دنیای اقتصاد- هاشم آردم: شاخص کل بورس تهران طی معاملات روز گذشته با افت بیش از ۲۲۵ واحدی مواجه شد و سرانجام پس از ۵ روز کاری از کانال ۸۱ هزار واحدی عقب‌نشینی کرد. روز اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری، شاخص بازار سهام آخرین رشد قابل توجه خود را رقم زد و به کانال ۸۱ هزار واحدی رسید. اما رشد شاخص‌های قیمتی محدود به معاملات هفته گذشته نبود. شاخص‌های بورس (به ویژه شاخص کل هم‌وزن) از ابتدای سال جاری مسیری صعودی در پیش گرفته بود. حالا نیز به نظر می‌رسد زمان اصلاح آن فرارسیده باشد. کاهش ارزش معاملات، کاهش قابل توجه تمایل خریداران بالقوه سهام و افت نسبی قیمت‌ها در روز گذشته موید این موضوع است.

پایان هیجان انتخابات

حال که معمای انتخابات ریاست جمهوری حل شده است، تفسیر معاملات هفته‌های اخیر نیز ساده‌تر به نظر می‌رسد. پیش‌تر در گزارش‌های «دنیای اقتصاد» اشاره شده بود که با پایان یافتن کارزار انتخاباتی، هیجان بورس فروکش خواهد کرد. به جرات می‌توان ادعا کرد که از هر منظری، قیمت‌های سهام در بورس تهران از ابتدای سال تا‌کنون بدون دلیلی منطقی رشد کرد. حال اگر بازار روال طبیعی خود را طی کند، احتمالا باید شاهد ادامه ریزش قیمت‌ها باشیم. این سرنوشت محتوم رشد بی‌بنیاد قیمت‌ها است. پیروز شدن مجدد حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، برای اقتصاد کشور به معنای آن است که سیاست‌های اقتصادی چهار سال اخیر ادامه خواهند یافت. چنانچه جناح مقابل رئیس‌جمهوری فعلی در انتخابات پیروز می‌شد، احتمالا باید شاهد افت شدیدتر قیمت‌ها می‌بودیم. چرا که با انتخاب جناح مقابل، این احتمال وجود داشت که ریسک‌های سیستماتیک قدیمی و از بین رفته در بورس تهران، دوباره بازگردند. حال اما می‌توان به این مساله خوش‌بین بود که دست‌کم بسیاری از ریسک‌های سیاسی دیگر بر معاملات بورس تهران سایه نیندازند.

اما حتی انتخاب مجدد حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهوری نمی‌تواند در بورس تهران معجزه کند. حقیقت این است که با وجود از بین رفتن برخی ریسک‌های سیستماتیک سیاسی، هنوز ریسک‌های بزرگی بورس تهران را تهدید می‌کند. هزینه تامین مالی برای بنگاه‌های اقتصادی همچنان بالاست، نرخ سود بدون ریسک در اقتصاد کشور همچنان بالاست، قیمت‌های جهانی چشم‌انداز مناسبی ندارند و سودآوری شرکت‌ها در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. با این تفاسیر این امکان وجود دارد که قیمت‌ها به سطوح ابتدای سال خود برگشت کنند. چنانچه رشد قیمت‌ها در دو ماه ابتدای سال را معلول هیجان انتخابات بدانیم، باید پس از پایان یافتن انتخابات، منتظر حرکت بازار به سمت اصلاح باشیم. حال این اصلاح می‌تواند در بعد زمان رخ دهد یا در بعد قیمت‌ها خودنمایی کند. اگر رشد شاخص کل هم‌وزن را از ابتدای سال جاری تا‌کنون مبنای سوددهی بورس بدانیم، سهامداران بورس تهران در این مدت به‌طور متوسط ۱۲ درصد بازدهی کسب کرده‌اند. این بازدهی تنها در مدت ۲ ماه رخ داده است و در مقایسه با بازده بدون ریسک (در بازار پول)، بازدهی قابل توجهی است. چنانچه اصلاح در بعد زمان رخ دهد، آنگاه می‌توان انتظار داشت که قیمت‌ها در چند ماه آینده کم‌نوسان باشند و بازار نیز از کمبود حجم معاملات رنج ببرد.

