ایران تعیین‌کننده قیمت قیر است
عکس:حمید جانی‌پور
منیژه حیاتی
‌پس از تلاش‌های مستمر و پیگیری‌های متعدد فعالان بازار قیر، در تاریخ 11/3/87، قیر صادراتی در بورس کالای ایران پذیرفته شد و معاملات خود را آغاز کرد تا بدین ترتیب ابهامات زیادی که سال‌ها گریبان‌گیر بازار قیر بود از بین رفته و خرید و فروش‌های صادراتی در حوزه این کالا به شدت پیگیری شود.

طی این مدت قیمت قیر صادراتی از ۳۷۵ دلار (قیر تولیدی شرکت نفت جی) و ۳۹۵ دلار (قیر تولیدی شرکت نفت پاسارگاد) به نرخ ۴۷۵ دلار رسید که گفته می‌شود این اقدام و شفاف‌سازی قیمت‌ها طبق بازار عرضه و تقاضا، نقش بازار ایران را در منطقه قوی‌تر کرد، به طوری که در آخرین کنفرانس بین‌المللی قیر آسیا، این نوید که قیمت‌های بازار ایران در معاملات جهانی تاثیرگذار بوده به اطلاع همگان رسید. اما با توجه به اینکه ساختار معاملات قیر به گونه‌ای که در بورس کالای ایران آغاز شده در
هیچ یک از کشورهای جهان اجرا نشده است، قطعا تکمیل و پیاده‌سازی کلیه سیستم‌های معاملاتی مدرن و تطابق آن با ذائقه مشتریان خارجی، اقدامی بس پیچیده و دشوار است که در این میان مخالفت‌های بازار سنتی با بازارهای مدرن را نیز نمی‌توان از نظر دور داشت. جهت بررسی بیشتر فعالیت‌ معاملات رینگ صادراتی و چالش‌های پیش روی آن و بررسی بازار جهانی این کالا و آینده آن با محمدتقی فتحی، مدیر صادرات شرکت نفت پاسارگاد به گفت‌و‌گو نشستیم که متن کامل آن در زیر می‌آید:

لطفا در ابتدا در خصوص فعالیت رینگ صادراتی بورس کالا از ابتدای آغاز به کار آن تاکنون و حجم معاملات این بازار توضیح دهید.
رینگ صادراتی بورس کالا که از ابتدا به جهت رفع شبهات شرکت‌های صادرکننده قیر در تاریخ ۱۱/۳/۸۷ آغاز به کار کرد، تاکنون شاهد عرضه ۱۱۵هزار و ۵۰تن قیر نفت پاسارگاد و ۹۷هزار و ۴۷۰تن قیر شرکت نفت جی بوده است. در نخستین روز از عرضه این کالا در رینگ صادراتی، نفت پاسارگاد ۷هزار و ۲۵۰تن و نفت جی ۱۸هزار تن کالا عرضه کردند. در آخرین روز معاملاتی (۵/۶/۸۷) نیز نفت جی ۳هزار و ۱۱۰تن قیر و نفت پاسارگاد موفق به فروش ۱۸هزار و ۵۵۰تن قیر شدند.طی این مدت برخلاف برخی اظهارات که اخیرا مطرح شده، هیچ کالایی خارج از بورس فروخته نشده است. تنها کالایی که عرضه نشده بود، امولسیون(MC) و پلی‌بگ (Poly Bag) بود که جزو محصولات خاص شرکت‌های تولیدکننده قیر محسوب می‌شود که خوشبختانه به دلیل حضور یک مشتری مستمر، این دو کالا نیز هفته گذشته در بورس عرضه شدند که ۲۰۰تن امولسیون فروش رفت، اما پلی‌بگ به دلیل عدم آمادگی خریداران فروخته نشد.
با توجه به اینکه عرضه‌کنندگان آمادگی صددرصدی خود را نسبت به عرضه تمامی محصولات خود در رینگ اعلام کرده‌اند، آیا شرایط بورس نیز این امکان را به آنها می‌دهد که طبق برنامه، محصولات خود را به فروش برسانند؟
در هیچ کجای دنیا هیچ شرکتی ۱۰۰درصد محصولات خود را در بورس عرضه نمی‌کند، اما به دلیل نقشی که بورس‌ها در ایران جهت شفاف‌سازی و کشف قیمت دارند، تولیدکنندگان قیر، موافق صددرصدی با عرضه این کالا در بورس هستند، اما متاسفانه به دلیل وجود مواردی چون عدم آشنایی کامل مشتریان خارجی با بورس ایران، عدم اطلاع‌رسانی کافی در این خصوص و ضعف اطلاع‌رسانی از طریق سایت بورس کالای ایران و همچنین خاص بودن این فرآورده به جهت نوع تجارت و مصرف آن در دنیا، هنوز این بازار به خریداران معرفی نشده است. البته یک خلا دیگر نیز وجود دارد و آن عدم وجود امکان معاملات مچینگ در بورس است. طی این مدت موفق نشدیم تا موافقت مسوولان بورس را به جهت انجام معاملات مچینگ در بورس جلب کنیم.
