در حال حاضر برای تامین مالی کوتاه‌مدت بنگاه‌های اقتصادی، ابزار یا نهاد مالی متناسبی به‌صورت عملیاتی در بازار موجود نیست که این امر ضرورت طراحی و معرفی ابزارهای تامین مالی کوتاه‌مدت را دوچندان می‌کند.از این رو سازمان بورس تصمیم دارد در جهت تامین این نیازها، ابزارها و نهادهای مالی مناسبی را طراحی و معرفی کند. ابزارهای مالی نظیر اوراق مرابحه، اوراق تجاری اسلامی، اوراق مضاربه و اوراق جعاله می‌توانند با بهره‌گیری از عقود مرابحه، خرید دین، مضاربه و جعاله برای تامین مالی کوتاه‌مدت بنگاه‌های اقتصادی طراحی و به کار گرفته شوند، این اوراق می‌توانند توسط شرکت‌های بزرگ و معتبری که سابقه کافی در موضوع فعالیت خود دارند و کسب و کار آنها منجر به جریان نقدی مثبت و با ثباتی می‌شود، برای تامین سرمایه در گردش استفاده شوند. از طرفی می‌توان برای شرکت‌های کوچک که امکان انتشار اوراق بهادار جهت تامین مالی خود را ندارند، اقدام به تاسیس صندوق جهت تامین مالی کوتاه مدت بنگاه کرد.

صندوق سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری که عمدتا توسط کارگزاران رسمی بورس تاسیس می‌شود، تحت نظارت سازمان بورس و با مدیریت افراد متخصص، فعالیت کرده و وجوهی را که سرمایه‌گذاران در اختیـار آنها قرار می‌دهند، در سبد متنوعـی از سهام و سایـر اوراق بهادار سرمایـه‌گذاری می‌کنند.بنابرایـن، بازده مناسب‌تری را نصیب سرمایه‌گذاران کرده و ریسک سرمایه‌گذاری در بورس را برای غیرحرفه‌ای‌ها کاهش می‌دهند. با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (از طریق خرید واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق)، در حقیقت یک سبد سرمایه‌گذاری را تشکیل می‌دهید که این سبد، به‌طور دائم تحت نظارت و مدیریت افراد متخصص و خبره است.

انواع صندوق سرمایه‌گذاری

انواع متعددی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری براساس نوع اوراق بهاداری که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند و نیز اهدافی که دنبال می‌کنند وجود دارد. بعضی از آنها عبارتند از صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار پول، صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق با درآمد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخشی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی، کوتاه‌مدت و...

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار پول

این صندوق‌ها در اوراق بهادار بازار پول (به‌طور کلی اوراق بهادار با سررسید کوتاه مدت کمتر از یک‌سال که در بازار پول منتشر و معامله می‌شود) سرمایه‌گذاری می‌کنند. ویژگی خاص این صندوق‌ها ریسک و بازدهی پایین آنهاست چون اوراق بهادار بازار پول دارای سررسید کوتاه‌مدت هستند و نرخ سود و ریسک پایینی دارند. از اوراق بهادار بازار پول می‌توان گواهی سپرده بانکی، اوراق تجاری و اوراق خزانه را نام برد.

نحوه معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری

واحدها یا یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط نمایندگان مدیر صندوق صادر و ابطال می‌شود، بنابراین کسانی که متقاضی خرید اوراق باشند، می‌توانند با مراجعه مستقیم یا غیرمستقیم به مدیر صندوق (از طریق راهنمای سایت اینترنتی آنها یا از طریق تماس با کارگزاران یا نمایندگان صندوق) درخواست خرید اوراق را بدهند، اشخاصی که قصد خروج از صندوق‌ را داشته باشند صرفا می‌توانند با مراجعه به نماینده صندوق درخواست ابطال اوراق را بدهند. در این صورت مدیر صندوق اوراق را براساس NAV و پس از کسر هزینه‌های مربوط ابطال و خالص وجوه را به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌کند.

تفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری با شرکت‌های سرمایه‌گذاری

میزان سرمایه در صندوق‌های سرمایه‌گذاری متغیر است و با صدور واحدهای سرمایه‌گذاری افزایش یا با ابطال آنها کاهش می‌یابد، اما سرمایه شرکت‌های سرمایه‌گذاری ثابت بوده و تنها با طی مراحل افزایش یا کاهش سرمایه و با تصویب مجامع فوق‌العاده قابل تغییر است. علاوه بر این تضمین نقدشوندگی و در مواردی تضمین حداقل سود، شفافیت و اطلاع‌رسانی بالا، نظارت دقیق بر فرآیند صدور و ابطال براساس ارزش خالص دارایی‌ها و هزینه‌های اجرایی و اداری اندک را می‌توان از دیگر وجوه متمایز صندوق‌های سرمایه‌گذاری در مقایسه با شرکت‌های سرمایه‌گذاری دانست.

