جواد موسوی کارشناس بازار - کارگزاری اطمینان سهم در حال حاضر و با توجه به افت کم‌سابقه قیمت نفت و به تبعیت از آن تضعیف بازار محصولات پتروشیمی و پتروشیمیایی در بازارهای جهانی، قیمت بسیاری از عرضه‌های صادراتی از کالاهایی که به خریداران داخلی فروخته می‌شود ارزان‌تر است، البته این یک عرف بین‌المللی است و همیشه با محاسبه مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده و اعمال تخفیفات صادراتی این شرایط حاصل می‌شود. شنیده‌ها و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که مثلا در مورد محصول پلی‌اتیلن سبک می‌توان اشاره کرد که قیمت آن در بازار داخلی در ابتدای هفته جاری برابر بود با ۴۵۷۴۰ ریال که اگر به این مبلغ مالیات بر ارزش افزوده و کارمزدها را اضافه کنیم به قیمت ۴۹۵۲۰ ریال (این مبلغ در حالی است که خود مجتمع‌ها در دی ماه و در دو مرحله قیمت این کالا را ۲۴۰۰ ریال کاهش داده‌اند) بالغ خواهد شد. این در حالی است که یکی از پتروشیمی‌ها قیمت هر تن از این محصول تحویل در ترکیه را ۱۲۲۰ دلار(تسعیر با ارز آزاد ۳۵۰۰ تومانی:۴۲۷۰۰ ریال)، پتروشیمی دیگری تحویل درب کارخانه ۱۲۲۰ دلار(۴۲۷۰۰ ریال) و در نهایت یکی از واحدهای تولیدی قیمت این مواد را تحویل درب کارخانه ۱۱۸۰ دلار (معادل ۴۱۳۰۰ ریال) اعلام کرد، یعنی صنعتگران داخلی باید مواد اولیه مورد نیاز خود را با قیمتی معادل ۶۵۰ تومان گران‌تر از رقبای خارجی خود خریداری کنند. یا مثلا قیمت کالایی مشابه تحویل درب کارخانه به قیمت هر تن ۱۱۹۰ دلار به مقصد عراق (تسعیر با ارز ۳۵۰۰ تومانی معادل ۴۱۶۵۰ ریال، اگر به این مبلغ هزینه‌هایی مثل حمل و نقل و گمرک را اضافه کنیم چیزی حدود ۴۴۹۸۰ ریال می‌شود) به فروش می‌رساند و این در حالی است که تولیدکنندگان داخلی با وجود کاهش نرخ توسط خود مجتمع‌ها باید همان جنس را با قیمت تمام شده ۴۸۹۰۸ ریال خریداری کند. یعنی تولیدکننده داخلی ۳۹۲۸ ریال کالا را گران‌تر از تولیدکنندگان خارجی خریداری می‌کند. (با وجود کاهش ۲۳۰ تومانی توسط خود مجتمع‌ها در دی ماه ۱۳۹۳). این وضعیت در مورد اکثر کالاها به جز کالاهایی مثل PVC و PET صدق می‌کند.

به این صورت که کشوری مثل ترکیه باید مواد اولیه را به قیمتی معادل مثلا ۳۰۰ تومان از تولیدکنندگان داخلی ما ارزان‌تر بخرد و محصولات خود را به بهای تمام شده پایین‌تری تولید کرده و به خود ما بفروشد یا اینکه ما به تولیدکنندگان ترکیه در جهت رقابت هرچه بیشتر با تولیدکنندگان داخلی در بازارهای صادراتی مثل عراق کمک کنیم.

این در حالی است که تولیدکنندگان داخلی از مزایایی مثل وام‌های کم بهره، مشوق‌های صادراتی، معافیت‌های مالیاتی گسترده یا تامین سرمایه در گردش کافی نسبت به رقبای خارجی‌شان در کشورهایی مثل ترکیه یا عمان برخوردار نیستند. با ادامه این وضعیت صادرکنندگان صنایع تکمیلی ما هر روز نسبت به رقبا تضعیف شده و اینگونه می‌شود که بازار صادراتی بکری مثل عراق از دست می‌رود. در حال حاضر اکثر تقاضای صادراتی مربوط به خرید مواد خام از مجتمع‌ها است.

