غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
بهای نفت خام در بازارهای جهانی طی هفته گذشته (۸ مارس الی ۱۲ مارس ۲۰۱۰) به‌رغم انتشار اخبار مثبت و امیدوار‌کننده در جهت افزایش قیمت نفت، از یک روند کاهشی برخوردار بود. قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، در پی انتشار آمار مربوط به کاهش شاخص اعتماد مصرف‌کنندگان آمریکایی که منجر به نگرانی سرمایه‌گذاران درباره تقاضای انرژی در این کشور شده است و همچنین اعلام آمار مربوط به سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا در روز چهارشنبه، که حاکی از افزایش بیش از انتظار سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا (معادل ۴/۱ میلیون بشکه) طی هفته منتهی به ۵ مارس ۲۰۱۰ بود، از حدود ۷/۸۱ دلار در هر بشکه در تاریخ ۸ مارس ۲۰۱۰ به کمتر از ۱۲/۸۱ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۲ مارس ۲۰۱۰ کاهش یافت.

طی هفته مذکور انتشار گزارش‌های جدید آژانس بین‌المللی انرژی، اداره اطلاعات انرژی آمریکا و دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) مبنی بر افزایش تقاضای نفت در سال 2010، اعلام آمارهای مثبت از کاهش متقاضیان بیمه بیکاری در آمریکا در ماه فوریه و افزایش امیدها نسبت به بهبود شرایط اقتصادی، افزایش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی، کاهش ارزش دلار، کاهش شدید سطح ذخیره‌سازی‌های بنزین و فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا (معادل 1/5 میلیون بشکه)، وجود نشانه‌هایی مبنی بر تصمیم دولت چین برای ادامه اعطای مشوق‌های اقتصادی و همچنین خبر آغاز ساخت مخازن جدید ذخیره‌سازی نفت خام در چین که نشان از افزایش تقاضا در دومین کشور مصرف‌کننده نفت جهان دارد، از عوامل تقویت‌کننده قیمت‌های نفت خام در بازارهای جهانی به شمار می‌روند. بر اساس گزارش دولت آمریکا، تعداد بیکاران در این کشور در ماه فوریه 2010 به میزان 36 هزار نفر کاهش داشته و نرخ بیکاری در رقم 7/9 درصد تثبیت شده و این موضوع به افزایش امیدواری‌ها درباره بهبود شرایط اقتصادی این کشور کمک نموده است. ارزش دلار در مقابل یورو نیز طی هفته گذشته کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در آخرین گزارش خود میزان تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ را اندکی افزایش داده و اعلام نموده است که تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ به میزان ۲۷۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نیز در گزارش جدید خود سطح تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ را به میزان ۷۰ هزار بشکه در روز نسبت به گزارش قبلی این سازمان افزایش داده و میزان تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ را ۶/۸۶ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. همچنین دبیرخانه سازمان اوپک در گزارش جدید خود که در تاریخ ۱۰ مارس ۲۰۱۰ منتشر شده است، تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ را به میزان ۱۲۰ هزار بشکه در روز نسبت به گزارش قبلی خود افزایش داده و پیش‌بینی نموده است که تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ با ۸۸۰ هزار بشکه افزایش در روز نسبت به سال ۲۰۰۹ (۱/۱ درصد)، به بیش از ۲۴/۸۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در این میان تقاضای نفت خام کشورهای در حال توسعه و چین به ترتیب به میزان ۶۱۰ هزار بشکه در روز و ۳۹۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته و از سوی دیگر تقاضای نفت خام اروپای غربی و پاسفیک OECD به ترتیب به میزان ۲۳۰ هزار بشکه در روز و ۱۳۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت. تقاضای نفت خام آمریکای شمالی نیز در سال ۲۰۱۰ نسبت به سال ۲۰۰۹ به میزان ۲۱۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته و به حدود ۵/۲۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر تقاضای جهانی نفت خام که در پیش‌بینی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، چشم‌انداز نرخ رشد اقتصادی جهان در سال‌های آتی می‌باشد. در این راستا گزارش اوپک نرخ رشد اقتصادی جهان در سال ۲۰۱۰ را نسبت به ۲۰۰۹ به میزان قابل توجهی بهبود داده و آن را معادل ۴/۳ درصد در برآوردهای مربوط به تقاضای نفت خام لحاظ نموده است. بیشترین نرخ رشد اقتصادی نیز متعلق به چین و هند به ترتیب با ۳/۹ درصد و ۷ درصد خواهد بود.
