که سازمان خصوصی‌سازی تمهیدات لازم را در این خصوص تبیین کند، قاعدتا برای اعمال افزایش سرمایه مشکلی متوجه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی نخواهد بود. ولی این‌که سازمان خصوصی‌سازی از این بابت تمهیدات لازمه را اتخاذ کند، مساله‌ای است که پاسخ آن باید توسط مسوولان محترم سازمان خصوصی‌سازی ارائه شود.

آزاد می‌شود یا نمی‌شود؟

دبیرکل کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت درباره روند آزاد‌سازی سهام عدالت نیز گفت: از آنجایی که موضوع آزاد‌سازی سهام در حال حاضر جزو دغدغه‌های اصلی سهام عدالت نبوده، اقدام خاصی در این مورد صورت نگرفته است، از این‌رو به مرور زمان، کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت در اجرای اختیارات حاصله از اساسنامه خود (اداره سبد سهام اعضا) به ناچار برای بهینه کردن وضعیت باید نسبت به فروش سهام برخی از شرکت‌های زیرمجموعه یا افزایش میزان مالکیت سهام در برخی شرکت‌های دیگر اقدام کند. طی جلسات برگزار شده در حضور مقام عالی وزارت امور اقتصادی و دارایی و اعضای محترم هیات عامل و رییس سازمان خصوصی‌سازی، توافقات اولیه برای آزادسازی سهام مطابق درخواست‌های کانون صورت گرفته و امید می‌رود که از بابت آزاد‌سازی سهام به مشکل خاصی برخورد نکنیم.

این مقام مسوول در سهام عدالت در پایان تاکید کرد: با توجه به مطالب ذکرشده از آنجایی که سازمان خصوصی‌سازی اصرار دارد که سود متعلقه به سهام عدالت را از شرکت‌های زیرمجموعه دریافت و به حساب خزانه واریز کند، عمده‌ترین اشکال وارده بر این موضوع این است که متاسفانه با عنایت به دولتی بودن سازمان یاد شده و طولانی بودن روند اداری در سازمان‌های دولتی، عمده شرکت‌های زیرمجموعه سهام عدالت، سود متعلقه را در موعد مقرر تادیه نمی‌کنند، در حالی که به نظر می‌رسد اگر وظیفه و اختیار وصول سود سهام عدالت به کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت سپرده شود، کانون می‌تواند با اهرم فشار نمایندگان خود در هیات مدیره و مجامع عمومی شرکت‌ها در موعد مقرر قانونی نسبت به وصول سود سهام عدالت و واریز آن به حساب خزانه اقدام کند.

یک درصد چادرملو را از دست دادیم

یک عضو هیات مدیره کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت استانی نیز با بیان این‌که سهام عدالت به دلیل ناتوانی در مشارکت در افزایش سرمایه چادرملو بخشی از سهام خود در این شرکت سنگ‌آهنی را از دست داد،‌ گفت: هیچ سازوکاری برای مشارکت «عدالت» در افزایش سرمایه‌هایی که از محل آورده نقدی صورت می‌گیرد اندیشیده نشده است.

محمدجواد شیخ مدیرعامل سابق کارگزاری در حال تصفیه سهام عدالت در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد با اشاره به مشکلات نقدینگی شرکت‌های سرمایه‌گذاری عدالت استانی گفت: سهام عدالت نقدینگی مازادی در اختیار ندارد، از این رو نمی‌تواند در افزایش سرمایه‌هایی که از محل آورده نقدینگی صورت می‌گیرد، شرکت کند، مگر اینکه به میزان اقساط پرداخت شده، سهام عدالت را آزاد کنند.

وی گفت: از بابت سود سهام عدالت، پولی به عدالت‌های استانی پرداخت نمی‌شود و سازمان خصوصی‌سازی کل سود سهام عدالت را دریافت کرده و بابت اقساط به حساب خزانه واریز می‌کند. او با اشاره به افزایش سرمایه چادرملو گفت: در شرکت چادرملو مجموعه‌ سهام عدالت به دلیل کمبود نقدینگی یک‌درصد از سهام خود را در این شرکت از دست داد، چون نتوانست آورده نقدی در افزایش سرمایه آن داشته باشد و حق تقدم خود را واگذار کرد. معاون اداری و مالی شرکت ملی مس در مورد مشارکت سهام عدالت در افزایش سرمایه «فملی» گفت: این افزایش سرمایه از محل مطالبات است و با توجه به اینکه سود سهام عدالت در حساب شرکت به عنوان مطالبات باقی‌مانده و توزیع شده، این سود صرف افزایش سرمایه خواهد شد و مشکلی از این بابت وجود ندارد. این مقام مسوول با بیان این‌که تاکنون از ۴۰ هزار میلیارد تومان سهام عدالت واگذار شده، ۲۰ درصد آن قابل آزادسازی است، گفت: تاکنون حدود ۸هزار میلیارد تومان از اقساط پرداخت شده،‌ اما هنوز اجازه آزاد شدن سهام عدالت این افراد پرداخت صادر نشده، چراکه آزاد شدن سهام عدالت شاید به مدیریت کرسی‌های در اختیار سهام عدالت در شرکت‌ها لطمه وارد کند.

