پدرام ایزدی*
بازار جهانی اسلب در نیمه دوم سال ۲۰۱۱ هم درست همانند نیمه اول کم‌انرژی و خالی از تحرک بود که باعث شد بازار محصولات نهایی هم با مشکلاتی مواجه شود.

بازار اسلب، همسو با دیگر صنایع فولاد، برای بیش از نیمی از سال 2011 میلادی، با شرایط سخت روبه‌رو بود. در چندین منطقه، خریدارانی که به دنبال این محصول برای تولید ورق گرم یا ورق شیت در واحدهای نورد بودند، با توجه به بازار ضعیف محصولات نهایی فولادی، در میزان خرید خود بسیار محتاط عمل می‌کردند. بیشتر این خریداران تنها مقادیر مورد نیاز از این محصول را برای انبارهای کارخانه‌های خود سفارش می‌دادند.
بهای اسلب در طول یک ماهه آخر سال ۲۰۱۱ با کاهش چشمگیری در بازار همراه شد که در همین ارتباط شاهد کاهش یکباره بهای صادراتی تحویل بنادر دریای سیاه در حدود ۱۰۰ دلار بودیم. به‌طور سنتی، اختلاف قیمت بین ورق گرم و اسلب تا حدودی ثابت بوده و تنها شاهد تغییرات ناچیزی بودیم که تمامی این تحولات ناشی از توازن سطح تقاضای اسلب در بازار، زمان‌‌بندی مذاکرات و عوامل منطقه‌ای بودند. با این وجود در طول سالی که گذشت، ترکیبی از بهای بالای مواد اولیه و ضعف در اقتصاد جهانی، اختلاف قیمت بین ورق گرم و اسلب را کاهش داد و چرخه این محصول در بازار نیز کوتاه‌تر شد.
همچنین به‌رغم کاهش بهای فروش نقدی سنگ‌آهن در مهرماه، بسیاری از فعالان بازار در بخش اسلب تجاری با کاهش بهای ورق گرم و ورق شیت و بهای به نسبت بالای مواد خام ، از سود کمتری بهره مند شدند. ماه‌های پیشین بهای اسلب به هزینه‌های تولید نزدیک‌تر شد و کارخانه‌های فولاد که از ظرفیت تولید اسلب تجاری برخوردار بودند، تمایل خود را یا بیشتر به کاهش میزان تولید نشان دادند یا به منظور ایجاد ثبات در بازار، به جای اینکه قیمت‌ها را بیش از این کاهش دهند، از قیمت‌های پیشنهادی عقب‌نشینی کردند. در این میان کارخانه‌های فولادی که مواد خام مورد نیاز خود را در اختیار دارند به وضوح توانایی بیشتری در روند قیمت‌گذاری خواهند داشت تا کارخانه‌هایی که به نرخ جهانی سنگ‌آهن و کک وابسته اند. پیش از این کارخانه مت اینوست اعلام کرده بود که با توجه به ضعیف بودن بازار، قصد ندارد تا بهای اسلب را بیش از این کاهش دهد، بلکه در عوض قصد دارد تا به‌طور قابل‌توجهی دست واسطه را از فروش کم کند و بیشتر روی بازیافت نورد در کارخانه‌های خود واقع در اروپا و اوکراین متمرکز شود. اما گزارش‌ها حاکی از آن است که بازیافت‌کنندگان اروپایی تمایل بیشتری به خرید اسلب هر تن 500 دلار فوب دریای سیاه در بازار از خود نشان می‌دهند تا اینکه برای ورق شیت با درجه تجاری حدود هر تن 670 دلار فوب دریای سیاه پولی پرداخت کنند. همزمان با کاهش بهای فوب اسلب که به کمتر از هر تن 500 دلار رسید، این احساس وجود دارد که قیمت‌ها در کف یا نزدیک به کف این چرخه قرار دارند. با این وجود منابع تجاری حکایت از این موضوع دارند که اگر بهای سنگ‌آهن پایین‌تر بیاید، بهای اسلب هم به‌طور بالقوه با کاهش بیشتری همراه خواهد شد.
