پیشنهادهایی برای رونق رینگ صادراتی

تهاتر کالای نهایی با ماده اولیه و کاهش مشکلات رینگ صادراتی

گروه بورس کالا - حمزه بهادیوند چگینی و کتایون دارابی: گرچه توان صادراتی کشور ما بالا است، اما نبود بسترهای مناسب همواره رینگ صادراتی را تهدید کرده است. در حال حاضر یکی از مهم‌ترین بازارها که قادر است ارتباط مستقیمی را از بعد تعیین قیمت و بازاریابی سالم با مشتریان خارجی محصولات ایرانی ایجاد کند روند ضعیفی را دنبال می‌کند، تا جایی که دریافت اخباری مبنی بر ارائه محصولات جدید مانند کک و زغال سنگ، مایه امیدواری آن تلقی می‌شود، حال آنکه باید بسیار بیش از این از ظرفیت‌های رینگ صادراتی بورس استفاده شود. در حال حاضر چالش‌های ارزی و تحریم‌ها به عنوان جدی‌ترین مشکلات قابل طرح در این حوزه هستند و به نظر می‌رسد مادامی که این مسائل به بورس گره خورده‌اند، رهایی از آنها تدبیر کارشناسانه‌ای را می‌طلبد.

این در حالی است که موضوع ارز مورد معامله در رینگ صادراتی نیز معضلی است که سبب شده تا فروش کالاها به قیر محدود شود؛ چرا که مبادله قیر هم به صورت ارزی و هم به صورت ریالی انجام می‌شود و این موضوع سبب شده تا معامله‌گران به خرید قیر بیشتر از محصولات دیگر علاقه نشان دهند. البته برخی از فعالان بازار می‌گویند: اگر قرار است فروش محصولات به پول ملی صورت بگیرد، این موضوع مزیتی برای اقتصاد کشور محسوب نمی‌شود، چرا که اصولا قرار است به ازای صادرات، تراز ارزی کشور مثبت شود و این موضوع در شرایط تحریم - به ویژه در وضعیت کنونی آن که منابع ارزی به دلیل کاهش قیمت نفت و کاهش صادرات رو به نزول است - مهم‌تر است. در حال حاضر، این موضوع از طرف خریداران خارجی مطرح است؛ چرا که نقل و انتقال دلار توسط طرف خارجی عملا به دلیل عدم فعالیت بانک‌های ایرانی در کشورهای اروپایی دشوار است. از طرفی نمی‌توان به خریدار خارجی حقیقی گفت که در بانک ثالث حساب ارزی باز کند و با پرداخت مبالغی بیشتر مبلغ را به حساب کشور واریز کند.

گفته می‌شود در این زمینه تغییر نوع ارز به معنای تغییر ماهیت خریداران خواهد بود و نوع بازارهای ما را در فروش کالاها عوض می‌کند. در عین حال سبد ارزی نیز تنوع خاصی نخواهد داشت. در حال حاضر ارزهای مهمی همچون دلار و یورو بهتر معامله می‌شود و جذب مشتریان مثلا هندی با عرضه روپیه - آن هم اگر محدودیتی در عرضه آن نباشد - مشکلات چندانی را برطرف نخواهد کرد.

عمده مشکل رینگ صادراتی نحوه انتقال پول

اکبر مبرز، مدیر تالار کیش در این باره می‌گوید: در حال حاضر عمده مشکل رینگ صادراتی نحوه انتقال پول است. در عین حال موضوع مبادلات با ارز خارجی نیز مطرح است؛ چرا که بیشتر عرضه کنندگان حاضر نیستند کالاهای خود را در رینگ صادراتی با ریال به فروش برسانند. تنها شرکت پخش و پالایش، قیر را در رینگ صادراتی با ارز خارجی و پول داخلی عرضه می‌کند و همین موضوع سبب شده تا ۹۰ درصد مبادلات رینگ صادراتی به قیر محدود شود.

این در حالی است که بازرگانی پتروشیمی حاضر نیست محصولات خود را با پول ملی به فروش برساند و همین موضوع سبب شده تا خریداران استقبال کمتری از خرید این کالاها بکنند.

به گفته مبرز، نمی‌توان شرکت‌های عرضه کننده را به فروش محصولات با پول ملی اجبار کرد؛ چرا که بیشتر این شرکت‌ها معتقدند؛ خرید مواد اولیه توسط آنها با ارز خارجی انجام می‌شود و به همین دلیل آنها قادر نیستند که محصولات خود را با پول ملی در رینگ صادراتی به فروش برسانند.

