از سهم اندک بخش خصوصی تا دغدغه‌ای به نام هشت طرح
مشکلات مثلث صنعت فولادسازی ایران
ایسنا- درحالی که صنعت فولادسازی ایران در سال جاری میلادی برخلاف بسیاری از کشورهای دیگر رشد پیاپی تولید را تجربه کرده و در بین کشورهای همسایه نیز در میان رقبا توانسته جایگاه خود را بعد از ترکیه در رده دوم تثبیت کند؛ اما به نظر می‌رسد مشکلات جدی نیز در صنعت فولادسازی ایران وجود دارد که در صورت بی‌توجهی به آن‌ها ممکن است حتی در آینده نزدیک این صنعت با کاهش تولید مواجه شود. صنعت فولادسازی ایران در مجموع سال ۲۰۰۹ میلادی را خیلی خوب شروع کرده و در هفت ماه امسال با رشد ۸/۱۲درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۰۸ میلادی موفق به تولید هفت‌میلیون و ۳۷۶هزار تن فولاد خام شده است. رشد فولاد خام در کشورمان طی سال جاری میلادی در حالی رخ داده که بسیاری از کشورهای صاحب نام دیگر در همین مدت با کاهش‌های دو رقمی در تولید مواجه شده‌اند. حتی در ماه آگوست امسال فقط ایران و چین بودند که در میان تولیدکننده عمده فولاد خام موفق شدند رشد تولید را تجربه کنند.
اما در شرایطی که چند ماهی است نشانه‌هایی مبنی بر بهبود وضعیت صنعت فولاد جهان مشاهده شده است، به نظر می‌رسد مشکلاتی جدی پیش روی صنعت فولاد ایران قرار داشته باشد که اگر برای حل این مشکلات چاره‌اندیشی نشود، ممکن است حتی رشد تولید فولاد خام ایران به کاهش تولید تبدیل شود.
مثلث فولادسازی ایران واقعا خصوصی می‌شود؟
هم‌اکنون سه فولادساز بزرگ کشور؛ یعنی فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان و همچنین فولاد خوزستان که از آن‌ها می‌توان به عنوان سه راس مثلت صنعت فولادسازی ایران یاد کرد، هریک با مشکلاتی جدی روبه‌رو هستند.
فولاد مبارکه اصفهان که مدت زمان نسبتا زیادی از خصوصی‌سازی آن می‌گذرد، در آستانه تغییراتی در هیات‌مدیره‌اش است. پس از گذشت چندین ماه از عرضه سهام این شرکت در بورس هم‌اکنون سهامداران این توقع را دارند که ترکیب هیات‌مدیره شرکت به نفع بخش خصوصی تغییر کند.
بر این اساس چند روز پیش هیات‌مدیره فولاد مبارکه دستخوش تغییراتی شده و سهم دولت در ترکیب اعضای هیات‌مدیره این شرکت به نفع بخش خصوصی کاهش یافت. با این وجود در حالی که سهام دولت در فولاد مبارکه به کمتر از ۵۰درصد رسیده و دولت عملا دیگر قادر نیست، دستورات خود را به این شرکت تحمیل کند، با این وجود به نظر می‌رسد خصوصی‌سازی فولاد مبارکه به معنای واقعی هنوز محقق نشده است.
هنوز هم بعضا وزارت صنایع و معادن دستوراتی را به فولاد مبارکه در زمینه چگونگی فروش محصولاتش ابلاغ می‌کند که این شرکت عملا چاره‌ای جز اجرای این دستورات ندارد. این در شرایطی است که بعد از تغییر ترکیب اعضای هیات‌مدیره فولاد مبارکه هنوز اعضای جدید نمایندگان حقوقی خود را تعیین نکرده‌اند و دقیقا معلوم نیست که آیا مدیرعامل کنونی در سمت خود ابقا خواهد شد یا خیر؟
البته به غیر از مسائل مدیریتی فولاد مبارکه در سال جاری تاکنون رشد تولید فولاد خام را تجربه کرده، توسعه ظرفیت تولید از نیازهای مبرم فولاد مبارکه است که این کار نیز بدون برنامه‌ریزی ممکن نیست. باید دید آیا ترکیب جدید هیات‌مدیره فولاد مبارکه قادر به انجام چنین برنامه‌ریزی هستند.
