ترجمه: محمدحسین بابالو

افزایش شدید تقاضای فولاد در ایران سرعت احداث بسیاری از کارخانه‌ها را بالاخص در بخش خصوصی افزایش می‌دهد؛ اما تا زمانی که دولت به قصد خود مبنی بر افزایش سه برابری ظرفیت فولاد خام خود برسد نیاز به واردات مورد نیاز است. به گزارش متال‌بولتن، درآمد بالای کشورهای صادرکننده نفت در چند سال گذشته پایه و اساس بسیاری از پروژه‌های زیربنایی، ساختمانی، صنعتی و کشاورزی است و این پروژه‌های بزرگ تقاضای عظیمی از ۲ ماده اساسی فولاد و سیمان را ایجاد کرده است.

اگرچه چرخش معکوس اقتصاد جهانی تاثیر بسیاری بر اکثریت قریب به اتفاق تمامی اقتصادهای جهان در نیمه سال ۲۰۰۸ گذارد، اما کشورهای صادرکننده نفت خام خسارات زیادی را به دلیل عدم کاهش شدید قیمت‌های جهانی نفت متحمل نشدند، دلیل آن عدم کاهش شدید تقاضای جهانی نفت خام بود که از قیمت‌ها حمایت می‌کرد.

ایران یک برنامه بلندپروازانه برای دو یا حتی سه برابر کردن ظرفیت تولید سیمان و فولاد خود دارد. بر اساس برخی گزارش‌ها ظرفیت تولید فولاد خام در ایران به وسیله بخش دولتی هم‌اکنون چیزی نزدیک به ۱۱ میلیون تن است. دولت در حال توسعه و بهسازی و همچنین ایجاد کارخانه‌های جدید است. کارخانه‌های ایران معمولا فولاد را از سنگ‌آهن تولید می‌کنند که علت آن در دسترس نبودن قراضه در ایران است. این مطلب نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیمی بر کارخانه‌های فرآوری (پرعیارسازی و تولید کنسانتره، گندله‌سازی و فرآیند احیای مستقیم) دارد که خارج از توان بخش خصوصی است. البته بخش خصوصی در ایران در خصوص کارخانه‌های نورد که به سرمایه‌گذاری زیاد یا زمان طولانی برای احداث نیاز ندارد به خوبی توسعه یافته است. رشد تقاضای داخلی در خصوص مقاطع عریض و طولانی جذابیت مفرطی را برای بخش خصوصی و برای احداث بسیاری از کارخانه‌های نورد در سال‌های قبل فراهم کرده است.

در واقع دولت به دنبال کارخانه‌های تولید فولاد و آهن بوده و بخش خصوصی بر کارخانه‌های نورد سرمایه‌گذاری کرده است.

تاکنون بخش خصوصی ظرفیتی در حدود ۱۶ میلیون تن در سال را نصب کرده اگر چه حداکثر بین ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت اسمی خود به فعالیت مشغول بوده است. علت این امر فشارها و نوسانات مالی بوده که از آن جمله می‌توان از موارد زیر نام برد:

- ناتوانی تامین داخلی بیلت. ضرورت واردات که بسیار پرهزینه است.

- مشکلات در اخذ اعتبار از بانک‌های داخلی اگر بدهی قبلی داشته باشند. مشکلات فراهم کردن وام از بانک‌های خارجی به علت اصطکاک‌های سیاسی بین ایران و بیشتر کشورهای اروپایی.

با این وجود بخش خصوصی هم‌اکنون افزایشی بیش از ۱۰ برابر را در ۸ سال گذشته تجربه کرده است. تولیدات محصولات نهایی از مارس ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۲ نزدیک به ۳۰۰ هزار تن در سال بوده که با یک صعود به ۳۴۳۰ هزار تن در ۱۰ ماه نخست سال جاری رسید. این بدان معنی است که بیش از ۴ میلیون تن تولید برای تمام سال قابل پیش‌بینی خواهد بود.

با وجود تمام این موارد و توسعه بخش‌های مختلف فولادی در کشور، ایران هنوز یک وارد‌کننده این ماده است. براساس اطلاعات و آمار گمرکات در سال گذشته نزدیک به ۵/۹ میلیون تن انواع فولاد به ایران وارد شده که نزدیک به ۴ میلیون تن محصولات میانی بالاخص بیلت و نزدیک به ۶ میلیون تن آن محصولات نهایی، تخت و طویل بوده است.

بزرگ‌ترین فاصله بین تولیدات نهایی (نزدیک به ۱۴ میلیون تن در سال) و بازار مصرف داخلی (نزدیک به ۲۰ میلیون تن در سال) و تاکنون اجازه بهره‌مندی و سود مناسب از فرصت صادرات به کشورهای همسایه همچون عراق و افغانستان را نداشته است.

ورق نورد گرم

تقاضای داخلی برای ورق نورد گرم در سال‌های اخیر شدیدا رشد داشته است. این جریان افزایش واردات ورق به بازارهای داخلی، انگیزه لازم را برای ورود بخش‌های خصوصی و دولتی برای سرمایه‌گذاری بر این بخش را فراهم کرده است. طرح فولاد مبارکه برای دو برابر کردن ظرفیت خود در چند سال آینده است تا بسیاری از کارخانه‌های نورد ورق گرم به جریان اخیر وارد شده یا حتی در حال ساخت هستند، اما این کارخانه‌ها بایستی با کمبود اسلب دست و پنجه نرم کنند.