البته موضوع دیگری نیز از سوی کارشناسان بازار مطرح است و آن بالا بودن هزینه مبادله در کشور ما است. مشکلات ارزی را باید تنها یکی از مسائلی دانست که هزینه مبادله را به زیان کالای ایرانی رقم زده است. در عین حال هزینه‌هایی مانند هزینه‌های کسب اطلاعات برای خریدار، هزینه‌های کیفی تولید، هزینه‌های عقد قرارداد - مستقیم و غیرمستقیم - و هزینه‌های نقل و انتقال که در کشور ما به دلیل چالش‌های بوروکراتیک و تحریم‌ها بالا است، همگی از جمله مشکلاتی‌اند که در حال حاضر صادرات کشورمان را به طور عام و رینگ محصولات صادراتی را به طور خاص با مشکل مواجه کرده است.

آگاهان بازار می‌گویند: در حال حاضر بیشترین محصولی که در رینگ محصولات صادراتی ایران معامله می‌شود، قیر است؛ در حالی که در رده مشتقات نفتی، کم نیستند محصولاتی که قابلیت عرضه در این بازار را دارند. در محصولات کشاورزی نیز همین‌طور. در حال حاضر با توجه به پتانسیل‌های تولید محصولات صادرات محور در بخش کشاورزی می‌توان زمینه‌های فراوانی را فراهم کرد که این محصولات در رینگ صادراتی عرضه شوند. به عنوان مثال گندم نمونه خوبی از این محصولات است.

تعیین قیمت‌های واقعی متناسب با جهانی

یکی از مزایای فعال شدن رینگ محصولات صادراتی تعیین قیمت‌های واقعی متناسب با قیمت‌های جهانی است. البته مخصوصا در محصولات کشاورزی باید موضوعات مرتبط با استانداردهای جهانی رعایت شوند که خود این موضوع هزینه‌هایی را به قیمت تمام شده وارد می‌کند. سایر محصولات نیز اگر قرار باشد هزینه‌هایی مانند نگهداری کالا داشته باشند، قابلیت رقابتی را با نمونه‌های خارجی خود از دست می‌دهند.

کارشناسان بازار معتقدند اگر خریدار مشکل ارزی را برطرف کند و به هر روشی ارز مورد نیاز را به فروشنده برساند، آیا باز هم برای او صرفه خواهد داشت که کالا را با هزینه‌های گزافی به مقصد برساند؟ این در حالی است که تمام این عوامل باعث می‌شود رینگ محصولات صادراتی نیمه تعطیل باشد. از سوی دیگر نمی‌توان به تولید‌کننده ایرانی که غالبا ارز خود را از بازارهای پر نوسان آزاد تهیه می‌کند، بگوییم محصول خود را امروز به ریال بفروشد و فردا همان ریال را که معلوم نیست با چند درصد کاهش ارزش مواجه شده برای تامین ارز به صرافان و دلالان بپردازد و با آن مواد اولیه یا مواد واسطه تولید را خریداری کند.

مدیر تالار کیش در این باره می‌گوید: در حال حاضر نوسان نرخ ارز بازار را معطل نگه‌داشته، اما تاثیر زیادی بر مبادلات رینگ صادراتی نداشته است. اگر چه تحریم‌ها توانسته تعلل معامله‌گران را برای خرید افزایش دهد، اما معاملات در رینگ صادراتی مانند گذشته در حال انجام است و نمی‌توان گفت که تحریم‌ها توانسته مبادلات را کاهش دهد. به گفته مبرز، افزایش فعالیت در رینگ صادراتی می‌تواند منجر به تعیین قیمت هایی شفاف و متناسب با نرخ‌های جهانی شود.

راهکار معاوضه کالا به کالا

چالش‌های رینگ صادراتی در کشور ما باید به صورت ریشه‌ای حل و فصل شوند. تهاتر کالای نهایی با مواد اولیه بر اساس قیمت‌های ارزی جهانی می‌تواند یکی از راه‌حل‌های برطرف کردن مشکلات رینگ صادراتی باشد. از این رو اگر بهای پرداختی با کالای دریافتی یکسان باشد، بخشی از مشکلات ارزی برطرف خواهد شد؛ چرا که هم دامنه خریداران افزایش می‌یابد و می‌توان فارغ از این که واحد پولی کشوری مورد قبول است یا خیر، در ازای عرضه کالا، ماده اولیه یا واسطه تولید را دریافت کرد. البته در این زمان همچنان قیمت‌های تمام شده - که در کشور ما بالاتر از بسیاری از کشورهای دنیا است - همچنان معضلی خواهند بود.