آیا ضرورتی در اجرای این سیستم در رینگ صادراتی وجود دارد؟
اصولا ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور، ارسال وجه به ایران و باز کردن LC با توجه به شرایط خاص تجاری کشورمان بسیار سخت است.
این مورد به همراه عدم‌آشنایی خریداران خارجی با بورس ایران، فرآیند معاملات قیر را تا حدودی کند و آرام می‌کند. اگر این امکان برای ما فراهم شود که تنها 30درصد از معاملات خود را به صورت مچینگ انجام دهیم، می‌توانیم جوابگوی برنامه صادراتی خود باشیم. در غیر این صورت این امر طبیعی است که بخشی از قیر عرضه شده در بورس به صورت مازاد باقی می‌ماند، اما این به معنای عدم‌تمایل عرضه‌کنندگان به فروش از طریق بورس نیست و بیان مطالبی که نشان دهد شبهاتی در این مساله وجود دارد صحیح نبوده و تنها نشان از مخالفت برخی افراد با فرآیند شفاف‌سازی قیمت‌ها و بازار قیر در قالب بورس دارد.
آیا این صحیح است که قیر ایران در حال حاضر تا ۴۰دلار گران‌تر از قیمت‌های منطقه به فروش می‌رسد؟
طبق آخرین آمار و اطلاعات (ITC) رتبه قیر ایران در سال 2007 به رتبه نهم از لحاظ کیفیت و بازار صعود پیدا کرده است در صورتی که پیش از این، در رتبه 29 قرار داشت. این مساله نشان می‌دهد که ارزش قیر کشور بسیار بیشتر از قبل شده و از این رو بالاتر بودن قیمت آن دور از تصور نیست، اما واقعیت این است که چنین مساله‌ای که قیر ایران 40دلار گران‌تر از منطقه در بورس فروش می‌رود نیز یک ادعای بی‌اساس است.
فروش قیر در بورس کالا، یک اجبار قانونی نیست یک خواسته و همکاری و هم‌سویی با اهداف دولت از طرف سهامداران و مدیریت شرکت‌ها است و تا زمانی‌که ضرورت داشته باشد ادامه می‌یابد، اما به نظر می‌رسد هنوز برخی افراد از شفاف‌سازی نگران هستند. برخلاف آنچه که مطرح شده به نظر من این تولیدکنندگان نیستند که واسطه‌گران را از میدان به در می‌کنند، بلکه آزادسازی نرخ‌ها و ایجاد شرایط یکسان برای همگان است که این شرایط را ایجاد می‌کند. بورس محلی است که واسطه‌ها را خود به خود به حداقل می‌رساند، اما هنوز مقاومت‌هایی وجود دارد تا جایی که در ابتدای فعالیت رینگ صادراتی از شخص من خواسته شد تا مشتریان خارجی را به بورس معرفی نکنم. این خواسته چه چیزی را نشان می‌دهد؟
بنابراین شرکت‌های تولیدکننده به هیچ‌وجه کالایی را مستقیما به فروش نمی‌رسانند؟
چنین مطلبی به هیچ‌وجه صحیح نیست. متاسفانه برخی فعالان بازار، صادرات مستقیم از طریق بورس را که طبق مقررات و عرف تجارت و ترم‌های بین‌المللی انجام می‌شود و در آن خریدار مستقیما از طریق بورس کالای خود را می‌خرد با فروش مستقیم خود شرکت‌ها اشتباه گرفته‌اند. در حال حاضر تمامی محصولات تولیدی در کارخانه‌های تولید قیر از طریق بورس و مطابق با ترم‌های FOB، FCA و EXWORK فروخته می‌شود.
تا قبل از راه‌اندازی بورس کالا و رینگ صادراتی، صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی در این بازار به عنوان رابط بین خریدار و فروشنده فعالیت می‌کردند با توجه به شرایط جدید که شما مطرح کردید آیا می‌توان نقش جدیدی را برای این تعداد از فعالان بازار صادراتی فرآورده‌های نفتی تصور کرد؟
طراحی نقش جدید برای صادرکنندگان، بحث جدیدی نیست و از زمان واگذاری قیر به پاسارگاد و جی همواره صادرکننده‌ها این سوال را مطرح کرده‌اند که نقش ما در سیستم جدید چطور خواهد بود و در تمامی این سال‌ها پاسخ ما این بوده که صادرکنندگان باید بازاریاب باشند. آنها باید خارج از ایران از فعالیت‌های تجاری خود سود ببرند. واقعیت این است که اغلب صادرکنندگان انتظار دارند از تفاوت قیمت داخلی و خارجی سود ببرند در حالی که ما می‌گوییم باید این افراد با کشف بازارهای جدید، بازاریابی کنند، حتی پیشنهاد دادیم قراردادهای نمایندگی انحصاری خارجی با تولیدکنندگان ببندند که چند شرکت از این طرح استقبال کردند.
