رونق خام فروشی؛ تضعیف صنعت فولاد
مهدی سرلک در روز‌های پایانی سال گذشته یک گروه تاجر چینی که خریدار سنگ‌آهن ایران برای کارخانجات فولادسازی چین هستند در یک نشست با همتایان ایرانی خود شرکت کرده و پیشنهاد قیمت 60 تا 65 دلار را برای سنگ‌آهن ایران تحویل در بندر‌عباس مطرح کردند. با توجه به این موضوع که چیزی در حدود 30 دلار هزینه حمل و نقل و همین‌طور هزینه‌های بندری این محصول است، اگر کمی با دنیای تجارت آشنا باشیم خوب می‌دانیم کسی که قیمت را تعیین می‌کند به‌خصوص در کالاهای مهمی چون مواد اولیه و آن‌هم سنگ‌آهن، تولید‌کننده است و نه مصرف‌کننده؛ آن‌هم برای کالایی که نه تاریخ مصرف دارد که از بین برود و نه از مد می‌افتد و حتی برای استفاده از این محصول و افزایش ارزش افزوده آن در کشور ظرفیت‌های لازم موجود است.

از سوی دیگر اگر بازار را ملاک تعیین قیمت قرار دهیم، این بازار از دو بخش عرضه‌کننده و خریدار تشکیل شده است که باید برای تعیین قیمت صلاح هردو طرف ملاک قرار گیرد ولی در این شرایط چین که به سنگ‌آهن ما نیاز دارد با همکاری تعدادی تجار ایرانی و به‌دلیل شرایط خاص کشور ما در این برهه، در حال به‌دست گرفتن ابتکار عمل در زمینه قیمت‌گذاری سنگ‌آهن ایران است. (زیرا برزیل و هند بیشتر به فکر افزایش تولید فولاد هستند و سنگ‌آهن استرالیا نیز نه کافی‌است و نه قیمت دلخواه چینی‌ها، زیرا اگر تجار استرالیایی هم حاضر به قربانی کردن منافع خود باشند، دولت این کشور با مالیات‌های کوبنده پاسخ آنها را خواهد داد).
با این وجود و به نظر من چنین فرافکنی‌ها و برگزاری جلسات گفت و گویی که تمام شرکت کنندگان ذی‌نفع بوده و هیچ کارشناس مستقلی وجود ندارد نمی‌تواند بر اساس منطق اقتصادی پیش برود و باعث گمراه شدن افرادی می‌شود که با اصول اولیه تجارت در دنیا آشنا نیستند. با توجه به وعده‌های مکرر مسوولان و اعلام دولت مبنی بر اخذ عوارض ۱۰درصدی صادرات سنگ‌آهن در سال ۹۳ که در سال‌های آینده سیر صعودی خواهد داشت، این چنین حرکاتی می‌تواند در جهت فشار بیشتر بر دولت و جلوگیری از اعمال تعرفه بر صادرات سنگ‌آهن باشد.
به‌نظر می‌رسد تاجران سنگ‌آهن ایران که تنها بر اساس اصول تجارت عمل می‌کنند، در شرایطی که چین اعلام کرده که تنها به محموله‌های سنگ‌آهن مرغوب ایران اجازه ورودخواهد داد، درتلاش و تکاپو هستند تا شرایط را به گونه‌ای رقم بزنند که هم بتوانند به کسب و کار خود و برخورداری از سود کلان موجود ادامه بدهند و هم از سوی دیگر شرایط مورد نیاز چین را برآورده سازند و در این میان هر آسیبی که برای منافع و منابع ایران ایجاد شود در شعار صادرات غیر نفتی پنهان می‌شود. به‌نظر می‌رسد اگر دولت در این موضوع جدیت ویژه‌ای نداشته باشد و از نظر کارشناسان (فولادسازان و انجمن‌های مستقل) استفاده نکند این موضوع همچنان زمینه خروج بی رویه این ماده اولیه استراتژیک را فراهم کند.
این حقیقت که ایران در بین کشورهای قدرتمند فولاد منطقه و جهان قرار دارد در آمار انجمن جهانی فولاد نیز به وضوح مشخص است (ایران دارای رتبه شانزدهم در تولید فولاد خام دنیا و بالاتر از کشورهای مانند انگلستان و اسپانیا است) و ادامه این مسیر نیازمند نگاه حمایتی دولت است. راهکاری که تمامی کشورهای صاحب صنعت در این زمینه دارند اجازه صادرات به سنگ‌آهن با کیفیت و عیار پایین است و مصرف سنگ‌آهن با کیفیت بالا برای فولادسازان داخلی یک چتر حمایتی از سوی دولت محسوب می‌شود. در این شرایط اما چینی‌ها این معادله را به گونه‌ای تنظیم کرده‌اند که گویی آنها صاحب منابع و ما نیازمند آنها هستیم. دوستان فعال در بازار سنگ‌آهن باید بدانند که چینی‌ها به سنگ‌آهن ایران نیازمند هستند و اگر کمی هوشمندی در عرضه این محصول داشته باشیم این ما هستیم که شرایط را تعیین خواهیم کرد.
در حال حاضر کمی آشفتگی در بازار فولاد جهان وجود دارد که این موضوع بر مواد اولیه و سنگ‌آهن نیز تاثیر گذاشته است اما این شرایط دائمی نیست و در صورت خودداری از پذیرفتن شرایط ناعادلانه طرف مقابل به‌طور قطع به‌زودی شاهد عملیاتی شدن قراردادها بر اساس سود طرفین خواهیم بود. با این حال یک سوال اساسی نیز برای کسانی که دائم در حال مطرح کردن حدود دو میلیارد دلار ارز وارد شده از طریق این صادرات غیر‌نفتی هستند وجود دارد:
طی سال‌های گذشته چه میزان سنگ‌آهن از ایران صادر شده است و چه مقدار ارز به کشور وارد شده؟ این پول اکنون کجاست ؟
صادرات مورد حمایت دولت‌ها در دنیا دارای چند شرط اساسی است:
- بالاترین حد ارزش افزوده بر کالای صادراتی اعمال شده باشد
- کالا از کشور خارج و مستندات گمرکی آن موجود باشد
- کالا به ارز خارجی فروخته شود و نه به پول ملی
- ارز ناشی از صدور کالا به کشور برگردد
می‌توان گفت صادرات سنگ‌آهن از ایران به جز مشکل خام فروشی یک ماده ارزشمند و شاید مهیا کردن ارز برای واردات دیگر اقلام چینی از شرایط دیگر یک صادرات مفید برای کشور برخوردار نیست. حجم زیادی از کالا به صورتی ریالی فروخته می‌شود و البته چه کسی می‌داند چه میزان از ارز حاصل از صادرات به کشور بر می‌گردد، سوالاتی که شاید هیچگاه جوابی برای آنها نباشد.
*کارشناس بازار فولاد و مواد اولیه