در مورد فولاد خوزستان نیز باید گفت که مسائل مربوط به خریدار سهام بلوکی این شرکت هنوز به طور کامل حل و فصل نشده است؛ اگرچه که خریدار سهام بلوکی فولاد خوزستان خواستار ابطال معامله شده بود، اما در نهایت سازمان خصوصی‌سازی این درخواست را رد کرد تا شرایط فولاد خوزستان وارد مرحله جدیدی شود. ذوب‌آهن اصفهان نیز که تنها فولادساز ۱۰۰درصد دولتی کشور محسوب می‌شود، هنوز در پیچ و خم فرآیند خصوصی‌سازی به سر می‌برد؛ اگرچه این شرکت چندی پیش بالاخره موفق شد طرح کوره بلند خود را راه‌اندازی کند، اما مسائل و مشکلاتی که منجر به نرفتن این شرکت به بورس باعث شد تا ذوب‌آهن همچنان در مالکیت دولت بماند که البته این موضوع انتقادات زیادی را نیز به همراه داشت.
می‌توان گفت که هر سه فولاد بزرگ کشور به نوعی با مشکلات مربوط به خصوصی‌سازی و رهایی از مالکیت دولت دست و پنجه نرم می‌کنند. ذوب‌آهن با مشکلات قبل از واگذاری روبه‌رو است و فولاد مبارکه و فولاد خوزستان هم با مشکلات پس از واگذاری.
افزایش تولید کافی نیست
در چنین شرایطی می‌توان مدعی شد که به صرف افزایش تولید فولاد خام نمی‌توان گفت که سه فولادساز بزرگ کشور موفقند. آیا اگر یارانه‌های مربوط به انرژی حذف شوند و بازار کشور با حضور رقبای خارجی حالت کاملا رقابتی به خود بگیرد باز هم فولادسازان ایرانی می‌توانند به افزایش تولید ادامه دهند؟ این سوال و چندین سوال دیگر سوالاتی هستند که باید به آن‌ها پاسخ داد تا بتوان نتیجه گرفت که صنعت فولادسازی ایران چه رتبه‌ای در جهان دارد.
خصوصی نبودن ۱۰۰درصد تقریبا هیچ‌یک از فولادسازان بزرگ کشور مشکلی است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی عبور کرد؛ این درحالی است که در زمینه تولید فولاد خام از سنگ‌آهن نیز تاکنون هیچ شرکت بخش خصوصی حاضر به فعالیت نشده است؛ هرچند چندی پیش یکی از اعضای انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران خبر داد که بخش خصوصی برای نخستین بار قصد دارد وارد عرصه تولید فولاد خام از سنگ‌آهن شود. تقی بهرامی نوشهر افزود: کنسرسیومی متشکل از هفت شرکت بخش خصوصی قصد دارد اقدام به تولید فولاد خام از سنگ‌آهن کند.
وی با اشاره به این‌که برای احداث این کارخانه در مجموع بین ۴۰۰ تا ۵۰۰میلیون‌دلار سرمایه‌گذاری انجام خواهد شد، عنوان کرد: بخش خصوصی کشور به این نتیجه رسیده است که چاره‌ای جز تولید فولاد خام از سنگ‌آهن ندارد.
بار دیگر باید تاکید کرد که مشکل کمبود حضور بخش خصوصی کشور در صنعت فولاد مشکلی است که شاید در آینده نزدیک به تهدیدی برای این صنعت تبدیل شود؛ هرچند مسوولان وزارت صنایع و معادن در این زمینه اعتقاد دارند که برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شده و به اهمیت فعالیت بخش خصوصی در طرح جامع فولاد اشاره شده است. در همین حال برخی از کارشناسان با ابراز تردید نسبت به بهبود وضعیت صنایع فولادسازی در سال ۲۰۰۹ میلادی عنوان کرده‌اند که بحران مالی جهانی همچنان به روند رو به رشد خود ادامه می‌دهد و در چنین شرایطی بسیاری از صنایع مانند فولادسازی نیز ضرر می‌کنند.
