کدام فولاد سازان مزیت رقابتی خواهند داشت؟

سید‌محمد‌رضا دانشگر* از سال ۲۰۰۰ میلادی که تولید فولاد خام ایران ۶/۶ میلیون تن بوده تا سال ۲۰۱۳ که به بالای ۱۷ میلیون تن و جایگاه چهاردهم جهانی رسیده است، میزان رشد تولید به‌طور متوسط سالانه ۸/۶ درصد بوده که بیش از دو برابر رشد میانگین جهانی است. با توجه به طرح‌های فولادی در حال ساخت، رشد تولید فولاد خام ایران در سال‌های ۹۳ و ۹۴ نیز همین مقدار و بالاتر خواهد بود. واردات فولاد ایران به صورت فولاد خام و محصول نهایی نیز در سه سال گذشته افت چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۱۱ ایران با ۲/۸ میلیون تن واردات خالص فولاد، چهارمین وارد کننده فولاد در دنیا بوده است، این عدد در سال ۲۰۱۲ به ۳/۵ میلیون تن و در سال ۲۰۱۳ به کمتر از ۳ میلیون تن رسیده که آن هم بیشتر مربوط به نیمه اول سال بود. بنا به اعلام گمرک، واردات آذرماه امسال ۶۴ هزار تن، دی ماه ۳۰ هزار تن و بهمن ماه نیز فقط ۱۱ هزار تن بوده است.

بد نیست بدانید در سال ۲۰۰۷ میلادی واردات فولاد ایران (شامل محصولات نهایی و نیمه تمام) ۲/۱۲ میلیون تن بوده است.

در سال ۹۳ رخداد‌های زیر در بازار و صنعت فولاد پیش‌بینی می‌شود:

۱. با توجه به فاز دوم هدفمندی یارانه و افزایش قطعی قیمت حامل‌های انرژی به اضافه کرایه‌های حمل، به همراه افزایش سالانه دستمزدها و مالیات بر ارزش افزوده مطمئنا قیمت تمام‌شده محصولات فولادی افزایش خواهد یافت و در نتیجه سودآوری شرکت‌های فولادی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

۲. مصوبه بهره مالکانه و حق انتفاع از معادن نیز به هر نحوی که به تایید مجلس برسد باعث افزایش مضاعف قیمت تمام شده محصولات فولادی برای فولاد سازان بزرگ خواهد شد، بنابراین شرکت‌ها ناگزیر به افزایش قیمت‌ها در سال ۹۳ هستند و احتمال صعود مجدد قیمت میلگرد به بالای ۲۰۰۰ تومان از اواسط بهار بسیار زیاد است، اما این افزایش قیمت لزوما به معنی افزایش سود عملیاتی واحدهای فولاد‌سازی نخواهد بود.

۳. از طرفی بازار محصولات فولادی به دلیل رکود ادامه دار طرح‌های عمرانی راکد است و به‌طور کلی تقاضا برای محصولات فولادی کم است. ماهیت اقتصاد ایران نفتی است. درآمد صادرات نفت از کانال بودجه دولت به اقتصاد منتقل می‌شود و در جامعه قدرت خرید و تقاضا ایجاد می‌کند، نوسان درآمد نفت قدرت خرید را در جامعه جابه‌جا می‌کند. این در حالی است که در آمد ۱۱۰ میلیارد دلاری نفت ایران در سال ۲۰۱۱ به کمتر از ۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ (صرف‌نظر از میزان وصولی) رسیده است.

۴. تصور بازگشت صادرات نفت ایران به سطح حدود ۵/۲ میلیون بشکه سال ۹۰ در سال پیش‌رو دور از ذهن است. فروش نفت خام نیازمند حفاری مداوم در مناطق نفتی جدید، استخراج، پالایش اولیه و انتقال است. زیرساخت‌های نفتی ایران برای رسیدن به ظرفیت قبلی نیازمند ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مجدد است که همه آن در توان سال آینده دولت نیست.

۵. کل درآمد نفت و درآمدهای هدفمندی در ۶ماهه اول سال ۹۳ در بهترین حالت فقط به اندازه اداره امور جاری کشور خواهد بود و از محل درآمد نفت، امکان سرمایه‌گذاری در کشور وجود ندارد، بنابراین ساخت و ساز و طرح‌های عمرانی راکد خواهد بود و امیدی به افزایش چشمگیر خریدهای سرمایه‌ای مثل سیمان و فولاد در کشور نیست.

۶. از طرفی واحدهای فولادی بزرگ کشور به دلیل مسائل اشتغال و ... چاره‌ای به جز ادامه تولید ندارند. واحدهای فولادی جدید التاسیس نیز به ویژه در بخش خصوصی ناگزیر به ورود به بازار و ادامه مسیر طی شده تاکنون هستند، بنابراین رقابت در بازار تولید فولاد در سال آتی نفسگیرتر خواهد شد، بنابراین، ظرفیت تولید فولاد خام کشور شامل بخش خصوصی تا سال آینده به بالای ۱۸ میلیون تن خواهد رسید. از طرفی طبق پیش‌بینی‌ها مصرف سرانه فولاد ایران که در سال ۹۰ به ۲۷۰ کیلوگرم نیز رسیده بود در سال آینده بیش از ۲۰۰ کیلوگرم نخواهد بود؛ یعنی حداکثر مصرف کشور ۱۵ میلیون تن است که از ظرفیت تولید کمتر است.

