غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
بهای نفت خام در بازارهای جهانی طی هفته گذشته روندهای متفاوتی را تجربه کرد. قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، طی دوره ۲۷ مارس تا ۳ آوریل۲۰۰۹، ابتدا به دلیل در آستانه ورشکستگی قرار گرفتن شرکت‌های خودروسازی جنرال موتور وکرایسلر آمریکا و نیز کاهش شدید ارزش سهام بازار وال استریت و همچنین سودبری برخی سرمایه‌گذاران از معاملات، به میزان ۵۷/۳‌دلار در هر بشکه کاهش یافته و از حدود ۵۲‌دلار در هر بشکه به کمتر از ۵/۴۸‌دلار در هر بشکه در تاریخ یک آوریل رسید، ولی مجددا تا سطح ۴۵/۵۲‌دلار در هر بشکه در تاریخ ۳ آوریل ۲۰۰۹ افزایش یافت.

تحلیلگران بر این باورند که برگزاری نشست سران گروه 20 و قول آنها بر کار گروهی برای مقابله با بحران اقتصاد جهانی، قیمت نفت خام را در معاملات روز‌های پایانی هفته گذشته افزایش داده است. گروه 20 بر به کار گیری اقداماتی برای بهبود مقررات بازار مالی و کمک به ارتقای سطح اقتصاد جهانی توافق کرده‌‌اند. همچنین انتظار می‌رود اقدامات جدید بانک مرکزی اروپا برای کاهش دوباره نرخ بهره، تاثیر مثبتی بر بهای نفت خام در میان‌مدت داشته باشد.
از طرف دیگر این احتمال نیز وجود دارد که بهای نفت خام کاهش یابد، زیرا به عقیده تحلیلگران افزایش‌های اخیر بدون هرگونه تغییر واقعی در بنیادهای بازار رخ داده است و با وجود افزایش عرضه، تقاضای کشورهای صنعتی بیش از آنچه انتظار می‌رود در حال کاهش است. به عقیده تحلیلگر انرژی موسسه مشاوره Purvin & Gertz در سنگاپور، بازار نفت شاهد برخی معاملات با هدف سودبری است زیرا بنیادهای عرضه نفت از افزایش قیمت‌ها به حدود ۵۵‌دلار هر بشکه حمایت نمی‌کند. بهای نفت در دو هفته گذشته به بالاترین میزان در سال جاری میلادی رسید. بهای نفت از ماه فوریه که ۳۵‌دلار هر بشکه بود به طور پیوسته افزایش یافته و در معاملات روز ۲۶ مارس به بیش از ۵۴‌دلار هر بشکه رسید که بخشی از این افزایش به دلیل افزایش ارزش سهام در بازارهای جهانی بود. در مورد میزانی که قیمت‌ها افزایش یافته‌اند شک و تردیدهای فزاینده‌ای وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود که قیمت‌های نفت دوباره به کمتر از ۵۰‌دلار هر بشکه کاهش یابد.
همچنین رییس آژانس بین‌المللی انرژی از احتمال کاهش قابل‌توجه پیش‌بینی تفاضای نفت خام در گزارش آتی این سازمان خبر داده و اعلام کرده است که به دنبال انتشار آمار و اطلاعات نگران‌کننده درباره اوضاع اقتصادی، احتمال آن می‌رود این آژانس پیش‌بینی‌های تقاضای نفت خود را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد. آژانس بین‌المللی انرژی که مشاور انرژی 28 کشور توسعه یافته جهان است، گزارش ماهانه بازار نفت خود را اواسط ماه آوریل منتشر خواهد کرد.
براساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته منتهی به ۲ آوریل ۲۰۰۹ ابتدا از حدود ۷۷/۵۰‌دلار در هر بشکه به کمتر از ۶۵/۴۶‌دلار در هر بشکه در تاریخ ۳۱ مارس کاهش یافت، ولی مجددا تا سطح ۵۰‌دلار در هر بشکه افزایش یافت. طی هفته مذکور، احتمال ورشکستگی شرکت‌های خودروسازی جنرال موتور وکرایسلر آمریکا، پیش‌بینی کاهش میزان تقاضای جهانی نفت و شدت گرفتن بحران اقتصادی و نیز احتمال افزایش بیکاری و همچنین انتشار آمار ذخیره‌سازی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا که حاکی از افزایش قابل‌توجه این ذخیره‌سازی‌ها است، از عوامل تضعیف‌کننده قیمت‌ها و برگزاری نشست سران گروه ۲۰ و قول آنها بر کار گروهی برای مقابله با بحران اقتصاد جهانی، اقدامات جدید بانک مرکزی اروپا برای کاهش مجدد نرخ بهره و همچنین پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید برنامه‌ریزی شده از عوامل تقویت‌کننده قیمت‌ها به شمار می‌روند. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۳ آوریل ۲۰۰۹ با ۵/۲‌دلار کاهش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۴۷‌دلار و ۸۹‌سنت رسیده است. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه مارس با ۴‌دلار و ۳۷‌سنت افزایش نسبت به میانگین ماه فوریه به هر بشکه ۴۵‌دلار و ۷۸‌سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه فوریه ۲۰۰۹ معادل ۴۱‌دلار و ۴۱‌سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۳ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
میانگین قیمت هر بشکه نفت خام صادراتی ایران در ماه مارس 2009 نسبت به ماه فوریه بیش از 4‌دلار افزایش یافته است. میانگین قیمت هر بشکه نفت خام صادراتی ایران از ابتدا تا سی ام ماه مارس 2009 ، 44‌دلار و 83‌سنت اعلام شده است، این در حالی است که میانگین قیمت هر بشکه نفت صادراتی ایران در ماه فوریه 2009 ، 40‌دلار و 67‌سنت بوده است. همچنین میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با 66/3‌دلار افزایش نسبت به دو هفته قبل (17 مارس 2009)، در روز 30 مارس 2009 به بشکه‌ای 47‌دلار و 24‌سنت رسیده است. براساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز دوشنبه (30 مارس 2009) 47‌دلار و 79‌سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح 46‌دلار و 35‌سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی 46‌دلار و 12‌سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار 45‌دلار و 72‌سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا 48‌دلار و 76 سنت، در شمال غربی اروپا 46‌دلار و 14‌سنت و در بازار مدیترانه 45‌دلار و 17‌سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا 47‌دلار و 68 سنت، در شمال غربی اروپا 45‌دلار و 74‌سنت و در بازار مدیترانه 44‌دلار و 32‌سنت به فروش رسیده است. قیمت نفت خام برنت دریای شمال نیز در بازار بورس لندن (ICE) برای تحویل در ماه مه، ابتدا از بیش از 98/51‌دلار در هر بشکه در تاریخ 27 مارس 2009 به کمتر از 44/48‌دلار در هر بشکه در تاریخ 1 آوریل کاهش یافت ولی مجددا تا سطح 47/53‌دلار در هر بشکه در تاریخ 3 آوریل 2009 افزایش یافت.
براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به ۲۷ مارس ۲۰۰۹ معادل ۴/۳۵۹‌میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با دو هفته قبل از آن (۱۳ مارس) به میزان ۱/۶‌میلیون بشکه افزایش یافته است و معادل ۲/۴۰‌میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۰۸ بیشتر می‌باشد. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز به میزان ۴/۰ روز افزایش یافته و در سطح ۴/۲۵ روز قرار گرفته است و به میزان ۲/۳ روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا در ابتدا به میزان ۴۵‌هزار بشکه در روز کاهش یافته است، ولی مجددا معادل ۲۳‌هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح ۱۵۸/۱۴‌میلیون بشکه در روز قرار دارد و به میزان ۴۹‌هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد.