در حالی که انتظار می‌رود تقاضای جهانی نفت خام در سال جاری میلادی بهبود یابد، بیشتر اعضای سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت (اوپک) تمایل دارند در نشست آتی این سازمان سهمیه‌های تولید خود را بدون تغییر حفظ نمایند. اعضای اوپک در سال 2008 در پی بروز بحران در اقتصاد جهانی و به دنبال آن کاهش سطح تقاضای جهانی نفت خام و همچنین افت شدید قیمت آن، در سه مرحله تصمیم گرفتند سهمیه‌های تولید خود را 2/4 میلیون بشکه در روز کاهش داده و این رقم را به 845/24 میلیون بشکه در روز برسانند. اعضای اوپک در 4 نشست سال 2009 این سازمان بر افزایش پایبندی خود به سهمیه‌های تولید تاکید کرده و تصمیم گرفتند سهمیه‌های تولید خود را بدون تغییر حفظ نمایند. اعضای این سازمان به منظور بررسی سیاست‌های تولیدی خود 17 مارس 2010 در یک نشست عادی در وین پایتخت اتریش گردهم می‌آیند.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته منتهی به ۱۱ مارس ۲۰۱۰، از حدود ۸۶/۷۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۸ مارس ۲۰۱۰ به حدود ۷۶/۷۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۱ مارس کاهش یافته است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۱۱ مارس ۲۰۱۰ با ۱ دلار و ۴۱ سنت افزایش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۷۷ دلار و ۷۰ سنت رسیده است. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه مارس ۲۰۱۰ (تا ۱۱ مارس) با ۳ دلار و ۹۳ سنت افزایش نسبت به میانگین ماه فوریه ۲۰۱۰ به هر بشکه ۷۶ دلار و ۹۲ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه فوریه ۲۰۱۰ معادل ۷۲ دلار و ۹۹ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک دربردارنده ۱۲ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با 2 دلار و 20 سنت افزایش نسبت به هفته قبل (2 مارس 2010)، در روز 9 مارس 2010 به بشکه‌ای 77 دلار و 23 سنت رسیده است. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز سه شنبه (9 مارس 2010) 77 دلار و 47 سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح 77 دلار و 5 سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی 77 دلار و 29 سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار 77 دلار و 4 سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا 77 دلار و 95 سنت، شمال غربی اروپا 76 دلار و 67 سنت و در بازار مدیترانه 76 دلار و 4 سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا 77 دلار و 10 سنت، شمال غربی اروپا 76 دلار و 41 سنت و در بازار مدیترانه 75 دلار و 79 سنت به فروش رسیده است.
بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به ۵ مارس ۲۰۱۰ معادل ۳۴۳ میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با هفته قبل (۲۶ فوریه۲۰۱۰) به میزان ۴/۱ میلیون بشکه افزایش یافته و معادل ۳/۸ میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۶ مارس ۲۰۰۹ کمتر است. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز نسبت به هفته قبل تغییری نکرده و در سطح ۶/۲۴ روز ثابت مانده است، ولی به میزان ۳/۰ روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است. میزان تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۲۶ فوریه ۲۰۱۰ الی ۵ مارس ۲۰۱۰ به میزان ۱۷ هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح ۵۲۷/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۱۲۶ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۶ مارس ۲۰۰۹ است. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۲۳۶/۹ میلیون بشکه در روز به ۴۹۲/۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۷۴۴ هزار بشکه در روز) کاهش یافته است که به میزان ۶۲۹ هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
از سوی دیگر، سطح ذخایر بنزین آمریکا طی هفته منتهی به 5 مارس 2010 به میزان 9/2 میلیون بشکه نسبت به هفته قبل از آن کاهش یافته و به سطح 229 میلیون بشکه رسیده است که معادل 5/16 میلیون بشکه بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 6 مارس 2009 است. میزان این ذخایر بر حسب روز نسبت به هفته قبل معادل 5/0 روز کاهش یافته و در سطح 8/25 روز قرار گرفته است و به میزان 2/2 روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد. سطح تقاضای بنزین آمریکا طی همین دوره به میزان 110 هزار بشکه در روز افزایش داشته و به سطح 992/8 میلیون بشکه در روز رسیده است که به میزان 20 هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل است.
پیش‌بینی قیمت:
در هفته گذشته بازارهای جهانی بورس تحت تاثیر اخبار مثبت اقتصادی قرار داشتند و قیمت نفت نیز با فشار افزایشی روبه‌رو بود، ولی با اینکه چندین روز قیمت نفت خام WTI سعی در عبور از مرز 82 دلار را داشت، ولی در پایان هر روز در قیمتی پایین‌تر از آن بسته شد. از عوامل مهمی که مانع افزایش قیمت شد افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا بود که در چندین هفته گذشته سیر صعودی را طی کرده است. از طرف دیگر عبور از مقاومت مذکور به معنی شروع روند افزایشی جدید پس از چندین ماه نوسان در دامنه 70 تا 80 دلار است که می‌تواند قیمت را تا سطح 90 دلار افزایش دهد. در هفته گذشته هنوز شرایط برای بورس‌بازان برای عبور از این مرز وجود نداشت و به نظر در طی هفته‌های آتی شرایط مهیا خواهد شد. گزارش‌های تجدیدنظر شده در مورد پیش‌بینی تقاضای نفت در سال 2010 روندی افزایشی دارد که با اتکا به بهبود آمار اقتصادی صورت می‌پذیرد. در هفته گذشته نیز آمار مثبتی از اقتصاد آمریکا منتشر شد که موجب افزایش در شاخص‌های سهام گردید. به هر حال بهبود شرایط هنوز در روند ذخیره‌سازی‌های نفت خام مشاهده نشده است که موجب تاخیر در روند افزایشی قیمت نفت شده است. با اینکه طبق انتظار ارزش دلار در مقابل یورو کاهش یافت، ولی هنوز روند برگشتی آنقدر استوار نیست که در هفته جاری نیز همانند هفته گذشته ادامه یابد. قیمت بسته شده هفتگی نفت خام WTI دلالت بر فشار کاهشی بر قیمت در هفته جاری دارد ولی قیمت نفت در سطوح 80 و سپس 78 دلار با حمایت‌های خوبی روبه‌رو است که موجب ایجاد روند افزایشی می‌شوند. لذا انتظار بر این است که قیمت خود را در دامنه 78 تا 82 به ثبات رسانده و برای ادامه مسیر افزایشی آماده شود.
*کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)