چندی پیش تحلیل‌گران پیش‌بینی کردند که تولید فولاد در سال ۲۰۰۹ میلادی دست‌کم با ۱۰درصد کاهش مواجه خواهد شد. در صورت تحقق این پیش‌بینی تولید فولاد در سال جاری میلادی با بیشترین کاهش خود طی بیش از ۶۰ سال اخیر روبرو خواهد شد. در سال ۱۹۴۵ که سال پایانی جنگ جهانی دوم بود، تولید فولاد جهان ۳/۲۷درصد کاهش یافت که بدترین کاهش تولید از زمان شکل‌گیری صنعت فولاد در جهان محسوب می‌شد.
همچنین برآورد شده است که دست‌کم چهار سال به طول می‌انجامد که تولید فولاد به سطوح سال ۲۰۰۷ بازگردد.
نگاهی به افق آینده
بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده در افق سند چشم‌انداز۲۰ ساله، ایران باید به تولید ۵۶میلیون تن فولاد دست پیدا کند که در حال حاضر فقط حدود ۱۲میلیون تن آن در داخل تولید می‌شود و حتی از هدف ۱۷میلیون تنی برنامه چهارم نیز فاصله داریم.
از طرفی دیگر در بین کشورهای خاورمیانه فقط ایران توانایی خودکفایی در تولید فولاد را دارد و این موضوع به دلیل وجود ذخایر گاز و سنگ‌آهن در ایران است.
هم‌اکنون در ایران و شش کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس ۱۰میلیارد‌دلار پروژه تولید فولاد برنامه‌ریزی شده یا در دست اجرا است که بر مبنای ارزش‌دلاری، نیمی از این پروژه‌ها در ایران تعریف شده‌اند.
از ۳۷ پروژه تولید فولاد در کشورهای حوزه خلیج‌فارس که در مراحل مختلف اجرا هستند، ۱۸ پروژه متعلق به ایران است؛ به طوری که مجتمع فولاد مبارکه با ظرفیت پنج‌میلیون تن در سال، ذوب‌آهن اصفهان با ظرفیت ۶/۳میلیون تن در سال و فولاد خوزستان با ظرفیت ۴/۲میلیون تن در سال عمده‌ترین تولیدکنندگان ایران به شمار می‌روند. از طرفی در بین کشورهای خاورمیانه ایران تنها کشوری است که برای تولید فولاد به سنگ‌آهن وارداتی وابسته نیست و ذخایر سنگ‌آهن ایران ۵/۴میلیون تن برآورد شده که در پنج استان اصلی کشور قرار گرفته‌اند.
در خاورمیانه بیشترین توجه معطوف به افزایش تولید فولاد خام است و ۶۰درصد از کل این افزایش به ایران تعلق دارد و از لحاظ ارزش، نورد فولاد بیش از یک پنجم برنامه افزایش تولید را تشکیل می‌دهد. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، قرار است ظرفیت تولید فولاد در ایران طی سه سال آینده به ۳۵میلیون تن برسد. از نظر کشوری، ایران بعد از ترکیه دومین فولادساز بزرگ منطقه در سال ۲۰۰۸ لقب گرفت، اما از نظر شرکتی ایمیدرو توانست در سال گذشته عنوان بزرگترین فولادساز منطقه خاورمیانه را از آن خود کند.
جالب اینجاست که بر اساس اعلام انجمن جهانی فولاد، ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی یازدهمین واردکننده بزرگ فولاد در جهان بوده است و جالب‌تر آن‌که در همان سال ایران از نظر تراز خالص واردات فولاد بعد از آمریکا رتبه دوم را به دست آورد.
دغدغه‌ای به نام هشت طرح
اجرای هشت طرح فولادی را می‌توان دغدغه دیگر صنعت فولادسازی کشور دانست. بر اساس آخرین اظهارنظرها و اطلاعات قرار بود برای تامین منابع مالی هشت طرح فولادی با ۴ تا ۵ شرکت متقاضی سرمایه‌گذاری در هشت طرح فولادی استانی مذاکره شود. محمدرضا نجم‌السادات، مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران، در این باره گفته بود: شرکت ملی فولاد ایران با شرکت‌هایی مانند شستا برای تامین منابع مالی هشت طرح فولادی در حال مذاکره است. برخی از شرکت‌هایی که با آن‌ها در حال مذاکره هستیم، قصد دارند به صورت مشارکتی در طرح‌های فولادی استانی سرمایه‌گذاری کنند.
مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران در ادامه با بیان این‌که بیشترین پیشرفت فیزیکی در میان هشت طرح فولادی مربوط به طرح فولاد چهارمحال و بختیاری با ۳۴درصد است، گفت: سهم ایمیدرو در هشت طرح فولادی حداکثر ۴۰درصد خواهد بود و این طرح‌ها هم‌اکنون در حال اجرا بوده و منابع مالی آن‌ها نیز از طریق ردیف‌های بودجه تامین می‌شود.
رییس سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) نیز پیش از این اعلام کرده بود که برای افتتاح هشت طرح فولادی به ۴هزار‌میلیارد تومان منابع مالی نیاز است.
احمدعلی هراتی‌نیک در عین حال تاکید کرده بود که این منابع مالی باید توسط ایمیدرو تامین شود. در همین حال وزیر صنایع و معادن نیز چندی پیش با اشاره به این‌که هر هشت طرح فولادی ردیف بودجه داشته و طبق بودجه‌ای که به آن‌ها اختصاص داده شده، در حال اجرا هستند، اذعان کرده بود که البته برای تامین منابع مالی هشت طرح فولادی به دنبال منابع جدیدی هستیم.
علی‌اکبر محرابیان همچنین درباره زمان بهره‌برداری از طرح‌های فولادی نیز گفته بود که پیش‌بینی می‌شود این طرح‌ها به مرور از سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری برسند.
گفتنی است، هشت طرح فولادی در استان‌های آذربایجان شرقی، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، فارس، کرمان، یزد، خراسان‌جنوبی و خراسان رضوی واقع شده‌اند.
قرار است با راه‌اندازی این طرح‌ها حدود ۶.۴میلیون تن از ظرفیت ۱۷میلیون تنی پیش‌بینی شده در طرح جامع فولاد کشور تامین شود. در برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله، ایران باید به ظرفیت تولید سالانه ۵۵میلیون تن فولاد خام دست پیدا کند که در این راستا تا پایان سال ۱۳۹۲ ظرفیت تولید فولادخام در کشور باید به ۴۲میلیون تن برسد. همچنین قرار است تا پایان امسال دو‌میلیون تن فولاد خام توسط بخش خصوصی در کشور تولید شود.
پس از آن نیز وزیر صنایع و معادن در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا اعلام کرد که منابع مالی این طرح‌ها هم‌اکنون از طریق بودجه‌های عمومی و منابع داخلی تامین می‌شوند و اخیرا تصمیم گرفتیم که برای تامین منابع مالی موردنیاز برای اجرای این طرح‌ها با فروش اوراق مشارکت در دو مرحله و هر مرحله به ارزش ۵۰۰میلیارد تومان منابع بیشتری را جذب کنیم. کل اجرای این پروژه‌ها بین ۲۶۰۰ تا ۲۷۰۰میلیارد تومان منابع مالی نیاز دارد که تا امروز ۵۰۰میلیارد تومان پرداخت شده و به زودی ۱۵۰۰میلیارد تومان دیگر نیز پرداخت می‌شود و امیدواریم بقیه این مبلغ نیز در سال‌های آینده از طریق محل بودجه تامین شود.
تا تیر ماه سال جاری نیز پیشرفت پروژه‌ها به ترتیب واحدهای احیای مستقیم و فولادسازی عبارت بودند از: فولاد چهارمحال و بختیاری ۴۵ و ۱۰درصد، فولاد میانه ۳۵ و ۱۲درصد، فولاد شادگان ۳۵ و ۸درصد، فولاد نیریز ۳۴ و ۱۲درصد، فولاد قائنات ۳۶ و ۸درصد، فولاد بافق ۲۷ و ۳درصد، فولاد سبزوار ۲۶ و ۳درصد و فولاد بافت ۲۲ و ۳درصد. این در شرایطی است که پیش از شروع هشت طرح بسیاری از کارشناسان مخالفت خود را با چگونگی اجرای این طرح‌ها اعلام کردند.
آن‌ها اعتقاد داشتند که بهتر است به جای اجرای هشت طرح جدید فولادی، طرح توسعه فولادسازی‌های کنونی را اجرایی کرد. با این وجود مسوولان وزارت صنایع و معادن با آوردن این دلیل که اجرای هشت طرح فولادی باعث ایجاد عدالت صنعتی میان استان‌های مختلف کشور می‌شود، بر اجرای این طرح‌ها با شیوه کنونی اصرار ورزیدند.
ارسال نظر