ضرورت حمایت بیشتر از صنایع پایین‌دستی

در شرایط فعلی و وضعیت قیمت‌های محصولات پلیمری در بازارهای جهانی در مورد برخی از گرید‌ها مثل پلی‌پروپیلن، واردات این محصول از کشورهای دیگر برای خریداران حتی با ارز آزاد شاید به‌صرفه‌تر از خرید از مجتمع‌های داخلی بوده به این صورت که قیمت این محصول در بازار داخلی در دی‌ماه برابر بود با ۴۲۹۷۴ ریال و این در حالی بود که قیمت این مواد در هفته‌های گذشته در بازارهای جهانی به شدت افت کرده و از قیمت ۱۳۹۵ دلار به ۱۰۵۰ دلار در کشورهای جنوب شرق آسیا کاهش یافته است.

فارغ از اینکه به نظر می‌رسد عربستان بعد از کاهش قیمت نفت بازار مواد پتروشیمی ما را هدف گرفته و در حال حاضر پلیمرها را با قیمت پایین تر از نرخ جهانی به فروش می‌رساند. حال اگر نرخ میانگین ۴ هفته گذشته بازارهای جهانی را ۱۱۰۰ دلار در نظر بگیریم باید نرخ عرضه در بازار داخلی چیزی حدودا برابر با ۳۶۵۰۰ ریال باشد، در صورتی که در بازار بورس داخلی ما این قیمت برابر بود با ۴۲۹۷۴ یعنی چیزی حدود ۶۵۰ تومان گران‌تر از نرخ‌های جهانی. حال اگر یک خریدار تصمیم به واردات این محصول با همان قیمت ۱۱۰۰ دلار و با ارز آزاد کند چیزی حدود ۴ هزار تومان برایش تمام می‌شد، یعنی باز هم چیزی حدود ۲۹۷ تومان ارزان‌تر از محصولات داخلی، حال بماند اگر با ارز مبادلاتی خریداری می‌کرد قیمت تمام شده برایش بسیار ارزان‌تر از اینها تمام می‌شد.

البته شرایط به وخامت وضعیت ذکر شده نیست تا جایی که در روز دو‌شنبه مورخ ۲۲ دی ماه ۱۳۹۳ مجتمع‌های تولیدکننده پلی‌پروپیلن تصمیم گرفتند نرخ خود را ۴۴۷۴ ریال کاهش داده و با قیمت ۳۸۵۰۰ ریال در بورس کالا عرضه کنند تا هم نسبت به کالاهای مشابه خارجی ارزان‌تر بوده و از واردات توسط خریداران داخلی جلوگیری کنند و هم جذابیت بیشتری ایجاد کرده و کالای خود را به مقدار بیشتری به فروش برسانند. این اقدام شایان تقدیر است، هرچند که بازهم به نظر می‌رسد این گروه پتانسیل افت بیشتر از این را هم داشته باشد.

خام‌فروشی به کشورهای دیگر

در حال حاضر کشورهایی مثل ترکیه مواد خام ارزان را از کشوری مثل ایران خریداری کرده و بعد از ایجاد ارزش افزوده یا به ایران یا به سایر کشورهای همسایه صادر می‌کنند و حتی کشوری مثل افغانستان دیگر حاضر به واردات از صنایع تکمیلی ما نبوده و مواد خامی مثل پی وی سی را از ایران خریداری و خود تبدیل به محصول کرده و به این شکل نیاز داخلی خود را

تامین می‌کند. در حال حاضر اکثر پیشنهادهای واردات از کشور ایران مربوط به خرید مواد خام از مجتمع‌ها است. فرض کنیم اگر در کشوری کیفیت مواد صنایع تکمیلی بالا نباشد صنعتگران آن کشور باید کالای خود را با قیمت پایین‌تری نسبت به کالاهای باکیفیت خارجی عرضه کنند، حال اگر بپذیریم که این فرضیه در مورد صنعتگران ایرانی صادق باشد، در شرایط فعلی قیمت‌های محصولات داخلی توان رقابت با محصولات کشورهای دیگر را نخواهند داشت. بنابراین، فقط صادرات مواد خام باقی مانده که در بازارهای جهانی و تحت تاثیر عرضه و تقاضا کشف قیمت می‌شود، در کل کشورها به یک قیمت معامله شده و به این شکل است که خریداران و رقبا این مواد را از ایران به راحتی خریداری می‌کنند.