محسن انصاری مهیاری- بهاره شفیع‌زاده

کارشناسان بازار سرمایه

از صنعت پتروشیمی به‌عنوان صنعتی ارزش‌آفرین یاد می‌شود. این صنعت یکی از مهم‌ترین‌ صنایع وابسته به نفت و گاز است که با فرآورش نفت خام و گاز طبیعی، ارزش افزوده بالاتری پیدا می‌کند. به عبارت دیگر این صنعت طلایه‌دار ایجاد ارزش افزوده در صنایع نفت و گاز است که مستلزم توجه و حمایت‌های ویژه از جانب بخش دولتی بوده و برای توسعه بیشتر نیازمند بخش خصوصی است.

بر این اساس، نگاه تصدی‌گرایانه بخش دولتی از طرح‌های پتروشیمی برداشته شده و حضور بخش خصوصی در این صنعت نسبت به قبل، پر‌رنگ‌تر شده است. از آنجا که این صنعت به لحاظ موقعیت جغرافیایی کشورمان (دسترسی به آب‌های آزاد) و ذخایر هیدرو کربوری غنی و متنوع، از حداقل ریسک برخوردار است، تمایل بیشتر سرمایه‌گذاران را برای مشارکت در اجرای طرح‌ها موجب شده است.

کارشناسان معتقدند مرکزیت صنعت پتروشیمی در حال انتقال از غرب به شرق بوده و در آینده نه‌چندان دور، منطقه خاورمیانه به دلیل برخورداری از خوراک ارزان‌قیمت، به مرکز تولیدات صنعت پتروشیمی جهان تبدیل خواهد شد. این صنعت مستلزم توجه و حمایت‌های ویژه از جانب بخش دولتی بوده و برای توسعه بیشتر نیازمند به بخش خصوصی است. در این میان یکی از موضوعاتی که مورد توجه فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است بحث عدم تعیین و ابلاغ نرخ خوراک گاز اتان واحدهای الفینی است که هنوز قیمت قطعی برای سال ۹۵ از سوی مسوولان ذی‌ربط اعلام نشده است.

در بهمن‌ماه سال ۹۴ در اجرای جزء ۴ بند الف ماده ۱ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)، جزئیات تعیین نرخ خوراک گاز طبیعی واحدهای پتروشیمی از سوی وزیر محترم نفت ابلاغ شد. اما در این ابلاغیه تنها فرمول محاسبه قیمت خوراک گاز طبیعی صنایع پتروشیمی اعلام شده است. قانون گذار در جزء ۴ بند الف ماده ۱ قانون فوق‌الذکر به تعیین قیمت خوراک گاز به‌طور اعم اشاره کرده است.

خوراک گاز طبیعی صنایع پتروشیمی شامل خوراک گاز «اتان و متان» است که ۵۳درصد کل خوراک شرکت‌های پتروشیمی کل کشور را تشکیل می‌دهد. خوراک گاز متان توسط شرکت‌های تولیدکننده متانول، اوره و آمونیاک مصرف می‌شود. شرکت‌های پتروشیمی فن آوران، پتروشیمی خارک، پتروشیمی کرمانشاه، پتروشیمی پردیس،پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی خراسان و پتروشیمی شیراز از جمله شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس هستند که از خوراک گاز متان استفاده می‌کنند. خوراک گاز اتان توسط شرکت‌های الفینی (تولیدکننده اتیلن و پروپیلن) مصرف می‌شود. ۳ شرکت پتروشیمی جم، پتروشیمی مارون و پتروشیمی امیرکبیر از جمله شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس هستند که از خوراک گاز اتان استفاده می‌کنند.

با پالایش گاز اتان، اتیلن (اتن) به دست می‌آید. در واقع بیشترین میزان اتیلن نسبت به خوراک ورودی، در استفاده از اتان حاصل می‌‌شود. اگر چه اتان بالاترین بازده را برای تولید اتیلن دارد اما انتقال اتان از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست و تقریبا باید آن را در محل تولید مصرف کرد. این موضوع باعث شده که مصرف اتان به‌عنوان ماده اولیه اتیلن به نقاط خاصی از جهان محدود شود. در واقع اگر‌چه برای تولید اتیلن از نفتا، اتان، LPG و برخی منابع دیگر استفاده می‌شود اما بر‌اساس برآوردها حدود ۸۲ درصد تولید جهانی اتیلن از خوراک اتان و نفتا به دست می‌آید. با توجه به تنوع خوراک‌های مصرفی در واحدهای الفین ایران، قیمت‌گذاری متناسب و منصفانه خوراک‌های مصرفی در واحدهای الفین تنها راهکار ممکن برای کمک به رقابت‌پذیری و تداوم حیات اقتصادی کلیه واحدهای الفین کشورمان است.