طراحی صندوق تامین مالی کوتاه‌مدت

هزینه‌های تبلیغ، بازاریابی و فروش اوراق بهادار زیاد بوده و بنابراین تامین مبالغ کم از طریق انتشار اوراق بهادار، توجیه‌پذیر نیست. به همین دلیل شرکت‌های کوچک و متوسط (هرچند که کسب‌وکار پررونقی داشته و جریان نقدی مثبت و باثباتی ایجاد کنند)، از انتشار اوراق بهادار برای تامین مالی خود استفاده نمی‌کنند. یکی از بهترین راه‌حل‌های این مشکل، تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری تامین مالی کوتاه‌مدت است. موضوع فعالیت این صندوق‌ها، خرید اوراق بهادار کوتاه‌مدت شرکت‌های کوچک و متوسط است. این صندوق‌ها می‌توانند در اندازه بزرگ تشکیل شده و یکبار هزینه تبلیغ، بازاریابی و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری خود را در حجم زیاد تحمل کنند و منابع مالی به‌دست آمده را برای خرید اوراق کوتاه‌مدت تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک و متوسط اختصاص دهند. به این ترتیب با تنوع‌سازی، ریسک نکول اوراق بهادار مذکور نیز برای سرمایه‌گذار کاهش می‌یابد.راه دیگر تامین مالی کوتاه‌مدت، طراحی و تاسیس صندوق‌های خرید دین است. که خود یکی از انواع صندوق تامین مالی کوتاه مدت است. این صندوق‌ها، مطالبات تجاری شرکت‌ها را به قیمت تنزیل شده، خریداری می‌کنند. نرخ تنزیل، بازدهی صندوق‌ها را تشکیل می‌دهد و به‌عنوان هزینه تامین مالی شرکت‌ها، تلقی می‌شود و شرکت‌ها می‌توانند این هزینه را به خریداران محصولات خود که به پرداخت نقدی قیمت محصولات خریداری شده تمایلی ندارند، منتقل کنند. این صندوق‌ها نیز می‌توانند در اندازه بزرگ تاسیس شده و مبالغ حاصل را برای خرید مطالبات شرکت‌های متعددی به‌کار گیرند.

وجه حاصل از وصول مطالبات به صندوق تعلق خواهد داشت. قرارداد خرید مطالبات نیز می‌تواند به دو شکل (با حق رجوع و بدون حق رجوع) باشد. در صورتی که خرید دین با حق رجوع باشد، در صورت وصول نشدن هریک از مطالبات، صندوق می‌تواند آن را به شرکت بازگرداند، یعنی ریسک نکول به عهده شرکت خواهد بود. در حالت دوم، ریسک نکول به عهده صندوق است. طبیعتا توزیع منابع برای خرید مطالبات شرکت‌های مختلف درحالی که بدهی هر شخص بدهکار در فهرست مطالبات شرکت، جزء کوچکی از کل مطالبات را تشکیل می‌دهد، هزینه ریسک نکول را کاهش می‌دهد. برای موفقیت در انتشار ابزارهای مالی و تشکیل نهادهای مالی فوق، لازم است نرخ سود اوراق بهادار و نهادهای مالی، متناسب با ریسک آنها و براساس نرخ سود مورد توقع سرمایه‌گذاران تعیین شود. در غیر این‌صورت، انتشار اوراق بهادار یا نهادهای مالی موصوف، با استقبال سرمایه‌گذاران مواجه نشده و توفیقی در جمع‌آوری منابع به‌دست نمی‌آید. سازمان بورس نیز در حد اختیارات قانونی خود سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در این اوراق ترغیب و نهادهای مالی را به انتشار این اوراق بهادار یا تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری موصوف تشویق می‌کند. (از جمله کاهش کارمزدهای معاملاتی یا اعطای امتیاز در رتبه‌بندی‌های نهادهای مالی و اعطای مجوزهای مختلف فعالیت براساس میزان تلاش نهاد مالی در این زمینه). تشکیل بازار ثانویه قوی برای معاملات ثانویه اوراق بهادار موصوف در بورس تهران یا فرابورس ایران، ریسک نقدشوندگی اوراق را کاهش داده، قیمت‌ها را شفاف و در این صورت بازدهی اوراق را متناسب با انتظار بازار تعیین کرده و باعث گسترش سرمایه‌گذاری در این اوراق خواهد شد. سازمان بورس مقررات و رویه‌های لازم را برای انجام معاملات ثانویه و تقویت آنها در بازارهای مذکور، تنظیم و تصویب خواهد کرد. طبیعی است که تنظیم برخی مقررات و طراحی مقررات مصوب بر عهده بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه خواهد بود.

تدوین: واحد مدیریت ریسک و مهندسی مالی تامین سرمایه امید