تولید نفت خام آمریکا از 414/5‌میلیون بشکه در روز در تاریخ 13 مارس 2009 به 480/5‌میلیون بشکه در روز در تاریخ 27 مارس 2009 افزایش یافته است و معادل 393‌هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 28 مارس 2008 می‌باشد. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از 180/9‌میلیون بشکه در روز به 554/9‌میلیون بشکه در روز افزایش یافته است که به میزان 729‌هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
میزان ذخایر بنزین آمریکا در هفته منتهی به ۲۷ مارس ۲۰۰۹ به میزان ۲/۲‌میلیون بشکه نسبت به هفته قبل از آن افزایش یافته و به سطح ۸/۲۱۶‌میلیون بشکه رسیده است که معادل ۹/۷‌میلیون بشکه کمتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۰۸ می‌باشد. میزان این ذخایر بر حسب روز به میزان ۳/۰ روز افزایش یافته و در سطح ۲۴ روز قرار گرفته است که معادل ۵/۰ روز کمتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد. میزان تقاضای بنزین آمریکا طی همین دوره به میزان ۲۵‌هزار بشکه در روز افزایش داشته و به سطح ۱۲۵/۹‌میلیون بشکه در روز رسیده است که به میزان ۲۰۵‌هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
میزان ذخایر فرآورده‌های نفتی آمریکا طی هفته منتهی به 27 مارس 2009 به میزان 300‌هزار بشکه نسبت به هفته قبل از آن افزایش یافته و در سطح 2/144‌میلیون بشکه قرار دارد. این ذخایر به میزان 5/34‌میلیون بشکه بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 28 مارس 2008 می‌باشد. میزان تقاضای فرآورده‌های نفتی آمریکا طی همین دوره به میزان 275‌هزار بشکه در روز کاهش داشته و به سطح 653/3‌میلیون بشکه در روز رسیده است که به میزان 579‌هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
پیش‌بینی قیمت
در چند هفته گذشته ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا پی‌در‌پی افزایش یافت که به طور معمول هر ساله در این فصل روند افزایشی دارد، بنابراین از این لحاظ گرچه سطح ذخیره‌سازی‌ها به طور نسبی بالا می‌باشد، ولی شرایط عادی مشاهده می‌شود. در مورد بنزین شرایط متفاوت است و به طور معمول در این فصل روند کاهشی بر ذخیره‌سازی‌ها حاکم است، ولی ذخیره‌سازی‌های بنزین نیز همانند نفت روند افزایشی داشته است. این موضوع دلالت بر ادامه کاهش مصرف بنزین در آمریکا در اثر بحران است و به نظر می‌آید که این روند ادامه یابد. البته قابل‌ذکر است که شاخص‌های بورس آمریکا روند افزایشی خوبی را شروع کرده‌اند که می‌تواند نشانه رسیدن به ثبات در بورس و نویدی برای اقتصاد باشد.
ظرفیت مازاد تولید اوپک در طی ماه‌های گذشته همچنان روند افزایشی داشته و پیش‌بینی نشان می‌دهد که سطح آن حداکثر به ۷۷/۴‌میلیون بشکه در ماه آوریل خواهد رسید و سپس در ماه‌های آینده کاهش می‌یابد. در چند هفته گذشته با توجه به اینکه حمایت بسیار مناسبی در سطح ۴۰‌دلار برای قیمت نفت WTI پدید آمده بود روند افزایشی آغاز و قیمت توانست از مرز ۵۰‌دلار بگذرد. در ادامه مسیر افزایشی با مقاومت شدید ۵۵‌دلاری روبه‌روست که در دو هفته گذشته با نزدیک شدن به این سطح نتوانست از آن عبور نماید و شواهد نشان می‌دهد که در هفته جاری نیز برای گذر از آن با مقاومت سنگینی روبه‌رو است. در این هفته با نزدیک شدن قیمت به سطح ۵۴‌دلار مقاومت سنگینی برای ادامه روند افزایش به‌وجود خواهد آمد که در این شرایط اخبار منتشره نقش مهمی را در روند قیمت نفت بازی خواهد نمود. چنانچه قیمت نتواند خود را در سطح ۵۴‌دلار به ثبات رساند یا از آن عبور نماید شرایط برای سقوط قیمت تا سطح ۴۵‌دلار مهیا است.
*کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)