اغلب معاملات اسلب تجاری مستقیم و به‌صورت کارخانه به کارخانه با بازیافت‌کنندگان یا کارخانه‌های تلفیقی انجام می‌گیرد. اسلب اکثرا با توجه به ابعاد سفارش یا سفارش‌دهنده نورد می‌شود. به گفته فعالان بازار، تاجران مستقل چیزی بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد از حجم معاملات سالانه را تشکیل نمی‌دهند و حدود ۷۰ درصد از فروش اسلب به قصد تولید ورق گرم است. البته حالت توازن مورد انتظار، در بازار ورق شیت برقرار است. بسیاری از معاملات اسلب در بازار منوط به بهای فروش نقدی است، حتی اگر قراردادهای بلندمدت یا فصلی مکررا میان کارخانه و خریدار منعقد شود.
صادرکنندگان بزرگ
بنابر اطلاعات اعلام شده از‌ای اس بی‌بی (ISBB) روسیه، اوکراین، برزیل و ژاپن که روی هم رفته حدود ۹۰ درصد از محموله‌های اسلب را پوشش می‌دهند، از بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده اسلب بشمار می‌روند. کشور چین هم تا قبل از اینکه عوارض گمرکی وضع شده بر حجم صادرات را در سال ۲۰۰۸ محدود کند یکی از چهره‌های برجسته در میان این صادرکنندگان به شمار می‌رفت. آمار و ارقام تجاری نشان می‌دهند که در سال ۲۰۱۰ میزان صادرات جهانی اسلب کم کربن ۲۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۰۹ بوده است. البته این رشد میزان صادرات در سال ۲۰۱۱ هم ادامه داشت و در نیمه اول سال ۲۰۱۱ میلادی در دوره مشابه در سال ۲۰۱۰ میزان صادرات ۵ درصد افزایش یافت. اما پس از آن بازار از سرعت رشد خود کاست تا حدی که در هشت ماه اول ۲۰۱۱سطح حجم محموله‌های صادراتی با سطوح سال قبل یکسان شد. این موضوع نشان از این دارد که در نیمه اول سال ۲۰۱۱ صنعت فولاد از شرایط بهتری برخوردار بوده قبل از اینکه بازار با ضعف روبه‌رو شود.
خریداران اصلی
بزرگ‌ترین واردکنندگان اسلب امارات متحده عربی، کره جنوبی، آمریکا، تایوان، تایلند و اندونزی هستند. اروپا بازار عمده برای اسلب روسیه محسوب می‌شود که دلیل آن تا حدودی از تمرکز مالکان روسی بر واحدهای بازیافت خود در اروپای غربی است. البته ارسال محموله‌های روسی به ایالات‌متحده هم از دلیل مشابهی برخوردار است. همچنین اروپا بازار بسیار مهمی برای اسلب اوکراین نیز بشمار می‌رود، اگرچه در ارتباط با روسیه، فروش به آسیای جنوب شرقی و خاور دور هم از اهمیت بالایی برخوردار است.
در سال 2011، شاهد افزایش قابل‌توجهی از ارسال محموله‌های برزیلی به ایالات‌متحده آمریکا بودیم و این در حالی است که طبق آنچه آمار و ارقام تجارت جهانی نشان می‌دهد فروش این محموله‌ها به مشتری بزرگی همچون کشور کره با کاهش همراه بوده است. در همین ارتباط ژاپن بیشتر محموله‌های خود را به تایوان و کره ارسال می‌کند.
