آرش مرشد سلوک *

یکی از انواع قراردادهایی که در بورس کالای ایران حجم قابل توجهی از معاملات را به خود اختصاص داده قراردادهای «سلف» است. این قراردادها به گونه‌ای است که فروشنده در آن آمادگی خود را برای تحویل کالا در آینده اعلام می‌کند و در عین حال خریدار ضمن پرداخت وجه قرارداد در زمان «حال» متعهد به دریافت کالا در آینده می‌شود. این قراردادها دارای سابقه بسیار طولانی در اقتصاد ایران به خصوص در محصولات کشاورزی بوده و ابزاری مناسب برای تامین مالی تولیدکنندگان است. در قرارداد سلف موازی فروشنده اولیه یا ناشر اوراق سلف اقدام به عرضه اولیه اوراق سلف می‌کند و خریداران این اوراق تا زمان سررسید تحویل کالا با استفاده از ضوابط سلف موازی می‌توانند اقدام به معامله اوراق سلف موازی در بورس کنند و دارنده نهایی اوراق سلف با مراجعه به ناشر اولیه در سررسید می‌تواند کالای خود را دریافت کند.

همچنین ناشر می‌تواند طی دوره سلف اقدام به خریداری اوراق سلف منتشره خود در بازار کند و به این وسیله تعهدات خود را در بازار کاهش دهد. این ابزار ضمن امکان پوشش ریسک می‌تواند ابزاری جهت تامین مالی ناشرین اوراق سلف موازی محسوب شود و در عین حال معاملات ثانویه این اوراق اسباب کشف نرخ شفاف را فراهم ‌آورد.

قراردادهای سلف موازی را هم می‌توان روی دارایی‌های مصرفی تعریف کرد و هم در مورد دارایی‌های سرمایه‌ای، البته در هر یک از نظر قیمت‌گذاری و نوع فعالان بازار تفاوت‌هایی وجود دارد. یکی از دارایی‌هایی که می‌تواند قراردادهای سلف موازی آن دارای جذابیت خاصی باشد «سکه طلا» است. سکه طلا به واسطه آنکه دارایی سرمایه‌ای محسوب می‌شود و مدت‌ها است که از آن به عنوان ابزاری جهت مدیریت ریسک ارزش پول استفاده می‌شود و همچنین دارای بازار نقدی قوی است، به همین دلیل از اقبال خوبی نزد پوشش دهندگان ریسک و سفته‌بازان و آربیتراژگران برخوردار است. شاهد آن رونق چشمگیر قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالای ایران است این قراردادها در حال حاضر حجم قابل توجهی از ارزش معاملات شرکت بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده و از سوی مخاطبین مورد توجه قرار گرفته است.

قراردادهای سلف موازی سکه طلا باتوجه به آنکه ریسک ناشی از اهرم موجود در قراردادهای آتی را نداشته و دارای بازار ثانویه شفاف و کارآ است و در عین حال عملیات خرید و فروش در آن ریسک‌های موجود در بازار سنتی را ندارد می‌تواند مورد استقبال سطح وسیعی از نقدینگی جامعه که به دلیل شرایط اقتصادی به سمت بازارهای غیرمولد ارز و سکه رفته است قرار گیرد و با انتظام این حجم از نقدینگی مقدمات بدل گردیدن آن به سرمایه مولد را فراهم آورد.

استفاده از قرارداد سلف موازی علاوه بر سامان دادن به بازار نقدی سکه، می‌تواند به عنوان ابزاری برای اعمال سیاست‌های بانک مرکزی که در حال حاضر در قالب فرآیندی نه چندان کارآ پیاده‌ می‌شود، به صورت مدرن، کارآ و شفاف پیاده‌سازی شود.

همچنین قراردادهای سلف موازی سکه در کاهش هزینه آربیتراژ بسیار موثر خواهد بود و این امر سبب خواهد شد نرخ‌های موجود در بازارهای مختلف اعم از نقدی، آتی و اختیار در سطح متعادلی قرار گیرند و بازارها از شفافیت بالاتری برخوردار شوند.

قراردادهای سلف موازی سکه طلا می‌تواند خاستگاه قابل قبول و جذابی برای منابعی شود که در حال حاضر در معاملات نقدی سکه طلا وجود دارد که ضمن امنیت و سهولت بیشتر اسباب کارآتر شدن این معاملات شده و زمینه‌ای را فراهم کند تا نقدینگی موجود در بازار سنتی سکه به صورت بهینه در خدمت اقتصاد کشور قرار گیرد. این ابزار می‌تواند جهت تامین مالی مورد استفاده قرار گیرد.

ناشر اوراق سلف موازی سکه با سپردن ضمانت نامه لازم اقدام به انتشار اوراق سلف موازی می‌کند و از این محل منابعی را فراهم می‌کند، این منابع می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات کمبود نقدینگی قرارگیرد. توجه به اعداد و ارقامی که بانک مرکزی در سال گذشته اقدام به پیش فروش سکه کرد شاهد این مدعا است که در مقطع کوتاهی بالغ بر هشت میلیون سکه طلا پیش فروش شد. نرخ تامین مالی از این طریق نیز در نوع خود جدید و جذاب خواهد بود. علی الاصول ناشر اوراق سلف موازی سکه جهت پوشش ریسک خود نسبت به اخذ موقعیت تعهدی در بازار قراردادهای آتی اقدام می‌کند و به فرض کارآ بودن بازار قراردادهای آتی نرخ تامین مالی از این راه برابر با بازه نرخ بی‌تفاوتی آربیتراژگران خواهد بود که این نرخ قطعا از نرخ وام گیری کمتر بوده و از نرخ سرمایه گذاری‌های بدون ریسک که همان سپرده‌های بانکی است بیشتر خواهد بود و باتوجه به آنکه عوامل بسیاری در اقتصاد در این نرخ تاثیرگذار هستند و این نرخ به صورت کاملا آزاد از معاملات بازار حاصل می‌شود نرخ جذاب عادلانه‌ای برای ناشر خواهد بود.

همچنین خریدار قرارداد سلف موازی سکه نیز با اخذ موقعیت تعهدی فروش در بازار قراردادهای آتی می‌تواند پوشش ریسک و ثابت کردن سود حاصل از ورود به قراردادها را برای خود به همراه داشته باشد که این موضوع ضمن افزایش جذابیت بازار برای آربیتراژگران و افراد ریسک گریز، اسباب شفافیت و تعادل بازار آتی را به همراه خواهد داشت.

در پایان باید به این امر توجه کرد که بازار سرمایه با تعریف ابزارهای نوین معاملاتی و مالی می‌تواند ضمن فراهم کردن اسباب تامین مالی، راهگشای توسعه اقتصادی و تولید قرار گیرد که این مهم در سالیان اخیر به وضوح مشاهده شده است و اقتضای شرایط اقتصادی کشور و روز جهانی می‌طلبد که توجه قابل قبولی به این بخش گردد و با توسعه ابزارهای معاملاتی و مالی زمینه رشد اقتصادی کشور فراهم شود.

خوشبختانه توجه ویژه مسوولان به بازار سرمایه و حضور کارشناسان متخصص در این بازار ابزار لازم را برای دستیابی به این مهم فراهم ساخته است و بورس کالا به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه می‌تواند نقش بسزایی در دستیابی به اهداف داشته باشد و قراردادهای سلف موازی ابزاری موثر، کارآ و مفید در این راه خواهد بود.

*مدیر کالایی کارگزاری تامین سرمایه نوین