ورق نورد گرم در ایران به وسیله فولاد مبارکه بومی‌سازی شده است. این کارخانه جمعا می‌تواند تا ۵ میلیون تن در سال ورق تولید کند. هم‌اکنون این کارخانه رهبری بازار داخلی فولاد را برای محصولات تخت بر عهده دارد و دولت با تنظیم سیاست‌های فروش این کارخانه مستقیما نیمی از تقاضا را در بازار تامین می‌کند. این کارخانه در ۱۰ ماهه نخست سال جاری نزدیک به ۴۲/۳ میلیون تن ورق نورد گرم تولید کرده است. در سال‌های گذشته این کارخانه نزدیک به ۱ میلیون تن از تولیدات تخت نورد شده خود را به خارج صادر کرده است؛ اما این حجم صادرات یک سقوط معنی دار را در چند سال اخیر بر اساس افزایش تقاضای داخلی و بحران جهانی اقتصاد از نیمه سال ۲۰۰۸ داشته است. کارخانه فرآوری و نورد محصولات نازک (وابسته به فولاد مبارکه) و بر اساس گزارش شرکت توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران - ایمیدرو نزدیک به ۴۵۹۰۰ تن ورق نورد گرم را در ۱۰ ماهه نخست سال جاری تولید و نزدیک به ۳۶۲۰۰ تن در مدت مشابه سال قبل تولید کرده است. ظرفیت اسمی فولاد صبا در سال نزدیک به ۷۰۰ هزار تن در سال است.

گروه کارخانه‌های فروگیلان با ظرفیت ۵/۱ میلیون تن در سال بزرگترین کارخانه نورد ورق‌های نورد گرم بخش خصوصی در ایران است؛ اما همچون دیگر کارخانه‌های نورد بخش خصوصی نمی‌تواند از حداکثر ظرفیت خود استفاده کند. این کارخانه برای رقابت با دیگر رقبا و تولید‌کنندگان از ورق‌های نورد گرم کشورهای مشترک‌المنافع استفاده کند.

نورد و لوله اهواز دارای ظرفیت نورد سالانه ۶۰۰ هزار تن در سال ورق نورد گرم است. این کارخانه یکی از قدیمی‌ترین کارخانه‌های نورد در ایران است که به دلیل مشکلات اقتصادی در حجمی کمتر از ظرفیت خود اقدام به تولید می‌کند. به گزارش ایمیدرو این کارخانه در ۱۰ ماهه نخست سال جاری ۳۵۵ هزار تن تولید داشته است.

هم‌اکنون بسیاری از کارخانه‌های نورد ورق گرم در ایران در مرحله ساخت می‌باشد که از آن جمله می‌توان از گروه کارخانجات ازنا (با ظرفیت ۲/۱ میلیون تن در سال) گروه کارخانجات تربت (با ظرفیت ۵/۱ میلیون تن در سال) و چند کارخانه دیگر نام برد.

در میان مدت ایران به‌صورت یک بازار جذاب برای کشورهای خارجی در خصوص ورق‌های نورد گرم خواهد بود. در ۱۰ ماهه نخست سال جاری حجم واردات این کالا نزدیک به ۱۶۲۰ هزار تن بوده است که به نسبت سال گذشته ۶۴ درصد افزایش داشته است. کاهش واردات از اواسط سال ۲۰۰۸ ممکن است دلیل برای این افزایش باشد. نکته دیگر افزایش هزینه‌ها و حقوق ورودی است که به ۴ درصد و مالیات ۳ درصد مالیات بر ارزش افزوده نیز افزوده شده است.

ورق نورد سرد

بازار نورد سرد ایران به وسیله فولاد مبارکه بومی‌سازی شده و ظرفیت نورد سرد این کارخانه دو برابر شده است. هم‌اکنون ظرفیت نورد سرد این کارخانه چیزی نزدیک به ۵/۱ میلیون تن در سال است. در سال گذشته و به عبارت دیگر از مارس سال ۲۰۰۸ تا مارس سال ۲۰۰۹ میزان تولید ورق نورد سرد این کارخانه ۱۳۴۰ هزار تن بوده و رسیدن به این حجم تولید در سال جاری پیش‌بینی می‌شود. تقاضای بالای بازار داخلی برای ورق نورد سرد آنقدر بالا است که حجم واردات بالایی را تخمین می‌زند و افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها را برای سال‌های آینده نوید می‌دهد.

ظرفیت نورد سرد کارخانه فروگیلان نزدیک به ۵۰۰ هزار تن در سال بوده که حجم تولیدات این کارخانه در جهت رسیدن به این حجم تولید می‌باشد. کارخانه امیرکبیر کاشان دارای خط تولید نورد سرد بوده و با ظرفیت ۲۵۰ هزار تن در سال فعال است. این کارخانه تاثیر کمی بر بازار داخلی داشته و غالب تولیدات آن برای تغذیه کارخانه گالوانیزه کاشان به کار گرفته می‌شود.