همچنین در سال ۲۰۱۱ واردات از سوی تایلند و کره با کاهش همراه شد که در کشور تایلند این افت ناشی از جاری شدن سیل و در کره بازار بسیار ضعیف و بی‌تکاپوی شمش بود که به تبع ضربه سنگینی به وارد‌کننده بزرگ اسلب، کارخانه دانکوک تحمیل کرد. عقیده بر این است که سطح کالای خریداری شده موجود در انبار این کارخانه همسان با سطوحی خواهد بود که در نیمه اول سال ۲۰۱۱ گزارش شده است.
تغییر و تحول در کفه عرضه
تعدادی از کارخانه‌های فولاد این گزینه را در اختیار دارند تا خط تولید خود را به تولید شمش تغییر دهند؛ البته این گزینه می‌تواند در حال حاضر بسیار جذاب و گیرا باشد؛ چراکه شمش نسبت به اسلب با بهای بیشتری حدود هر تن ۵۰ دلار معامله می‌شود، در حالی که دیگر کارخانه‌ها میزان مصرف اسلب در داخل کارخانه‌ها را افزایش داده‌اند. به عنوان مثال گفته می‌شود که گروه کارخانه‌های ام ام کی در روسیه، تقاضای درون کارخانه‌ای خود را افزایش داده و این موضوع این کارخانه را تنها منبع اسلب تجاری خواهد ساخت. در حقیقت، تفکر عمومی بر این است که با عبور طرح یکپارچه‌سازی صنایع از مرزهای جغرافیایی و افزایش میزان مطالبات، حجم محموله‌های درون کارخانه‌ای اسلب روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. توسعه جغرافیایی کارخانه‌های فولاد در حوزه روسیه و نتایج حاصله از حمل اسلب به اروپا و ایالات‌متحده نمونه‌هایی هستند که می‌توان در این رابطه ذکر کرد. در همین ارتباط گروه مت اینوست خاطرنشان کرد که حجم محموله‌های درون کارخانه‌ای خود را به‌دلیل افزایش حجم تولید در کارخانه‌های خارج از کشورِ خود افزایش داده است. تعدادی از خریداران بزرگ اسلب، به منظور بالابردن سطح خود کفایی خود در حال سرمایه‌گذاری بر افزایش میزان ظرفیت واحدهای ذوب خود هستند که در این میان می‌توان از کارخانه برزیلی دانکوک، صنایع فولاد ساهاویریا در تایلند به عنوان مثال نام برد. البته بایستی در نظر داشت که سیاست در پیش گرفته شده از سوی کارخانه‌های بزرگ فولاد مبنی بر افزایش حجم مواد خام در انبارهای خود همزمان با رویارویی با بالا رفتن هزینه‌های سنگ‌آهن و زغال سنگ باعث خواهد شد تا جریان حملِ درون کارخانه‌ای اسلب پر رنگ‌تر از قبل شود. در حقیقت چنانچه تولید‌کنندگان اسلب همچنان سطح پایینی از میزان سود دریافتی را در بازار لمس کنند که این میزان سود ناشی از اختلاف موجود میان هزینه بالای تولید و بهای پایین فولاد نورد است، احتمالا تمرکز خود را بیشتر متوجه تامین نیازهای داخلی خود خواهند کرد و طبیعتا میزان اسلب موجود در بازار را کاهش خواهند داد و این در حالی است که بسیاری از کارخانه‌ها مدعی هستند که در حال حاضر تولید اسلب توجیه اقتصادی ندارد.
چشم‌انداز روشن
به‌رغم اینکه نیمی از سال را بازار در رکود به سر برد، تعدادی از عرضه‌کنندگان نسبت به آینده بازار اسلب در سه ماهه اول ۲۰۱۲ خوش‌بین هستند و از احتمالی سخن به میان می‌آورند مبنی بر اینکه عدم موجودی اسلب در بازار مساله‌ای است که در سال جدید عامل رونق بازار خواهد بود. مدیران فروش کارخانه نووسکو، تولید‌کننده اسلب در روسیه و بازوی صادراتی کارخانه ان ال ام کی، اذعان داشتند که چندی پیش شاهد افزایش حجم فروش این محصول بودیم و به‌نظر می‌رسد که میزان سفارش‌های پیش رو برای سه ماهه اول ۲۰۱۲ تا حدی قوی باشد. این کارخانه همچنین در حال حاضر محصول تولیدی خود در بهمن ماه و محموله‌های ارسالی در اسفندماه را به‌طور کامل پیش فروش کرده است و به‌نظر می‌رسد که کارخانه اوراز هم در شرایط مشابه با نووسکو قرار دارد.
