بازار آهن به کجا می‌رود؟
محمود اسلامیان
بشر با کشف فولاد، تحولی در زندگی خود به‌وجود آورد. فولاد درجنگ و صلح عاملی پیش‌رونده بوده و هست. در قرن نوزدهم به‌تدریج تولید فولاد به‌صورت صنعتی آغاز شد.

توسعه صنعتی جهان در قرن 19 و 20 نیاز به فولاد را مرتب افزایش داد. عدم‌تعادل فی‌مابین تولید و نیازهای زمانی باعث شده در دهه‌های اخیر قیمت‌های فولاد در قالب یک منحنی سینوسی عمل کند. استراتژیک بودن این محصول از آنجا معلوم می‌شود که تولید و مصرف به عنوان یک شاخص توسعه‌یافتگی محسوب شود.
جدول زیر نشان می‌دهد تولید فولاد از ۵۹۵میلیون تن در سال ۱۹۷۰ به ۳۴۳/۱میلیون تن در سال ۲۰۰۷ رسیده است. در سال ۲۰۰۷ مقدار ۴۸۲میلیون متریک تن‌آهن قراضه مصرف شده است. چین با تولید ۴۹۸میلیون تن به تنهایی ۳۶درصد تولید جهان را در اختیار دارد. ایران نیز با ۱۰میلیون تن در رتبه بیستم قرار دارد.
در گذشته نه چندان دور چین حدود 8درصد بازار جهان را از نظر تولید و مصرف در اختیار داشت. دستیابی به عددی حدود 500میلیون تن فولاد باعث شد معادلات فولاد جهانی براساس تحولات مصرف و تولید در چین برهم خورده شود. به‌قولی عطسه در فولاد چین می‌تواند منجر به آنفلوآنزایی در دنیای فولاد شود. همانطور که بیان شد روند قیمت فولاد طی دهه‌های گذشته به‌صورت منحنی سینوسی بوده است. قیمت‌ها به حداقل می‌رسد شروع به رشد می‌کند و از یک قله‌ای مجدد شروع به کاهش قیمت می‌کند. تعدادی از این منحنی‌های قیمت با نوسانات دامنه کوتاه و بعضا با دامنه‌های بلند بوده است. طی دهه اخیر دو بار این اتفاق به وقوع پیوسته است.
در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ قیمت‌های جهانی فولاد با افت بسیار بالایی روبه‌رو شد. در آن سال‌ها به‌علت فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ۸۰میلیون تن فولاد تولید و مصرفی این کشورها به‌صورت لجام گسیخته وارد بازارهای جهانی گشته و خارج از عرف‌های معمول بازار باعث سقوط قیمت‌ شد. ورق گرم در آن سال در بنادر شمال ایران تا ۱۸۰دلار به ازای هر تن معامله شد. با انسجام فولادسازان اروپایی و کنترل تولیدکنندگان فولاد کشورهای CIS به‌تدریج بازار آشفته‌ سروسامانی پیدا کرد.
میتال در آن زمان معتقد بود بایستی فولادسازان جهان چیزی شبیه اوپک داشته باشند.
علاوه بر آن قیمت‌های نهادهای تولیدی از قبیل مواد اولیه و انرژی و حمل‌و‌نقل نیز در این کشورها به‌تدریج تعدیل و به سطح قیمت‌های جهانی رسید.
این بحران در آن سال‌ها به دره مرگ معروف گردید، زیرا بسیاری از واحدهای فولادی جهان با مشکلات عدیده مواجه شدند در ایران نیز واحدهای فولادی از جمله ذوب‌آهن اصفهان در یک بحران مالی قرار گرفت.
دومین حادثه مهم قیمتی طی دهه اخیر از ماه مه ۲۰۰۸ آغاز گردید. به‌علت رشد صنعتی در دنیا خصوصا چین و هند و مصارف برای المپیک ۲۰۰۸ رشد قیمت به‌صورت غیرمتعارف آغاز گردید به گونه‌ای‌که شمش در جولای سال ۲۰۰۸ به عدد ۱۳۰۰دلار معامله شد. بر اساس روال گذشته دهه‌های اخیر انتظار سقوط قیمت‌ها وجود داشت. این روال نیز آغاز گردید ولی آنچه که این روند را شتابان نمود بحران بزرگ اقتصادی در آمریکا بود که از مسکن نیز آغاز شد. بازار مسکن مصرف‌کننده مهم محصولات فولادی است. سرایت این رکود به سایر بازارهای جهانی و کاهش قیمت انرژی سقوط قیمت فولاد را دوچندان شتابان نمود. باتوجه به قله منحنی این سقوط در تاریخ فولاد بی‌سابقه بوده است.
پیش‌بینی آینده
برای همه دست‌اندرکاران فولاد سوال مهم این است که این روند کاهش قیمت‌ها روزانه و هفتگی تا کجا ادامه خواهد داشت.
1 - بازار فولاد ایران باید بپذیرد کاملا تحت تاثیر بازارهای جهانی فولاد است. اصولا در هر محصولی چنانچه تولید داخل تکاپو ننماید و نیاز به واردات داشته باشد قیمت محصول وارداتی، در میان‌مدت، تعیین‌کننده قیمت بازار خواهد بود، بنابراین کاهش قیمت‌های جهانی فولاد به تدریج با توجه به حجم موجودی‌های بنادر و انبارها و مصرف کشور تاثیر خود را خواهد گذاشت. در هر صورت قیمت‌های داخلی تابعی از قیمت‌های جهانی می‌شود.
۲ - سقوط قیمت‌های جهانی تا حد قیمت تمام شده و محصولات فولادی می‌تواند ادامه یابد. در این میان دو فاکتور قابل توجه است. اول نحوه عملکرد قدرت‌های جهانی در کنترل رکود بزرگ و دوم نحوه برخورد دولت چین در تولید و مصرف فولاد. هر چند این دو عامل با یکدیگر نیز مرتبط هستند.
به هر حال کف قیمت‌های فولادی قیمت تمام شده جهانی این محصول است. این خط قرمز هر تولیدکننده‌ای در دنیا است. این عدد از 450 الی 650 دلار در دنیا متغیر است. در کشور ما نیز به نظر می‌رسد قیمت تمام شده واحدهای اصلی فولادسازی در این حدود باشد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت قیمت فولاد خام می‌تواند 500 تا 600 تومان در کشور برسد هر چند تجارب گذشته نشان داده است.
پس از این بحران باز می‌توان روند افزایش قیمت را انتظار داشت. البته انتظار بازگشت به قیمت‌های ۱۳۰۰ دلار غیرواقعی است زیرا چنین قیمت‌هایی با منطق اقتصاد، سازگاری ندارد ولی صعود تا ۸۰۰ الی ۹۰۰ دلار در یک دوره زمانی را می‌توان متصور شد.این داستانی است که طی صد سال گذشته به کرات در بازارهای جهانی فولاد با دامنه‌های متفاوت اتفاق افتاده است.
رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن اصفهان