۷. از سوی دیگر چاپ اسکناس و افزایش نقدینگی، کم و بیش ادامه دارد. نرخ دلار که در چند ماه گذشته تحت تاثیر دلگرمی‌های اخیر و البته رکود بازار مسکوت مانده است، منتظر فرصت مناسبی است که خواب چند ماه گذشته خود را جبران کند و تورم‌های نقطه به نقطه ۴۰ درصدی و ۳۵ درصدی ماه‌های گذشته دیر یا زود تاثیر خود را روی دلار ۳۰۰۰ تومانی فعلی خواهد گذاشت. هم‌اکنون افزایش نرخ دلار فقط در حال به تعویق افتادن است و اتفاق اقتصادی بنیادی قابل ذکری هنوز رخ نداده است.

۸. افزایش نرخ دلار در سال آینده تاثیر سابق خود را در بازار داخلی فولاد نخواهد داشت؛ چرا که در سال آینده واردات فولاد تقریبا قطع شده است، اما زمینه‌های رقابت را برای ورود به بازارهای منطقه برای فولادسازان مهیا می‌کند و امیدها را برای صادرات فولاد مجددا زنده خواهد کرد. در یکی دو ماه گذشته آزاد شدن صادرات تمام انواع محصولات فولادی توسط گمرک ایران (تصمیمی که بسیار دیر گرفته شد) امید‌هایی را در دل تجار و فولادسازان ایرانی زنده کرد. اما روند اخیر کاهش قیمت مقاطع در بازارهای هدف منطقه به‌خصوص بازار عراق امید به بازارهای صادراتی را کمرنگ کرده است.

هم اکنون قیمت فوب میلگرد صادراتی ترکیه به کشور عراق ۵۵۰ دلار (حدود ۱۷۰۰ تومان) عرضه می‌شود که کمتر از قیمت فعلی میلگرد در داخل ایران است.

نتیجه: با افزایش هزینه‌های تولید و موارد اشاره شده فوق در سال آینده دو دسته از فولادسازان مزیت رقابت بیشتری خواهند داشت:

دسته اول فولادسازانی هستند که زنجیره تامین آنها از سنگ‌آهن تا محصول نهایی نسبت به بقیه واحدها کامل‌تر و به معدن نزدیک‌تر است. این دسته از واحدها توان رقابت و صادرات به دلیل صرفه‌جویی در مصرف انرژی در مراحل مختلف ایستگاه‌های پیوسته تولیدی و همچنین حذف کرایه حمل مواد اولیه و محصول نیمه تمام در پروسه تولید را دارند. مزیت رقابتی این فولاد سازان کاهش قیمت فروش در سطح رقابت با قیمت‌های منطقه و صادرات فولاد خواهد بود.

دسته دوم فولاد سازانی هستند که در زمینه ساخت فولاد‌هایی با دانش فنی پیچیده‌تر مانند فولادهای آلیاژی و ضد زنگ، ورق خودرو، فولادهای نفت، گاز و پتروشیمی و کشتی سازی، ریل، بید وایر و... (که عمدتا وارداتی است) فعالیت می‌کنند. مزیت این دسته از فولاد سازان جایگزین کردن فولادهای با ارزش وارداتی با تولیدات داخلی و استفاده از عامل تکنولوژی خواهد بود.

برای سایرینی که تنها یک حلقه از زنجیره فولاد خام (مانند ذوب و ریخته گری شمش) را دارند، صنعت فولاد تبدیل به کسب و کاری معمولی با سودی در حد سود سپرده بانکی (و شاید کمتر از آن) خواهد بود. ضمن اینکه در این میان کارخانه‌هایی که فقط شامل خط نورد باشند کمترین توجیه اقتصادی را خواهند داشت.

توضیح: آمار تولید فولاد خام کشورها توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد جهان (WSA) و با استناد به آمار ارسالی فولادسازان بزرگ تهیه می‌شود. از سوی دیگر در خصوص ایران به آمار شرکت‌های زیر مجموعه ایمیدرو که همگی واحدهای بزرگ فولادی کشور هستند استناد می‌شود (رجوع کنید به سایت worldsteel.org) حال اینکه در چند سال گذشته تولید فولاد خام در بخش خصوصی افزایش چشمگیری داشته و اکنون به حدود ۲ میلیون تن رسیده است که آمار ۴/۱۵ تنی اعلام شده WSA را تا ۱۷ میلیون تن افزایش می‌دهد، اما متاسفانه به دلیل نبود آمار یکپارچه از صنعت فولاد کشور، اکثر مسوولان و کشور مدیران واحدهای فولادی همچنان رقم ۴/۱۵ میلیون تن را مبنای تولید فولاد خام در سال گذشته می‌دانند.

*سرممیز شرکت TUV NORD و کارشناس صنعت فولاد

(mdaneshgar@tuvnordiran.com)