در این صورت بازده بازار سهام در بعد زمان به سمت بازده بازارهای کم‌ریسک اقتصاد نزدیک خواهد شد. در حالت دوم این امکان وجود دارد که قیمت‌ها با شتاب بیشتری افت کند و دوره زمانی رکود بازار مختصر شود. نظرسنجی سایت «دنیای بورس» نیز این موضوع را تایید می‌کند. بر این اساس ۷۸ درصد کارشناسان بورس اعتقاد دارند که قیمت‌ها دست‌کم در خلال این هفته، روند کم‌نوسان یا ریزشی را تجربه خواهد کرد. همچنین ۷۵ درصد از جامعه آماری فعالان بورس نیز همین روند را پیش‌بینی کرده‌اند. بنابراین نه تنها قیمت‌های سهام گران به نظر می‌رسد، بلکه انتظار فعالان و کارشناسان بورس تهران نیز بر این اساس استوار شده که قیمت‌ها باید اصلاح شوند. البته این روند در صورتی شکل می‌گیرد که اتفاق غیرمترقبه‌ای رخ ندهد. در حال حاضر موضوعی که می‌تواند بازار را در جهت رشد تحریک کند، دستورالعمل تازه بانک مرکزی است که به بانک‌ها ابلاغ شده است. این دستورالعمل که در راستای کاهش بنگاهداری بانک‌ها است، می‌تواند نقدینگی قابل توجهی را در اقتصاد به جریان اندازد. هرچند در حال حاضر تبعات این طرح مشخص نیست، اما در اولین نگاه می‌توان انتظار داشت که در میان‌مدت و بلندمدت به نفع بازار سرمایه تمام شود. شاید محرک بعدی بورس تهران واگذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری از سوی بانک‌ها باشد که از یک طرف می‌تواند بخشی از نقدینگی حبس‌شده را آزاد کند و از طرف دیگر در بلندمدت می‌تواند کاهش بهای تمام‌شده پول را رقم بزند. نکته دیگری که می‌تواند در این میان حائز اهمیت باشد، نحوه برخورد نهاد ناظر با رکود بازار است.

مهندسی شاخص‌ها؟

در تجربه‌های قبلی رکود بازار سهام، نهاد ناظر موفق عمل نکرده است. متولیان بازار سرمایه ایران بارها نشان داده‌اند که بیش از حد به شاخص‌های بورسی اهمیت نشان می‌دهند. گویی افت شاخص کل برای سازمان بورس به یک خط قرمز بدل شده است و تمام تلاش‌ها در جهت مثبت نگه‌داشتن شاخص بورس (به‌صورت واقعی یا صوری) انجام می‌پذیرد. چنانچه فرض شود که بورس در روزهای آینده وارد فاز اصلاحی خواهد شد، احتمالا باید شاهد ادامه حمایت‌های صوری از عدد شاخص باشیم. لذا احتمالا تورم شاخص بورس به آن اندازه که باید تخلیه نخواهد شد. ضمنا احتمالا باز هم باید منتظر به تأخیر انداختن عرضه‌های اولیه و فروش اسناد خزانه اسلامی باشیم. پس از فرصت‌سوزی سازمان در ماه‌های اولیه سال، درست زمانی که ارزش معاملات رشد قابل توجهی یافته بود، دیگر نمی‌توان انتظار داشت که حالا عرضه‌های اولیه انجام شوند. بنابراین تا مدتی باید شاهد بی‌رونق ماندن عرضه‌های اولیه باشیم. این احتمال نیز وجود دارد که متولیان بازار به بهانه خرابی بازار عرضه اسناد خزانه اسلامی را هم معطل بگذارند. از این رو احتمالا در روزهای آتی شاهد مهندسی معاملات و مثبت نشان دادن شاخص کل خواهیم بود.