به طور معمول در یک بازار خوب با شرایط کاملا مطلوب، امکان ندارد که محصول تولید شده در بهمن ماه تا اواخر ماه بعد، به فروش برسد. همچنین کارشناسان معتقدند که با توجه به آینده روشن بازار در نیمه اول سال 2012 میلادی، سفارش‌های اسلب در بازار در سه ماهه دوم 2012 خیلی بهتر از سه ماهه اول باشد.
در همین راستا کارخانه اوکراینی مت اینوست که محصول خود را به‌طور مستقیم به کارخانه‌های فولاد عرضه می‌کند و خاور دور و آسیای جنوب شرقی از مهم‌ترین بازارهای مقصد برای این کارخانه به‌شمار می‌روند، انتظار دارد که نیمه اول داغ و پر جنب‌وجوش‌تری از سال ۲۰۱۲ را در بازار اسلب شاهد باشد؛ چراکه با کاهش سطح کالای تجاری در انبارها و همچنین کاهش سطح سفارش‌ها که دلیلی جز کاهش حجم تولید ندارد، سطح تقاضای مصرف‌کننده افزایش خواهد یافت.
بنابر آنچه پیش از این در گزارش‌ها آمد، صادر‌کنندگان روسی ورق سرد و گرم با بیان اینکه انگیزه خرید در خریداران بیشتر از قبل شده و دیگر عوامل بنیادین حاکم بر بازار مثبت ارزیابی شده بر این عقیده استوارند که قیمت‌ها به کف بازار رسیده است. این بنگاه‌های صادراتی پیش از این اعلام داشتند که بهای محصولات تخت و طویل و قراضه ایالات‌متحده افزایش خواهد یافت و همچنین یکنواخت شدن بهای سنگ‌آهن در بازارهای فروش نقدی همه از نشانه‌هایی به شمار می‌روند که حکایت از تغییر مسیر روند قیمت کلاف در بازار دارد. البته این خود خبر مثبت و خوشحال‌کننده‌ای برای فروشندگان اسلب خواهد بود.
یکی دیگر از کارخانه‌های بزرگ فولاد با توجه به تنظیم حجم تولید اسلب به منظور سر به سر شدن دو کفه عرضه و تقاضا که خود نقطه عطفی بر جاری شدن طنین بهبودی در بازار خواهد بود، سه ماهه اول بسیار مثبتی را برای بازار اسلب در ۲۰۱۲ پیش‌بینی می‌کند و انتظار دارد که بازار در سه ماهه دوم ۲۰۱۲ به روند بهبودی خود ادامه خواهد داد؛ اما هشدار می‌دهد که نگهداشتن روند قیمت‌ها در مسیر مثبت و رو به بالا امری است حیاتی که باعث می‌شود پیشکسوتان بخش عرضه قبل از یکنواخت شدن سطح تقاضا در بازار، هیچ اقدامی در جهت افزایش میزان تولید خود انجام ندهند. این کارخانه همچنین بر این باور است که با پیشروی در سال ۲۰۱۲، از ابهامات موجود در اقتصاد جهانی کاسته خواهد شد و متقاضیان دوباره می‌توانند به بازار اعتماد کنند و انبارهای خود را مملو از کالا سازند.
*تحلیلگر بازار فولاد در مرکز مطالعات فولاد خاورمیانه