مطابق بند ۲ ابلاغیه مورخ ۱۸/ ۰۹/ ۸۹ معاون اول رئیس‌جمهور سابق، فرمول محاسبه قیمت گاز اتان به شرح زیر تعیین شده است:

۳/ ۱ * ۹/ ۷ * ۸/ ۱ * Pnatural gas = Pcr

که در آن ضریب ۸/ ۱: نسبت ارزش حرارتی اتان به متان در حجم یکسان،

ضریب ۹/ ۷: ضریب تبدیل واحد سنت / مترمکعب به دلار در هر تن،

ضریب ۳/ ۱: تامین هزینه استحصال اتان از گاز طبیعی است.

بر اساس قیمت گاز طبیعی و مطابق فرمول بالا نرخ اتان در سال‌های مختلف به شرح جدول ذیل محاسبه و به شرکت‌ها ابلاغ شده است:

　

از ابتدای سال 95 مطابق ابلاغ وزارت نفت در تاریخ 26/ 10/ 94، نرخ گاز طبیعی از 13 سنت به 5/ 8 سنت کاهش یافت. اما وزارت نفت تاکنون نرخ اتان را برای سال مالی 95 اعلام نکرده است و این امر یکی از ضعف‌های مصوبه وزارت نفت بوده که به‌رغم تعیین نرخ گاز طبیعی و تاثیر مستقیم این عامل بر قیمت گاز اتان، نرخ اتان مشخص نشده است. درصورت در نظر گرفتن نرخ گاز طبیعی معادل 5/ 8 سنت، مطابق فرمول ذکر شده در بالا، قیمت اتان به 157دلار می‌رسد. از مهر ماه سال 1391 هزینه گاز اتان مصرفی واحدهای پتروشیمی با اعمال نرخ تسعیر ارز مرکز مبادلات از آنان دریافت می‌گردد. با توجه به تصمیم دولت مبنی بر تک نرخی کردن ارز در سال 95، درصورت تک نرخی شدن نرخ ارز، قیمت اتان برای شرکت‌های مصرف‌کننده افزایش خواهد یافت.

شایعات و اخبار منتشر شده و تایید نشده حاکی از آن است که دولت قصد دارد از سال 95 نرخ اتان مصرفی شرکت‌های پتروشیمی را افزایش دهد و از 240 دلار فعلی به 270 دلار (معادل 5/ 12درصد) افزایش دهد که این افزایش نرخ می‌تواند اثر قابل توجهی بر افزایش بهای تمام شده و کاهش سودآوری شرکت‌ها داشته باشد. در حال حاضر ارزش بازاری حدود 681 هزار میلیارد ریال از بازار 4.303 هزار میلیارد ریالی بازار سرمایه کشور (بورس و فرابورس) را شرکت‌های پتروشیمی مصرف‌کننده اتان و هلدینگ‌های آنان تشکیل داده است. این درصد با لحاظ کردن درصد پرتفوی سایر شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه و بانک‌ها که همگی درصد قابل توجهی از پرتفوی خود را یا مستقیما به این شرکت‌ها یا هلدینگ‌های آنان اختصاص داده‌اند، افزایش خواهد داشت. حال با درنظر گرفتن حجم بازار سرمایه کشور با عنایت به این موضوع که سرمایه همیشه هوشمند بوده و سیال به سمت بازاری که انتظار سوددهی بالاتری از آن می‌رود حرکت می‌کند، در صورت عدم مزیت در صنعت پتروشیمی این مبلغ از سمت بازار سرمایه به کدام سمت حرکت خواهد کرد؟ جای تردید نیست که بازار سرمایه کشور تنها بازاری است که در صورت رشد، هیچ‌گونه اثر تورمی بر اقتصاد کشور ندارد اما سایر بازارهای موازی در صورت رشد اثرات تورمی مستقیمی بر اقتصاد و معیشت مردم برجای خواهند گذاشت.

نتیجه‌گیری: با عنایت به موارد فوق از آنجا که قیمت گاز اتان بر اساس یک فرمول مشخص و تابعی از قیمت گاز طبیعی تعیین شده و همچنین با توجه به صراحت قانون و به استناد مصوبه مورخ 18/ 09/ 89 نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در امور نفت موضوع اصل 127 قانون اساسی، تعیین هر گونه قیمتی خارج از چارچوب‌های قانونی منجر به تضعیف صنعت پتروشیمی، کاهش ظرفیت‌های جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این حوزه، عدم حمایت واقعی از تولید، کاهش رشد صادرات غیر نفتی و بالطبع تضعیف بازار سرمایه کشور را در پی خواهد داشت. از متولیان امر در دولت و مجلس انتظار داریم منافع بلندمدت صنعت پتروشیمی در تعیین نرخ خوراک را مورد توجه ویژه قرار دهند تا مسیر توسعه صنعت پتروشیمی ایران هموارتر شود.