فاطمه دنیویان/ کارشناس بازار سرمایه

با توجه به گسترش مشارکت سرمایه‌گذاران خرد و کلان در نظام‌های اقتصادی از راه سرمایه‌گذاری در شرکت‌های سهامی فعال در بازارهای سرمایه، هدایت این منابع به سوی طرح‌های بهینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از این‌رو حفظ منافع سرمایه‌گذاران، باتوجه به نبود تقارن اطلاعاتی بین مدیران شرکت‌ها و سهامداران، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت‌ها و مسوولان بازارهای سرمایه‌ است.

استفاده از هر ابزاری برای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، سودمند است و باعث کاهش ریسک آن می‌شود. یکی از مکانیزم‌های محافظت از منافع سهامداران و کاهش هزینه‌های نمایندگی، استفاده از ساز و کارهای مناسب راهبری شرکتی است. تاکید عمده اصول راهبری شرکتی که از سوی نهادهایی از قبیل سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه بیان شده، بر سهامداران و سایر ذی‌نفعان شرکت‌ها است.

جلوگیری از فساد مالی

راهبری شرکتی، تعیین‌کننده ساختاری است که توسط آن، اهداف شرکت تدوین و ابزار دستیابی به این اهداف و نظارت بر عملکرد، مشخص می‌شود. در این مجموعه از روابط می‌توان از سازوکارهای درون سازمانی همچون هیات‌مدیره، کمیته حسابرسی، حسابرسی داخلی و مدیریت ریسک و نیز سازوکارهای برون‌سازمانی مانند نظارت قانونی، نظام‌های حقوقی، بازار سرمایه، نظارت سهامداران کنترلی، حسابرسی مستقل و موسسات رتبه‌بندی، به منظور کسب اطمینان از رعایت حقوق ذی‌نفعان، پاسخگویی، شفافیت و عدالت در واحد تجاری استفاده کرد.

بنابراین، راهبری شرکتی قوی در شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارها برای جلوگیری از فساد و حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران خرد محسوب می‌شود. مطالعات انجام گرفته در کشورهای مختلف نیز مؤید این مطلب است که با ضعف راهبری شرکتی، فساد مالی افزایش یافته و به دنبال آن علاوه بر کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم داخلی و خارجی و افزایش مخارج دولت، رشد اقتصادی نیز کاهش پیدا کرده است. موضوع راهبری شرکتی، با مفهوم کنونی آن، طی چند سال اخیر در کشور مطرح شده‌است. استقرار نظام راهبری شرکتی، از دو بعد ملی و بین‌المللی نیز برای کشور اهمیت دارد. شاخص‌های بانک جهانی و انستیتوی مالیه بین‌الملل (IIF) برای ارزیابی حمایت از سرمایه‌گذاران، همان عناصر مورد تاکید در نظام راهبری شرکتی است. ضمن اینکه این نظام در سطح ملی با در نظر گرفتن تاکید بر توسعه بازار سرمایه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

باتوجه به اهمیت این موضوع، در بخشی از ماده ۳۵ دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران مصوب۱/ ۱۰/ ۱۳۸۶ و اصلاحیه‌های بعدی عنوان شده است:

«شرکتی که اوراق بهادار آن در بورس پذیرفته شده، باید اصول راهبری شرکتی مصوب هیات مدیره سازمان را رعایت کرده و از تطبیق عملیات شرکت با استانداردها، اهداف شرکت و قوانین و مقررات مربوط اطمینان حاصل کند.» همان‌گونه که از مفاد ماده به‌طور واضح مشخص است، کلیه شرکت‌هایی که قصد ورود و ماندگاری در بورس اوراق بهادار را دارند، باید اصول راهبری شرکتی مدنظر سازمان بورس و اوراق بهادار را رعایت کنند.

رعایت حقوق سهامداران

با این‌حال به‌‌رغم شروع فعالیت‌های مربوط به فرآیند تدوین مقررات و اجرای راهبری شرکتی از سال ۱۳۸۲ توسط سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار، ترجمه و انتشار اصول حاکمیت شرکتی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار، تصویب «آیین‌نامه نظام راهبری شرکتی» در سال ۱۳۸۶ در سطح هیات‌ مدیره شرکت بورس اوراق بهادار تهران، انتشار پیش‌نویس «دستور‌العمل راهبری شرکتی ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران» به منظور دریافت پیشنهادها و نظرات کارشناسان بازار در سامانه اطلاع‌رسانی ناشران(کدال) در اوایل سال ۱۳۹۲، انتشار ویرایش چهارم پیش‌نویس دستورالعمل راهبری شرکتی پس از اعمال نظرات در سامانه رسمی سازمان، تاکنون دستورالعمل مذکور در هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب نرسیده ‌است.

در همین راستا و به منظور ایجاد چارچوب رسمی و قانونیِ راهبری شرکتی، پیشنهاد می‌شود، تصویب پیش‌نویس دستورالعمل مذکور، به منظور رعایت مفاد ماده ۳۵ دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران، مورد توجه قرار گیرد. از طرفی، با وجود اهمیت پیاده‌سازی راهبری شرکتی در شرکت‌ها، رعایت اصول راهبری شرکتی دردستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران مصوب ۲۵/ ۱/ ۱۳۸۸ و اصلاحات بعدی، مورد تاکید قرار نگرفته است. باتوجه به اینکه راهبری شرکتی، ساز و کاری است که از طریق آن، با ایجاد، استمرار و تقویت سازوکارهای اثربخش، نسبت به رعایت حقوق سهامداران و برخورد منصفانه با آنها، افشا و شفافیت، پاسخگویی هیات‌مدیره در برابر سهامداران و درستکاری و پایبندی هیات‌مدیره، مدیریت و کارکنان شرکت نسبت به ارزش‌های شرکتی و اخلاق حرفه‌ای اطمینان معقول کسب می‌شود، پیشنهاد می‌شود رعایت الزامات راهبری شرکتی در کلیه ضوابط مرتبط با شرکت‌ها از جمله شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس، مورد توجه نهادهای مربوطه قرار گیرد.