صادرکنندگان باید از فعالیت‌های جانبی همچون حمل‌ونقل و خدمات جانبی همچون بسته‌بندی، سود خود را به دست بیاورند نه از تفاوت نرخ داخلی و خارجی، اما متاسفانه طی سال‌های اخیر صادرکنندگان در هیچ یک از این بخش‌ها اقدامات خاصی انجام نداده‌اند به جز راه‌اندازی یک مخزن استاندارد قیر در بندرعباس که برای صادرات فله انجام شد. دقیقا به دلیل وجود همین خلاءها بود که شرکت پاسارگاد خود اقدام به فراهم کردن این خدمات کرده است. در حال حاضر این شرکت زمینی را در منطقه بندرعباس خریداری کرده تا در آن فعالیت‌های لجستیک (نصب مخزن، استقرار کشتی‌های باربری) را انجام دهد و تصمیم دارد این اقدام را در بندر امام نیز انجام دهد. این گونه فعالیت‌ها، اقداماتی است که ما انتظار داریم شرکت‌های صادراتی دنبال کنند، اما متاسفانه هنوز به دنبال تفاوت قیمت داخلی و خارجی هستند و خوب خریدن را با ارزان خریدن اشتباه می‌کنند. خوب خریدن یعنی اینکه شما در چه فصلی خریده و در چه فصلی بفروشید.
روند کشف قیمت قیر در رینگ‌ صادراتی را طی این مدت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پس از واگذاری تولید قیر به شرکت‌های پاسارگاد و جی، قیمت‌گذاری این محصول کاملا آزادانه و منطقی و طبق قیمت‌های بین‌المللی و منطقه انجام می‌شد، به طوری که حتی در نشریات و کنفرانس قیر آسیا نیز این مساله مطرح شد که قیمت‌گذاری قیر در ایران متفاوت شده و باعث تغییرات زیادی در معاملات تجاری دنیا شده است. بنابر این عرضه در بورس روی مساله قیمت قیر صادراتی تاثیر زیادی نداشت. تاکنون نیز کارگزاران و مسوولان بورس فرصت کافی برای بررسی جوانب متعدد و آگاهی بیشتر در خصوص بازار قیر‌ را نداشته‌اند، اما به تازگی در حد امکان، قیمت‌ها را پیگیری کرده و افزایش قیمت‌ها را مقایسه می‌کنند و بعد نرخ‌های پیشنهادی ما را می‌پذیرند.
حتی مشاجره کرده و از ما علت افزایش قیمت را خواستار می‌شوند. این امر نشان می‌دهد فعالان بورس در حال گذار از دوره آشنایی با بازار قیر هستند و امید می‌رود به زودی بورس نیز به تحلیل و جایگاه خوبی در این حوزه برسد.
پیشنهاد شما در حوزه تقویت معاملات رینگ صادراتی بورس کالا چیست؟
همانطور که پیش از این ذکر شد قبل از هرچیز بورس باید امکان معاملات مچینگ را برای ما فراهم کند. قیر کالایی نیست که امروز خریداری شده و بلافاصله مصرف شود. قیر معمولا برای پروژه‌های خاصی مصرف می‌شود که زمان آنها روی زمان خرید کالا تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل هنوز یک‌سری از مشتریان مقاومت می‌کنند و اینکه گفته می‌شود نیازمند راه‌اندازی معاملات مچینگ هستیم به این علت است که مشتریان بتوانند به‌راحتی طبق برنامه‌ریزی خود نسبت به خرید تصمیم‌گیری کنند، در غیر این‌صورت مشتریان ما اول سراغ رقبا در منطقه رفته و در نهایت سراغ ما می‌آیند.اقدام دیگری که به عرضه و تقاضا در بازار کمک می‌کند، تغییر زمان انجام معاملات رینگ صادراتی است. در‌حال‌حاضر مشتریان ما از شرق آسیا تا آفریقا گسترده شده‌اند که این وسعت بازار با توجه به زمان معاملات رینگ صادراتی که بعد از ظهر است، محدودیت‌هایی را برای ما ایجاد کرده است، از این‌رو به مدیرعامل شرکت بورس کالا پیشنهاد دادیم تا زمان معاملات را به صبح انتقال دهند تا راحت‌تر با مشتریان خود ارتباط برقرار کنیم.