عدالت ۱۰۰درصد بازدهی داد

وی از رشد ارزش سهام عدالت به سطح ۲میلیون تومان خبر داد و افزود: سهام عدالتی که به ارزش ۱میلیون تومان به مشمولان واگذار شده بود، هم‌اکنون با رشد قیمت سهام پرتفولیوی عدالت، حدود ۲ میلیون تومان ارزش پیدا کرده است بنابراین، اگر سهام عدالت با ۷۰ درصد NAV در فرابورس یا بورس عرضه شود، دست‌کم ۱میلیون و ۴۰۰هزار تومان ارزش پیدا می‌کند.

این مقام مسوول ارزش کل سهام حاضر در پرتفوی عدالت را حدود ۸۴هزار میلیارد تومان ذکر کرد و گفت: با توجه به سهام ارزنده موجود در پرتفولیوی عدالت، پیش‌بینی ما رشد سالانه حداقل ۲۰ تا ۲۵ درصدی ارزش سبد سهام مزبور است.

وی در برابر این سوال که آیا با توجه به تخفیف ۵۰۰ هزار تومانی اعطا شده به دهک‌های اولیه سهام عدالت، آیا امکان آزاد شدن سهام آن‌ها با توجه به اقساط پرداخت شده وجود ندارد، گفت: روستاییان، عشایر، افراد تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد به اضافه بسیجیان فاقد شغل و درآمد جزو دهک‌هایی هستند که سهام عدالت یک‌میلیون تومانی را با ۵۰ درصد تخفیف گرفته‌اند و با توجه به بیش از ۱۰۰هزار تومان قسط پرداخت شده، ۴۰۰ هزار تومان دیگر باید بابت آزاد شدن کل سهام پرداخت شود.

وی در پایان از پذیرش سرمایه‌گذاری عدالت استان کردستان در فرابورس سخن گفت و افزود: این شرکت بعد از افزایش سرمایه و مقدمات دیگر می‌تواند وارد بازار سرمایه شود.

درد و دل‌های یک سهامدار «عدالت»!

اما این ۴۰هزار میلیارد تومان سهام پس از گذشت ۶ سال از واگذاری به حدود ۴۰ میلیون ایرانی، نتوانسته تغییر چندانی در زندگی مشمولان دریافت «عدالت» ایجاد کند و در واقع از سهام عدالت برای آن‌ها غیر از دریافت دو نوبت سود سهام (۴۰ و ۸۰ هزار تومان) آن هم برای دو دهک اول، چیزی جز برگه‌ای که در پستوی خانه‌ها نگهداری می‌شود، باقی نمانده است.

خدیجه هداوند خانی سهامدار عدالت که از سال ۸۷ مشمول دریافت برگه‌ای به نام «عدالت» شده، به خبرنگار دنیای‌اقتصاد گفت: در سال ۸۷ به عنوان مستمری بگیر نیروهای مسلح مشمول دریافت سهام عدالت شدم و از آن سال به بعد پس از پیگیری‌های فراوان برگه سهام عدالت برایم ارسال شد.

وی با بیان این که در مراجعات مکرر به سازمان بازنشستگی نیروهای مسلح بارها با جواب سربالای مسوولان برای دریافت سود سهام مواجه شده، گفت: چندین بار اتفاق افتاده که در اداره بازنشستگی شایعه می‌کردند که سود سهام عدالت پرداخت می‌شود، اما پس از مراجعه جوابی داده نمی‌شد و حتی برخورد بدی هم صورت می‌گرفت تا جایی که کار به جایی رسید که می‌گفتند این سهام عدالت هم برای ما شده دردسر، بروید از هر کسی که آن را به شما داده سود بگیرد.

این سهامدار عدالت نامشخص بودن وضعیت سهام خود و سودهای معوقه آن را از جمله مشکلات سهام عدالت عنوان کرد و گفت: اگر این دارایی از نظر مسوولان ارزشمند است، بهتر است که اثر واگذاری آن را در زندگی خانواده‌های مشمول نشان دهند، نه این که فقط تبلیغات کنند، سوال من این است که آیا مسوولان می‌دانند که سهام عدالت پس از حدود ۴ سال در زندگی زن مستمری بگیری همچون من هم هیچ اثری نداشته است؟

وی در پایان پیشنهاد داد: اگر مسوولان برای سهام عدالت ارزشی قائل هستند، حداقل یا آن را قابل فروش کنند یا این که از سهام عدالت بتوان به عنوان سندی دارای اعتبار برای وثیقه استفاده کرد، چراکه هم‌اکنون به مزایای «عدالت» نیاز داریم نه برگه آن!