مروری بر آمار معاملات دیروز

در داد و ستدهای روز گذشته سهامداران بورس تهران بیش از ۵۶۶سهم را به ارزش بیش از ۱۴۵ میلیارد تومان دست به دست کردند. از این میان کمتر از ۱۰۰ میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق‌تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت. همچنین شاخص کل بورس با ۲۲۵واحد کاهش به رقم ۸۰هزار و۹۲۱ رسید. شاخص‌های بازار اول و دوم نیز به ترتیب ۱۲۷و۶۶۰واحد نزولی شدند. همچنین شاخص کل هم‌وزن با افت تقریبا ۶/ ۰ درصدی مواجه شد. نمادهای کشتیرانی، پالایش نفت تهران، پالایش نفت اصفهان و پالایش نفت بندرعباس با بیشترین تاثیر منفی بر شاخص باعث افت این متغیر شدند. این در حالی بود که نمادهای فولاد مبارکه، خدمات انفورماتیک و ارتباطات سیار با بیشترین تاثیر مثبت بر شاخص مانع افت بیشتر این متغیر شدند. از میان صنایع ۳۷ گانه بورس تهران، شاخص ۱۲ صنعت با رشد مواجه شد. گروه‌های انتشار و چاپ، ماشین‌آلات برقی و ماشین‌آلات و تجهیزات در صدر پربازده‌ترین گروه‌های صنعتی قرار گرفتند و سهامداران این گروه‌ها به ترتیب بازدهی ۳/ ۱، ۷۳/ ۰ و ۶۸/ ۰ درصدی تجربه کردند. در طرف دیگر شاخص ۲۱ گروه در روز گذشته با افت مواجه شد. سهامداران گروه‌های استخراج زغال‌سنگ، محصولات چوبی و کاشی و سرامیک متحمل بیشترین زیان روزانه شدند. همچنین هفت صنعت از ۱۰ صنعت پرمعامله، با افت شاخص مواجه شدند. نکته جالب توجه، قرار گرفتن گروه محصولات کاغذی در رده چهارم گروه‌های پرمعامله بازار بود. در داد‌وستدهای روز گذشته صنایع خودرو، محصولات شیمیایی و سرمایه‌گذاری‌ها با بیشترین حجم و ارزش معاملات در صدر برترین صنایع بازار قرار گرفتند.

صدرنشینی بازار نیز با بیشترین رشد قیمت متعلق به نمادهای کاشی پارس، لامیران، ایران‌دارو، سیمان بهبهان، موتوژن، بانک ملت و سایپا شیشه بود. در مقابل نمادهای کاشی و سرامیک سینا، پست بانک، تکسرام، کاشی الوند، تولید محور خودرو، ایران یاسا تایر و نیرو محرکه با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات قرار گرفتند. همچنین در روز گذشته سرمایه‌گذاران بورس تهران برای خرید سهام کاشی پارس، اوراق مشارکت شهرداری سبزوار، واحدهای صندوق کیان، پارند پایدار سپهر، اوراق صکوک سایپا و اوراق مشارکت شهرداری شیراز بیشترین تقاضا و طولانی‌ترین صف‌های خرید را داشتند. در مقابل گروهی از سرمایه‌گذاران با سنگین‌ترین عرضه‌ها و تشکیل صف‌های فروش سنگین تلاش کردند از واحدهای صندوق کیان، پارند پایدار سپهر، سهام سیمان مازندران، اوراق مشارکت ملی نفت، سبحان دارو، اوراق مشارکت ملی نفت و اوراق صکوک بنا‌گستر کرانه خارج شوند. در پایان معاملات دیروز سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی با معامله ۵۰میلیون سهم به ارزش ۱۰۸ میلیارد ریال بیشترین حجم و ارزش معاملات را ثبت کرد. همچنین مطابق وعده‌ها و پیام ناظر بازار معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش برخط سهام شرکت های ایران خودرو (خودرو) و ملی صنایع مس ایران (فملی) در سررسید آبان ماه ۱۳۹۶ از امروز در بورس اوراق بهادار تهران آغاز می‌شود.