این در حالی است که عملا شرکت‌های خارجی در حال حاضر از رینگ صادراتی خرید نمی‌کنند و تنها شرکت‌های داخلی به صورت واسطه با شرکت‌های خارجی اقدام به خرید از رینگ صادراتی می‌کنند؛ اما می‌توان از شرکت‌های فعال در این حوزه خواست تا موضوع عرضه کالا در مقابل ماده اولیه را به شرکت‌های خارجی انتقال داده و در نتیجه این اتفاق می‌تواند در رینگ صادراتی رخ بدهد. این اتفاق می‌تواند با استقبال شرکت‌های خارجی مواجه شود. مبرز در این باره می‌گوید: می‌توان در ازای فروش قیر به کشورهای دیگر، نفت خام تحویل گرفت. البته به گفته وی این اتفاق زمانی عملی خواهد شد که شرکت‌های خارجی تمایلی به مبادله کالاها از این طریق داشته باشند.

علاوه بر تهاتر کالایی، می‌توان راه حل دیگری نیز ارائه داد و آن پرداخت یارانه ارزی به تولید کننده داخلی و کالای حاضر در رینگ صادراتی است؛ به طوری که دولت باید مابه‌التفاوت ناشی از نوسانات ارزی را به صادرکننده بپردازد تا قدرت خرید وی برای مواد اولیه کاهش نیابد. البته کم لطفی دولت پیش از این در مورد پرداخت جوایز صادراتی سابقه طولانی دارد؛ اما توسعه بورس کالا در بخش صادراتی آن می‌تواند به عنوان یک اصل مهم زمینه‌های حمایتی را برای دولت فراهم سازد. علاوه بر این تنوع کالاهای عرضه شده در رینگ صادراتی نیز مطرح است که در حال حاضر به قیر محدود شده، اما می‌توان با تنوع کالایی به افزایش حجم معاملات در رینگ صادراتی کمک کرد.

در عین حال حتی با حل مشکلات نیز باید اصلاحاتی که همواره در مورد صادرات مطرحند صورت بگیرد. از این رو باید خروج کالا از مبادی مرزی تسریع شود و هزینه‌های مرتبط با انتقال کالا باید به حداقل خود برسند. این مسائل در اقتصادهای بزرگ دنیا که فضای کسب و کارشان را اصلاح کرده‌اند، حل شده و اگر قرار بر جذب مشتری برای محصولات عرضه شده در رینگ صادراتی است، باید خریدار نسبت به دریافت به موقع و ارزان کالای خود مطمئن باشد نه اینکه ماه‌ها در انتظار دریافت کالای خریداری شده خود باشد؛ تا جایی که منافع کالا از ابعاد هزینه‌های واقعی و هزینه‌های پنهان (مانند هزینه فرصت) کاهش ‌یابد!

نکته دیگر ایجاد تعادل بین خریداران داخلی و خارجی است که اگر این تعادل برقرار نشود، قیمت‌ها دچار بی‌نظمی خواهند شد. به عنوان مثال هر نوع شکاف در عرضه و تقاضا (مازاد عرضه) می‌تواند قیمت‌های صادراتی را نیز کاهش دهد. این موضوع بر قیمت‌های صادراتی هم اثر‌گذار است و می‌تواند اثرگذاری رینگ صادراتی را کاهش دهد و آن بخش از منابع ارزی را که باید عاید کشور شود، کاهش دهد. از طرفی مازاد تقاضا و عدم عرضه محصولات در داخل که به افزایش قیمت‌های داخلی منجر می‌شود، می‌تواند روی قیمت‌های صادراتی هم اثر بگذارد و در عین حال توان صادرات را کاهش دهد.

بنابراین توازن بازارها موضوع مهمی است که در حال حاضر با مشکلات جدی مواجه است. این موضوع زمانی که محصولات عرضه شده در رینگ محدودند و تنوع صادراتی وجود ندارد اثرات منفی بیشتری را به همراه دارد؛ چراکه عملا رینگ محصولات صادراتی را معطل خواهد گذاشت؛ اتفاقی که در حال حاضر تقریبا به آن نزدیک شده‌ایم.