معاملات آتی تا چه حدی می‌تواند در معاملات قیر و پوشش ریسک این بازار تاثیرگذار باشد؟
این نوع معاملات ریسک تجاری را به شدت کاهش می‌دهد، اما برای قیر بسیار زود است و هنوز فعالیت معمولی نقدی آن در بورس به اندازه کافی جا نیافتاده است. ضمن اینکه این معاملات نیازمند اطلاع‌رسانی وسیع‌تری از سوی سایت اطلاع‌رسانی بورس است. به همین دلیل امیدواریم در آینده به‌زودی این معاملات پیگیری شود.
در بحث حواله‌ها، صادرکنندگان معتقدند این حواله‌ها باید به نام آنها ثبت شود، در این خصوص نظر شما چیست؟
حواله صادراتی، مدرکی است که به گمرک ایران ارائه می‌شود تا نشان دهد این کالا با قیمت صادراتی خریداری شده و مجاز به صادرات است، اما از زمانی که قیر وارد بورس شده، قیمت‌ها منطقی شده و بسیار کمتر از قبل شده، بنابراین حواله نیز دیگر اهمیت خود را از دست داده و مهم نیست به نام چه کسی باشد.
اما هنوز برخی اعتقاد دارند به دلیل وجود برخی تفاوت قیمت‌ها در بازار داخلی امکان قاچاق به خارج از کشور وجود دارد، آیا بورس می‌تواند این مساله را کنترل کند؟
کنترل صادرات غیرقانونی، غیرقابل کنترل است و تنها راهی که برای حل این موضوع وجود دارد این است که دولت هر چه سریع‌تر مساله خریدهای وزارت راه و شهرداری را که به صورت مچینگ در بورس انجام می‌شود سامان داده و پیگیری کند.
علت اصلی افزایش قیمت قیر در بازار پس از عرضه در رینگ صادراتی چیست؟
علت اصلی افزایش قیمت، افزایش قیمت خوراک است که این خطای محض است. بهای خوراک قیر باید بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود که متاسفانه هیچ منطقی بر آن حکم‌فرما نیست. قیمت نفت هیچ تاثیری در نرخ قیر ندارد. تنها فرآورده‌‌ای که در آن موثر است نرخ مازوت است که مستقیما با نرخ نفت در ارتباط است. از این رو است که به دنبال افزایش قیمت مازوت قیمت از ۴۰۰ دلار به ۴۵۰ دلار رشد کرد اما دیگر کشش پیروی از قیمت مازوت را ندارد. طبق برآورد کارشناسان بین‌المللی قیمت قیر در حال حاضر به آخرین حد خود رسیده و اگر بیش از این گران شود، صدمه شدیدی به پروژه‌ها می‌زند.
برای مثال برخی پروژه‌های ساخت جاده در اندونزی مسکوت مانده که علت آن افزایش بی‌رویه قیمت قیر بوده است.
حتی در برخی کشورها همچون آمریکا این افزایش قیمت باعث شده تا خریداران به سمت کالای جایگزین همچون بتن بروند. در نتیجه به نظر نمی‌رسد بیشتر از این قیمت قیر در بازارهای جهانی افزایش پیدا کند‌.

نقش کلیدی ایران در بازار قیر
موج- در همایش قیر و آسفالت سنگاپور، قیمت کشف شده قیر در بورس کالای ایران تعیین کننده قیمت قیر در خاورمیانه شد.
تاجیک، مدیرفروش شرکت نفت جی با بیان این مطلب، به برگزاری همایش قیر و آسفالت در سنگاپور طی هفته گذشته اشاره کرد.وی با اشاره به بررسی کیفیت، مصرف و جایگزینی قیر در این همایش، از قیر به عنوان یکی از شاخصه‌های اصلی توسعه اقتصادی نام برد.وی اظهار داشت: از ۲۰ قلم فرآورده‌های نفتی مانند ۱۶ قلم حلال، روغن‌ها و پتروشیمی‌ها در بورس کالا، قیر تنها فرآورده نفتی است که از ورود به بورس کالا استقبال کرد، به طوری‌که از همان روز نخست (۲۸/۱۱/۸۶) تا کنون کل قیر تولیدی به صورت منظم در بورس کالا عرضه شده است.تاجیک با اشاره به معرفی شرکت بورس کالای ایران از سوی دو شرکت نفت جی و پاسارگاد در سمینار قیر و آسفالت سنگاپور، از نمایندگان دو شرکت نفت جی و پاسارگاد به عنوان یکی از گروه‌هایی نام برد که در نهایت جمع‌بندی این سمینار را برعهده داشت.وی تصریح کرد: با این معرفی، قیمت بورس کالای ایران به عنوان یکی از مراکز توزیع کالا به رغم وجود تحریم‌ها تعیین کننده قیمت قیر منطقه در نظر گرفته و معرفی شد، این درحالی است که قبل از ورود قیر به بورس کالا، قیمت قیر به ما تحمیل می‌شد.